Η ελευθερία της βούλησης είναι κάτι που όλοι γνωρίζουμε- είναι φανερό πότε έχουμε ενεργήσει ελεύθερα ή πότε βρισκόμαστε υπό την επήρεια κάποιου είδους καταναγκασμού. Τουλάχιστον αναγνωρίζουμε την ελευθερία, μέχρι να κορεστούμε τόσο πολύ από τα ρεύματα του καταναγκασμού, ώστε να μην αντιλαμβανόμαστε την αξιοθρήνητη, υποδουλωμένη μας κατάσταση.
Στο πρώτο από τα δύο μέρη αυτού του άρθρου εξετάσαμε πώς η ιδέα της ηθικής κατέστη σταδιακά «απαράδεκτη», για να χρησιμοποιήσουμε έναν σύγχρονο όρο, και πώς καταργήθηκε επίσης η ιδέα του κακού. Επιπλέον, είδαμε πώς αντικαταστάθηκε η ηθική από τη θυματοποίηση και την ψυχιατρική και ότι πίσω από αυτό κρυβόταν μια θεμελιώδης επίθεση κατά της ελευθερίας γενικά και κατά της ελευθερίας της βούλησης ειδικότερα. Στο β΄ μέρος θα εξετάσουμε πιο προσεκτικά τα ζητήματα της ελευθερίας και της ελευθερίας της βούλησης.
Η ελευθερία, τελικά, είναι μια έκφραση αγάπης. Όταν παντρευόμαστε από αγάπη, επιλέγουμε κάποιον οικειοθελώς από τα εκατομμύρια των πιθανών επιλογών και δεσμευόμαστε ελεύθερα να περιχαρακώσουμε τον εαυτό μας, επειδή με κάποιον περίεργο τρόπο αυτό το είδος αγάπης μάς διευρύνει. (Είναι ενδιαφέρον ότι ο «πλησιέστερος συγγενής» μας είναι πάντα ο σύντροφός μας, όχι τα παιδιά μας, όχι οι γονείς μας ούτε άλλοι συγγενείς με τους οποίους συνδεόμαστε με σχέσεις αίματος, αλλά ένας ξένος, αυτός που αγαπήσαμε ελεύθερα).
Η ελευθερία έναντι της υποδούλωσης στη θυματοποίηση
Ο συγγραφέας Θεόδωρος Ντάλριμπλ (Theodore Dalrymple, γεν. 1949) στο βιβλίο του «Ο πολιτισμός μας ή ό,τι έχει απομείνει από αυτόν» παρατήρησε ότι ο διάσημος ειρηνιστής συγγραφέας Στέφαν Τσβάιχ (1881-1942), ο οποίος εγκατέλειψε τη ναζιστική Γερμανία, «θα έβλεπε με τρόμο την κακοφωνία των μονομανιών -σεξουαλικών, φυλετικών, κοινωνικών, εξισωτικών- που χαρακτηρίζει την πνευματική ζωή των κοινωνιών μας, όπου κάθε μονομανής απαιτεί νομοθετικό περιορισμό της ελευθερίας των άλλων στο όνομα ενός υποτιθέμενου μεγαλύτερου, συλλογικού αγαθού».
Αυτό που επισημαίνει ο Ντάλριμπλ είναι ακριβώς αυτό που επισημαίνει και ο συγγραφέας Κένεθ ΛαΦέιβ (Kenneth LaFave, 1936 – 2023) όταν λέει ότι: «Το όλο νόημα του να βάλουμε την ελευθερία στο κέντρο του πολιτισμού μας είναι να σπρώξουμε την πολιτική στην περιφέρεια». Τώρα συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο. Διότι είναι ακριβώς σε αυτόν τον τομέα της προσωπικής ελευθερίας που η «αφυπνισμένη» (woke) πολιτική απαιτεί υποταγή. (Για να είμαστε σαφείς, ο όρος woke -«αφυπνισμένος»- χρησιμοποιείται τόσο από τους φιλελεύθερους όσο και από τους συντηρητικούς για να περιγράψει μια σειρά από πιο ριζοσπαστικές προοδευτικές ιδεολογίες, συμπεριλαμβανομένης της κριτικής φυλετικής θεωρίας, της κοινωνικής δικαιοσύνης και της θεωρίας των φύλων).
Η πιο πειστική απόδειξη γι’ αυτό είναι η έκρηξη της επιμονής τους να αλλάξουμε ακόμη και τις αντωνυμίες που χρησιμοποιούμε. Και όχι μόνο να τις αλλάξουμε, αλλά να αρχίσουμε να παραποιούμε και την πραγματικότητα: μια γυναίκα δεν είναι «αυτή» αλλά «αυτοί». Τι θα μπορούσε να είναι πιο παρεμβατικό για την αίσθηση της προσωπικής μας ελευθερίας;
Όπως είπε ο Καναδός κριτικός λογοτεχνίας Νόρθροπ Φράι (Northrop Frye, 1912-1991), «η πραγματική ελευθερία είναι κάτι που μόνο το άτομο μπορεί να βιώσει». Μια άλλη επιμονή είναι οι άλλοι να «είναι ευγενικοί» και να μας αφήσουν ελεύθερους να αποδεχτούμε τα τρωτά μας σημεία -τη θυματοποίησή μας- και μάλιστα να αρχίσουμε να τα περιφέρουμε και να τα επιδεικνύουμε. Αλλά αυτό δεν είναι πραγματικά μια ηθική θέση, γιατί παραδόξως, αυτού του είδους η «ελευθερία» έχει, φυσικά, μια ακούσια συνέπεια, που είναι το αντίθετο από αυτό που επιδιώκει. Δηλαδή, αντί να μας απελευθερώνει μάς δεσμεύει- γιατί όπως σοφά επεσήμανε ο Αγγλοϊρλανδός φιλόσοφος Έντμουντ Μπερκ (Edmund Burke, 1729-1797): «Είναι κανονισμένο στην αιώνια κατάσταση των πραγμάτων, ότι οι άνθρωποι με αχαλίνωτα μυαλά δεν μπορούν να είναι ελεύθεροι».
Ο «αχαλίνωτος νους» είναι αυτό στο οποίο αναφερθήκαμε προηγουμένως ως «κακοφωνία των μονομανιών».
Δηλαδή, υποδουλωνόμαστε από τη θυματοποίησή μας και από τα ίδια τα είδωλα που λατρεύουμε με τόση προσοχή και αφοσίωση – όπου είδωλα είναι οι προαναφερόμενες σεξουαλικές, φυλετικές, κοινωνικές και εξισωτικές εμμονές.
Γιατί η λογική δεν μπορεί να είναι το θεμέλιο της ηθικής μας
«Η ηθική δεν είναι ένα υποσύστημα ανάμεσα σε άλλα, όπως υπάρχουν η τέχνη, η επιστήμη, η θρησκεία, οι επιχειρήσεις, η πολιτική κ.ο.κ. μεταξύ άλλων. Αντίθετα, η ηθική είναι η κατευθυντήρια αρχή για όλες τις ανθρώπινες προσπάθειες», σύμφωνα με τον καθηγητή του Πανεπιστημίου Notre Dame Μαρκ Ουίλιαμ Ρος (Mark William Roche, γεν. 1956) στο βιβλίο του «Why Literature Matters in the 21st Century» (Γιατί είναι σημαντική η λογοτεχνία τον 21ο αιώνα).
Είναι σημαντικό να τονίσουμε ότι η ηθική πάντα ήταν η κατευθυντήρια αρχή για όλες τις ανθρώπινες προσπάθειες. Μπορεί να διαφωνούμε σε θέματα τόσο θεμελιώδη όσο οι θρησκείες μας -μπορεί να υπάρχουν βαθιές διαφωνίες φιλοσοφίας και θεολογίας- αλλά όσον αφορά την ηθική που καθοδηγεί τη σκέψη και τη συμπεριφορά μας, δεν πρέπει να διαφωνούμε στα ουσιώδη. Δεν θα έπρεπε να σας σκοτώσω, να σας κλέψω, να ψευδομαρτυρήσω εναντίον σας ή να επιχειρήσω να κοιμηθώ με τον σύντροφό σας- πράγματι, αν έκανα οτιδήποτε από αυτά τα πράγματα, θα αρνιόμουν τα κεντρικά δόγματα της θρησκείας μου. Όλες οι μεγάλες θρησκείες διδάσκουν αυτές τις αρχές και θα ήμουν πραγματικά ένα ανήθικο άτομο.
Αλλά αυτό δεν είναι αυτό που θέλουν να ακούσουν σχεδόν όλοι οι δυτικοί πολιτικοί και οι σημερινές επιτροπές ηθικής τους. Το δικό τους μήνυμα είναι διαφορετικό. Προσπαθούν να εγκαθιδρύσουν μια ηθική μέσω της λογικής, γιατί αν είναι ζήτημα λογικής, τότε δεν αποτελεί δεδομένη ή υπερβατική πραγματικότητα. Μπορεί να συζητηθεί, μπορεί να αλλάξει και επιτρέπει στους πολιτικούς να πάρουν τον έλεγχο μέσω οποιασδήποτε πολιτικής ατζέντας ακολουθούν.
Ωστόσο, ο Αμερικανός κλασικιστής Άλαν Μπλουμ (Allan Bloom, 1930-1992) το κατέστησε σαφές: «Η λογική δεν μπορεί να καθιερώσει αξίες και η πεποίθησή της ότι μπορεί να το κάνει είναι η πιο ανόητη και ολέθρια ψευδαίσθηση». Ο Πολωνός ιστορικός ιδεών Λέσεκ Κολακόφσκι (Leszek Kolakowski, 1927-2009) στο βιβλίο του «Θρησκεία» αποκάλεσε τη σύγχρονη εξάρτηση από τη λογική ως αξία «προμηθεϊκή αθεΐα».
Το αναλλοίωτο μήνυμα του προμηθεϊκού αθεϊσμού είναι ότι «η ανθρώπινη αυτο-δημιουργικότητα δεν έχει όρια, το κακό και ο πόνος είναι τυχαία, η ζωή είναι απείρως εφευρετική, τίποτα δεν είναι έγκυρο -ηθικά ή διανοητικά- μόνο και μόνο επειδή έχει περάσει ως έγκυρο στην ιστορία, δεν υπάρχει καμία αυθεντία στην παράδοση, ο ανθρώπινος νους δεν χρειάζεται καμία αποκάλυψη ή οποιαδήποτε διδασκαλία από έξω, ο Θεός δεν είναι παρά ο άνθρωπος που καταπιέζει τον εαυτό του και καταπνίγει τη λογική του».
Στην ουσία, μπορείς να είσαι ό,τι θέλεις – τι τη θέλουμε τη συμβατική ηθική; Και πάλι, ο Θεόδωρος Ντάλριμπλ: «Ποιος είναι πιο καταφρονεμένος από αυτόν που προσκολλάται πεισματικά στις παλιές ηθικές αντιλήψεις;»
Εκατό χρόνια πριν, ο συγγραφέας και προφήτης Γκ. Κ. Τσέστερτον (G.K. Chesterton, 1874-1936) στη βιογραφία του καθολικού συγγραφέα Τζόζεφ Πιρς έγραφε προφητικά:
«Το έργο του σκεπτικιστή τα τελευταία εκατό χρόνια έμοιαζε πράγματι πολύ με την άκαρπη μανία κάποιου αρχέγονου τέρατος – χωρίς μάτια, χωρίς μυαλό, απλώς καταστροφικό και καταβροχθίζον- ένα γιγάντιο σκουλήκι που σπαταλιόταν σε ένα έργο που δεν μπορούσε καν να δει- μια καλοκάγαθη και κτηνώδης ζωή, χωρίς συνείδηση της ίδιας της αιτίας και των ίδιων της των συνεπειών. … Αλλά το να λέμε ότι δεν υπάρχει πόνος ούτε ύλη ούτε κακό ούτε διαφορά ανάμεσα στον άνθρωπο και το κτήνος ή ανάμεσα σε οποιαδήποτε πράγματα – αυτό είναι μια απελπισμένη προσπάθεια να καταστραφεί κάθε εμπειρία και αίσθηση της πραγματικότητας, που θα κουράσει τους ανθρώπους όταν θα έχει πάψει να είναι η τελευταία λέξη της μόδας και θα αναζητήσουν για άλλη μια φορά κάτι που θα δώσει μορφή σε ένα τέτοιο χάος και θα διατηρήσει τις αναλογίες του ανθρώπινου νου.»
Δυστυχώς, εκατό χρόνια αργότερα, ο πολιτισμός μας δεν έχει ακόμη κουραστεί από τον προμηθεϊκό αθεϊσμό στη Δύση και αυτός είναι ο πραγματικός κίνδυνος. Διότι, όπως είπε κάποτε ο Αμερικανός κοινωνιολόγος Γ. Ι. Τόμας (W.I. Thomas, 1863-1947): «Αν οι άνθρωποι ορίζουν τις καταστάσεις ως πραγματικές, είναι πραγματικές ως προς τις συνέπειές τους». Αν πρόκειται να καταργήσουμε το σωστό και το λάθος, να σφετεριστούμε την κοινή λογική της πλειοψηφίας του πληθυσμού και να περνάμε τον χρόνο μας ικανοποιώντας τις ηδονιστικές μας επιθυμίες χωρίς κανένα ηθικό έλεγχο, τότε οι κοινωνίες μας θα ξεπέσουν.
Η πτώση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας στη Δύση και η κατάκτησή της από τους βαρβάρους τον 5ο αιώνα ήταν δυνατή μόνο επειδή πρώτα είχε ήδη διαφθαρεί και είχε χάσει την εσωτερική της δύναμη. Αυτός είναι ο πραγματικός κίνδυνος τώρα για την Αμερική και τους συμμάχους της. Καθώς εμείς παίζουμε με τον επαναπροσδιορισμό της ηθικής, οι φωτιές από την Ανατολή καίνε όλο και πιο κοντά μας. Πρέπει να ανακαλύψουμε ξανά τις πραγματικές αναλογίες του ανθρώπινου μυαλού, κυρίως δε τις ηθικές τους διαστάσεις.
Του James Sale
Επιμέλεια: Αλία Ζάε
