Μεταξύ 27 και 28 Απριλίου, η Ιβηρική Χερσόνησος βυθίστηκε στο σκοτάδι σε μια διακοπή ρεύματος που χαρακτηρίστηκε ως η σοβαρότερη που έχει σημειωθεί ποτέ στη σύγχρονη Ευρώπη. Αν και η ηλεκτροδότηση επανήλθε, οι ερευνητές ψάχνουν ακόμη τις πραγματικές αιτίες του περιστατικού, ενώ το βάρος πέφτει στη μεγάλη διείσδυση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και στα δομικά προβλήματα που αυτή προκαλεί στο δίκτυο.
Στο επίκεντρο βρίσκεται η συχνότητα του δικτύου ρεύματος —τα 50 Hz που λειτουργούν ως «ρυθμιστής καρδιάς» του συστήματος και απαιτούν ισορροπία για την ομαλή ροή ηλεκτρισμού. Για να παραμένει αυτή η συχνότητα σταθερή, το σύστημα βασίζεται σε μια αμετάβλητη δύναμη ενέργειας, γνωστή στη βιομηχανία ως «αδράνεια».
Παραδοσιακά, η σταθερότητα αυτή εξασφαλιζόταν κυρίως από μεγάλους σταθμούς ηλεκτροπαραγωγής, ορυκτών καυσίμων και πυρηνικά εργοστάσια. Η ταχεία όμως αύξηση των ανανεώσιμων, με τη διακοπτόμενη απόδοσή τους, κλονίζει αυτήν την ισορροπία, προειδοποιούν αναλυτές.
Το περιστατικό ξεκίνησε στις 28 Απριλίου, όταν μια μέχρι στιγμής ανεξήγητη βλάβη προκάλεσε εκτεταμένες διακοπές ρεύματος σε Ισπανία, Πορτογαλία και νότιες περιοχές της Γαλλίας. Το αποτέλεσμα ήταν να τεθεί εκτός λειτουργίας ο διασυνδετήριος αγωγός Ισπανίας–Γαλλίας, διαχωρίζοντας αυτομάτως τα δύο δίκτυα.
Η ισπανική Red Eléctrica de España (REE) ανακοίνωσε πως νωρίτερα την ίδια μέρα είχαν σημειωθεί δύο ακόμα σημαντικά «συμβάντα αποσύνδεσης» στο εθνικό δίκτυο.
«Το μπλακ άουτ στην Ιβηρική αποτελεί υπόδειγμα για το πώς ένα συμβάν-σκανδάλη μπορεί να εξελιχθεί σε συστημικό κίνδυνο, κάτι που επιτείνεται όσο αυξάνονται οι ανανεώσιμες», σχολίασε στον βρετανικό Τύπο ο Άντι Μάιερ, αναλυτής ενέργειας και διευθυντικό στέλεχος του Institute of Economic Affairs.
Από το 2021, η Ισπανία ακολουθεί φιλόδοξο πλάνο ενεργειακής μετάβασης με στόχο την κλιματική ουδετερότητα έως το 2050 και πλήρη κατάργηση των πυρηνικών μέχρι το 2035 — με κλείσιμο του πρώτου αντιδραστήρα ήδη από το 2027. Σε αυτό το πλαίσιο, το μοντέλο της χώρας βασίζεται υπερβολικά σε αιολικά και ηλιακά πάρκα.
Σε συνέντευξη Τύπου στις 29 Απριλίου, ο επικεφαλής λειτουργίας της REE, Εδουάρδο Πριέτο, έκανε λόγο για «μεγάλη απώλεια παραγωγής» στη νοτιοδυτική Ισπανία, πιθανότατα από ηλιακούς σταθμούς, επισημαίνοντας ότι η έρευνα ακόμη συνεχίζεται. Την επόμενη όμως μέρα, η πρόεδρος της REE και πρώην υπουργός των Σοσιαλιστών, Μπεατρίς Κορεδόρ Καδένα, διέψευσε κάθε συσχετισμό της διακοπής με τις ΑΠΕ, υποστηρίζοντας ότι σήμερα λειτουργούν «εξίσου αξιόπιστα με τις συμβατικές μονάδες». Στο ίδιο μήκος κύματος ήταν και οι δηλώσεις του πρωθυπουργού Πέδρο Σάντσεθ, που απέρριψε τους ισχυρισμούς περί υπέρμετρης εξάρτησης από τις ανανεώσιμες.
Η REE, πάντως, είχε προειδοποιήσει στην ετήσια έκθεσή της τον Φεβρουάριο πως η σταδιακή απόσυρση των παραδοσιακών σταθμών μειώνει συνολικά τη «σταθερή δυναμικότητα» και την ισχύ αδράνειας του συστήματος. Όπως αναφέρει: «Το κλείσιμο των εργοστασίων άνθρακα, φυσικού αερίου και πυρηνικής ενέργειας συνεπάγεται μείωση της δυνατότητας σταθερής και ισορροπημένης παροχής, καθώς και μείωση της αδράνειας του δικτύου».
Η αδράνεια προέρχεται από τους τεράστιους περιστρεφόμενους στροβίλους των συμβατικών σταθμών, που λόγω του μεγάλου τους όγκου και της ταχύτητας περιστροφής (μέχρι 3.000 στροφές/λεπτό), απορροφούν αιφνίδιες διακυμάνσεις και προσφέρουν σταθερότητα συχνότητας.
Η REE, μάλιστα, τονίζει ότι αυτή η μείωση θέτει «άμεσο έως και μεσοπρόθεσμο ρίσκο για την ασφάλεια του εφοδιασμού αλλά και τη φήμη της εταιρείας», επηρεάζοντας τόσο τις ίδιες τις λειτουργίες της, όσο και αυτές των πελατών της.
Ιδεολογικές επιλογές χωρίς ουσία;
Αρκετοί ειδικοί διαφωνούν με την «αμηχανία» να αποδοθούν ευθύνες στις ανανεώσιμες. Ο Άντι Μάιερ ανέφερε πως τα αιολικά και τα φωτοβολταϊκά είναι από φύσεως διακεκομμένα και εξαρτώμενα από τον καιρό, δημιουργώντας καθημερινά μεγαλύτερο ρίσκο γενικευμένης διακοπής σε σχέση με τη συμβατική παραγωγή.
Όπως τονίζει, τα αποκεντρωμένα ανανεώσιμα συστήματα είναι πιο πολύπλοκα στη διασύνδεση, απαιτούν περισσότερη τεχνολογία και δημιουργούν πολλαπλά σημεία δυνητικής αστοχίας. Και επειδή στερούνται αδράνειας, όταν χάνεται η ισχύς «η κατάρρευση είναι άμεση και βίαιη».
«Μια αιφνίδια απώλεια παραγωγής μπορεί να αποσταθεροποιήσει όλο το δίκτυο, ενεργοποιώντας αυτόματους διακόπτες που προστατεύουν τον εξοπλισμό», εξηγεί. «Έτσι, τα δίκτυα με υψηλό μερίδιο ΑΠΕ είναι εγγενώς πιο ευάλωτα σε φαινόμενα ντόμινο, όπως συνέβη στην Ιβηρική», συμπληρώνει.
Ο Mayer προτείνει λύσεις όπως οι συμπληρωματικές «υπηρεσίες αδράνειας» με κινητήριους τροχούς και ειδικές μπαταρίες που σταθεροποιούν τη συχνότητα, αλλά αυτά συνεπάγονται σημαντικό κόστος. Παρότι το μεγαλύτερο μέρος της Ιβηρικής ανέκτησε την ηλεκτροδότηση την επομένη του γεγονότος, οι ευρωπαίοι ηγέτες αναζητούν τρόπους να καθησυχάσουν τους πολίτες για το μέλλον. Ο Mayer υπογραμμίζει όμως ότι τα κίνητρα της ενεργειακής πολιτικής παραμένουν στρεβλά.
«Οι κυβερνήσεις βαδίζουν με ιδεολογικό δράχτυλο στο ‘net zero’, καθορίζοντας ποσοτικούς στόχους εγκατάστασης και όχι απόδοσης. Έτσι καταλήγουμε σε υπερπροσφορά άχρηστη, πολλές φορές σε λάθος τοποθεσίες και χωρίς αντίστοιχες επενδύσεις σε ασφάλεια δικτύου», επισημαίνει καυστικά. «Το πραγματικό καταστροφικό σενάριο είναι να προχωράμε τυφλά στον μηδενισμό εκπομπών, αγνοώντας το ήδη υψηλό κόστος για τον καταναλωτή ή ένα πιθανό επόμενο μπλακ άουτ», προειδοποιεί. «Όποια κυβέρνηση δεν επανεξετάσει προσεκτικά την πορεία της μετά τα γεγονότα αυτά, είναι καταδικασμένη να αντιμετωπίσει σημαντικές κοινωνικές και πολιτικές συνέπειες».
Ο ειδικός ενέργειας David Turver σημειώνει ότι οι χώρες με υψηλά μερίδια αιολικής και ηλιακής παραγωγής είναι «οι πιο ευάλωτες». Τονίζει ότι η Γαλλία με το εκτεταμένο πυρηνικό της δυναμικό (~50 GW) και η Γερμανία με τους σταθμούς άνθρακα προσφέρουν ακόμη σημαντική αδράνεια στο ευρωπαϊκό δίκτυο. «Η τεχνητή προσθήκη αδράνειας — με μπαταρίες ή σφόνδυλους — είναι μια εξαιρετικά δαπανηρή υπόθεση», συμπληρώνει.
Πρώτο πανεθνικό μπλακ άουτ – και ο προβληματισμός συνεχίζεται
Σε άρθρο του σε οικονομική εφημερίδα της Μαδρίτης, ο πρώην πρόεδρος της REE, Ζόρντι Σεβίγια, επέκρινε τη βιασύνη απόσυρσης των πυρηνικών, υπογραμμίζοντας ότι παραμένει απαραίτητη η εγγύηση σταθερής παραγωγής για να αντισταθμίζονται οι αυξομειώσεις των ΑΠΕ.
«Πρόκειται για το πρώτο πλήρες μπλακ άουτ στην Ισπανία, αλλά και για την πρώτη φορά που οι μη-συγχρονισμένες τεχνολογίες κυριάρχησαν στο μίγμα της ηλεκτροδότησης», τόνισε. Επισημαίνει ότι, ακόμη και σήμερα, το δίκτυο χρειάζεται παράλληλη, «συγχρονισμένη εφεδρεία» από υδροηλεκτρικά, αέριο ή πυρηνικά εργοστάσια, για να μπορεί να ανταποκριθεί τόσο στη διακοπτόμενη παραγωγή των ανανεώσιμων (είτε λόγω καιρού είτε λόγω τεχνικών ιδιαιτεροτήτων).
Σημειώνεται ότι το ενοποιημένο ισπανικό δίκτυο υψηλής τάσης θεμελιώθηκε το 1985, ενώ μέχρι σήμερα έχει επεκταθεί σε πάνω από 45.000 χιλιόμετρα γραμμών. Τα περισσότερα υποσταθμοί και μετασχηματιστές είναι σχεδιασμένοι για δεκαετίες (έως 40 χρόνια), όμως ο εκσυγχρονισμός συνεχίζεται με πολυετή και εξαιρετικά δαπανηρά προγράμματα.
Μέσα σε μια πενταετία, η δυναμικότητα των ΑΠΕ στην Ισπανία έχει σχεδόν διπλασιαστεί, σύμφωνα με έκθεση της Aurora Energy Research. Όμως η περαιτέρω προσαρμογή δικτύων απαραίτητη για το net zero, σε μια εποχή όπου η ζήτηση ρεύματος στην Ευρώπη αναμένεται να υπερδιπλασιαστεί ως το 2050, συνεπάγεται τεράστια οικονομική επιβάρυνση.
Τον περασμένο μήνα, το Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο προειδοποίησε πως οι σημερινοί ρυθμοί επενδύσεων είναι ανεπαρκείς για να καλύψουν τις αυξημένες μελλοντικές ανάγκες σε ρεύμα και να εξασφαλίσουν ασφαλή μετάβαση. Οι υπολογισμοί δείχνουν ότι αν οι επενδύσεις συνεχίσουν με τους τωρινούς ρυθμούς, μέχρι το 2050 θα έχουν διατεθεί συνολικά 1,8 τρισ. ευρώ, λιγότερα δηλαδή από τα απαιτούμενα 1,9–2,2 τρισ. ευρώ που έχει εκτιμήσει η Κομισιόν ως ελάχιστα απαραίτητα.
