Με την πρώτη ματιά, είναι απλώς ένα ανομοιόμορφο κομμάτι παλιού ψαμμίτη, καμμένο από μια παλιά φωτιά. Αυτό είναι — αλλά δεν ήταν μια οποιαδήποτε παλιά φωτιά και η πέτρα δεν είναι απλώς ένας παλιός βράχος. Βρίσκεται σε μια ανακατασκευασμένη εκκλησία που αντιπροσωπεύει ένα σπάνιο και πολύτιμο ανθρώπινο επίτευγμα: τη συμφιλίωση.
Αυτή είναι μια ιστορία δύο πόλεων που ακρωτηριάστηκαν από τους ανέμους του πολέμου, αλλά αργότερα δέθηκαν με ειρήνη — η Δρέσδη στη Γερμανία και το Κόβεντρυ στην Αγγλία.
Η τελευταία υπέστη σοβαρές ζημιές από γερμανικές βόμβες κατά τη διάρκεια μιας επιδρομής στις αρχές του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, τον Νοέμβριο του 1940. Η πρώτη καταστράφηκε προς το τέλος του πολέμου σε μια από τις πλέον διαβόητες επιθέσεις της στρατιωτικής ιστορίας, τον βομβαρδισμό της 13ης Φεβρουαρίου 1945 — πριν από 80 χρόνια, αυτήν την εβδομάδα.
Και οι δύο πόλεις ήταν αστικές περιοχές μεσαίου μεγέθους, όχι ιδιαίτερα κρίσιμες. Οι ιστορικοί αγωνίζονται μέχρι σήμερα να εξηγήσουν γιατί στοχοποιήθηκαν και καταστράφηκαν.
Χιλιάδες πέθαναν και ολόκληρες γειτονιές εξαφανίστηκαν.
Και στα δύο μέρη, οι επιδρομές γκρέμισαν φημισμένους και αγαπημένους καθεδρικούς ναούς.
Στο Κόβεντρυ, αφού το γοτθικό ορόσημό του του 14ου αιώνα ισοπεδώθηκε σχεδόν εντελώς, ο ιερέας της ενορίας βγήκε το επόμενο πρωί και, χρησιμοποιώντας ένα κομμάτι ξυλάνθρακα από την επίθεση, έγραψε σε έναν μισογκρεμισμένο τοίχο: «Πάτερ, συγχώρεσε». Η επιγραφή υπάρχει μέχρι σήμερα (αν και τώρα είναι τοποθετημένη σε ορειχάλκινο ένθετο) και τα ερείπια του καθεδρικού ναού έχουν αφεθεί ως έχουν, ως υπενθύμιση. Ανοιχτός στον θαμπό γαλάζιο ουρανό του Βόρειου Ατλαντικού, ο ναός είναι απόκοσμα γαλήνιος.
Στη Δρέσδη, η περίφημη Φράουενκιρχε του 1726 καταστράφηκε ολοσχερώς. Η ανοικοδόμηση από ένα σωρό ερειπίων ξεκίνησε μόλις το 1994, μετά την κατάρρευση της Ανατολικής Γερμανίας, και υποστηρίχθηκε σε μεγάλο βαθμό από τις συνεισφορές του Κόβεντρυ. Αυτός ήταν ο τρόπος με τον οποίον μια καμμένη πέτρα-ενθύμιο βρέθηκε στην ανακαινισμένη εκκλησία, η οποία άνοιξε το 2005.
«Όπως μπορείτε να φανταστείτε, αυτές οι αρχικές πέτρες έχουν απίστευτη σημασία για εμάς», μου λέει ένας εθελοντής οδηγός της Φράουενκιρχε καθώς περιηγούμαστε στην εκκλησία. Είναι ένα όμορφο κτίριο με ευάερο, φωτεινό εσωτερικό και μπαρόκ εξωτερικό, του οποίου η χαριτωμένη, ελαφριά διακοσμημένη κομψότητα αντιπροσωπεύει τη λουθηρανική προέλευσή του από τον 18ο αιώνα. Το ίδιο το όνομα — Εκκλησία της Κυρίας μας — έχει μια χαριτωμένη απλότητα.
Η ιστορία των δύο εκκλησιών και των πόλεών τους, που είναι επίσημα αδέλφια στην ειρήνη, τις καθιστούν ιδανικούς προορισμούς σε έναν κόσμο που, τέσσερεις γενιές μετά, παραμένει τσακισμένος από τον πόλεμο. Ως απόγονος των επιζώντων του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, το προσκύνημά μου σε αυτά τα δύο μέρη παραμένει ένα από τα πιο σημαντικά ταξίδια της ζωής μου.
«Αυτά είναι τα κομμάτια της αρχικής Αγίας Τράπεζας που μπορέσαμε να σώσουμε από τα ερείπια», συνεχίζει ο ασπρομάλλης συνομιλητής μου της Δρέσδης, χαμογελώντας όταν κοιτάζω από κοντά μια καμμένη πέτρα. «Μπορείτε να τα δείτε παντού. Κάναμε ό,τι μπορούσαμε για να τα τοποθετήσουμε στην αρχική τους θέση.»
«Και εκεί», δείχνει πίσω από την Αγία Τράπεζα, «είναι ο σταυρός των καρφιών που μας έστειλε το Κόβεντρυ. Είναι από τα ερείπια της οροφής του καθεδρικού ναού τους». Αυτό το τεχνούργημα είναι ένας γωνιακός, αστόλιστος σταυρός που δεν μοιάζει με κανέναν από όσους έχω δει έως τώρα. «Και πάνω, στο καμπαναριό έξω, είναι ένα αστέρι που μας δόθηκε από το Κόβεντρυ.»
Η επίδραση των ιστορικών τοποθεσιών είναι δύσκολο να εξηγηθεί με συγκεκριμένους όρους του 21ου αιώνα. Οι νόμοι της φυσικής δεν ισχύουν, τουλάχιστον όπως τους γνωρίζουμε τώρα. Αλλά πολλοί λαοί πιστεύουν ότι τα πάντα σε αυτόν τον πλανήτη έχουν πνεύμα, οπότε όταν βρίσκεστε σε χώρους με μεγάλη ιστορία, υπάρχει μια βαθιά πνευματική επίδραση. Το ένιωσα αυτό όταν πατούσα τα πέτρινα σκαλοπάτια ενός κάστρου των Σταυροφόρων στη Μάλτα, στις πύλες του Άουσβιτς, στις χορταριασμένες πλαγιές της Καλλίπολης, στην κορυφογραμμή των κοιμητηρίων στο Γκέττυσμπουργκ, όπου άλλαξε η παλίρροια της αμερικανικής ιστορίας.
Στη Βιέννη, μπορεί κανείς να καθίσει σε ένα στασίδι στη μικρή εκκλησία όπου πραγματοποιήθηκε για πρώτη φορά το Ρέκβιεμ του Μότσαρτ. Στη Σάντα Φε του Νέου Μεξικού, οι ιθαγενείς τεχνίτες που ακουμπούν στους τοίχους του Παλατιού των Κυβερνητών συνεχίζουν μια παράδοση 110 ετών δίπλα σε ένα κτίριο 400 ετών.
Σε όλα αυτά τα μέρη, και σε χιλιάδες άλλα, ο αέρας της ιστορίας δεν είναι μια νεκρή ατμόσφαιρα. Όπως το έθεσε ο Φώκνερ, «το παρελθόν δεν είναι ποτέ νεκρό. Δεν είναι καν παρελθόν.»
Η Δρέσδη σήμερα είναι μια περήφανη πόλη της οποίας η μακρά ιστορία προσελκύει πολλούς επισκέπτες, και όχι μόνο για να θυμηθούμε τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Δύο ώρες νότια του Βερολίνου με το τρένο, το κέντρο της πόλης είναι Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς ως αποτέλεσμα της μεγαλοπρέπειας που χάρισε στην πρωτεύουσά του ο Αύγουστος Β’ ο Ισχυρός, ο Σάξονας μονάρχης του 18ου αιώνα, του οποίου ο πλούτος και η ισχύς έλαμψαν για λίγο τόσο λαμπρά όσο κανενός άλλου στην Ευρώπη.
Μεταξύ πολλών άλλων θαυμάτων, το Πράσινο Θησαυροφυλάκιο της Δρέσδης περιέχει τον μεγαλύτερο θησαυρό σε όλη την Ευρώπη, ένα πλήθος δωματίων με τόσα κοσμήματα που υπάρχει ένα ολόκληρο δωμάτιο αφιερωμένο σε σμαράγδια, ένα σε ζαφείρια, ένα σε διαμάντια, ένα σε ελεφαντόδοντο κ.ο.κ. Είναι σχεδόν αδιανόητο ότι τόσο πολλοί θησαυροί θα μπορούσαν να βρίσκονται σε ένα μέρος — σε σύγκριση με αυτό, τα διάσημα κοσμήματα του βρετανικού στέμματος είναι απλώς ένα κουτί με στολίδια. Ο ίδιος ο Αύγουστος δημιούργησε το μουσείο το 1723 σε μια πτέρυγα του Σαξονικού Βασιλικού Κάστρου, ανοίγοντας έτσι αυτό που γενικά πιστεύεται ότι είναι το πρώτο τέτοιο δημόσιο μουσείο στη Γη.
Αν και καθολικός, ο Αύγουστος Β’ έχτισε λίγα χρόνια αργότερα την προτεσταντική Φράουενκιρχε, η οποία έγινε διάσημος χώρος μουσικής και θρησκευτικών τελετών. Μεταξύ των πολλών ερμηνευτών της συγκαταλέγεται και ο Γιόχαν Σεμπάστιαν Μπαχ, του οποίου το ρεσιτάλ του 1736 προσέλκυσε 2.000 ακροατές. Αυτό το γεγονός θα τιμηθεί φέτος στις 18 Απριλίου 2025, με μια παράσταση αυτού που πολλοί θεωρούν το βασικό του έργο, τα Κατά Ιωάννην Πάθη. Η περίφημη Λειτουργία σε Σι ελάσσονα και το Ορατόριο των Χριστουγέννων έχουν προγραμματιστεί για το ερχόμενο φθινόπωρο και χειμώνα, και δεν μπορώ να σκεφτώ καλύτερο χώρο για αυτές τις ιερές εκφράσεις της θείας πρόνοιας.
Το Κόβεντρυ δεν έχει τέτοια βασιλική χλιδή, αν και ο πιο διάσημος πολίτης του, η Λαίδη Γκοντάιβα, έχει ένα ή δύο αγάλματα. Μια ώρα βόρεια του Λονδίνου με το τρένο, η γενέτειρά της είναι μια γοητευτική μικρή πόλη στα βρετανικά Μίντλαντς όπου, μεταξύ άλλων, ένας επισκέπτης θα βρεθεί σε μια ανοιχτή αγορά με φρέσκο χυμό μήλου και τυρί τσένταρ. Εννοώ το πραγματικό, αυθεντικό τσένταρ, όχι το συρρικνωμένο, βαμμένο κίτρινο κομμάτι που βρίσκεται στα αμερικανικά σούπερ μάρκετ. Διαποτισμένος με το πνεύμα συνένωσης των Κόβεντρυ-Δρέσδης, επέστρεψα στις Ηνωμένες Πολιτείες για να τα μοιραστώ με οικογένεια και φίλους.
Η όλη οδύσσεια ξεκίνησε μια εβδομάδα νωρίτερα στη Δρέσδη, όπου είχα μόνο μια τελευταία ερώτηση να κάνω στον εθελοντή ξεναγό μου στην Φράουενκιρχε:
«Ήσουν εδώ;»
Γνέφει καταφατικά, αλλά γίνεται σαφές ότι παρανόησε την ερώτηση.
«Ναι, πήγα στο Κόβεντρυ!»
«Όχι, εννοώ εδώ, στη Δρέσδη, το 1945;»
Αφιερώνει λίγο χρόνο για να συνθέσει την απάντησή του.
«Ήμουν απλώς μικρό παιδί, αλλά θυμάμαι». Περαιτέρω σχολιασμός τού είναι σαφώς αδύνατος. Ησυχία πλημμυρίζει την εκκλησία και την κουβέντα μας. Μετά με οδηγεί σε έναν πλαϊνό τοίχο του ιερού. Εδώ υπάρχει ένας πίνακας στα Αγγλικά που εξηγεί όλη την απίστευτη ιστορία της Δρέσδης και του Κόβεντρυ και της αδελφοσύνης που χτίστηκε μεταξύ των δύο, και απλώνει το χέρι του προς το μέρος του, για να το διαβάσω. Και το κάνω, λέξη προς λέξη.
Η λειτουργία στην αγγλική γλώσσα γίνεται μια φορά την εβδομάδα και περιλαμβάνει μια ευλογία που γράφτηκε από έναν μεταπολεμικό κληρικό στο Κόβεντρυ. Ονομάζεται «Πατέρα, Συγχώρεσε» και ξεκινά:
Το μίσος που χωρίζει έθνος από έθνος, φυλή από φυλή, τάξη από τάξη,
Πατέρα, συγχώρεσε.
Τις άπληστες επιθυμίες ανθρώπων και εθνών να κατέχουν ό,τι δεν είναι δικό τους,
Πατέρα, συγχώρεσε.
Από τους κατεστραμμένους τοίχους των καθεδρικών ναών του Κόβεντρυ και της Φράουενκιρχε, έχοντας ακούσει τις προσευχές για ειρήνη, φεύγει κανείς με μια μικροσκοπική, αστραφτερή ιδέα: Εάν αυτά τα δύο μέρη μπορούν να γίνουν αδέλφια, ίσως υπάρχει ακόμα ελπίδα.
του Έρικ Λούκας
