Η Κίνα του Σι Τζινπίνγκ μπαίνει σε μια νέα εποχή ελέγχου, πιο εκλεπτυσμένου και διάχυτου από ποτέ.
Μια πρόσφατη έκθεση του Ινστιτούτου MERICS για την Κίνα με τίτλο «Serving the People by Controlling Them: How the Party is Reinserting Itself into Daily Life» (Υπηρετώντας τον λαό ελέγχοντάς τον: Πώς επανεντάσσεται το Κόμμα στην καθημερινή ζωή) αποκαλύπτει το πώς το Κομμουνιστικό Κόμμα Κίνας (ΚΚΚ) επιδιώκει να ενσωματωθεί σε κάθε πτυχή της καθημερινής ζωής συνδυάζοντας τον μαρξισμό και τη σύγχρονη τεχνολογία. Δεν πρόκειται για σκιώδη γκούλαγκ ούτε για ανοιχτές εκκαθαρίσεις. Πρόκειται για έναν αργό, συστηματικό μετασχηματισμό της κοινωνίας μέσω δικτύων, εθελοντών, σχολείων και επιχειρήσεων.
Στην έκθεση, που δημοσιεύθηκε τον Αύγουστο του 2025, οι συγγραφείς Nis Grunberg, Katja Drinhausen και Alexander Davey σκιαγραφούν ένα ανατριχιαστικό πορτρέτο του εξελισσόμενου μοντέλου της κοινωνικής διακυβέρνησης της Κίνας, αναλύοντας τις τελευταίες προσπάθειες του ΚΚΚ να ενσωματωθεί πλήρως στο σώμα της κοινωνίας, σε όλες τις εκφάνσεις της, από ιδιωτικές επιχειρήσεις έως οικιστικά συγκροτήματα, από σχολικά προγράμματα σπουδών έως δίκτυα εθελοντών.
Στόχος δεν είναι απλώς η παρακολούθηση αλλά η διαμόρφωση. Όχι μόνο η καταστολή της διαφωνίας, αλλά η πρόληψή της, διαμορφώνοντας από πριν τις συνθήκες σκέψης και συμπεριφοράς.
Από την κορυφή… στη γειτονιά σας
Για δεκαετίες, το ΚΚΚ είχε συνηθίσει να κυβερνά από την κορυφή. Σήμερα, το όραμα του Σι Τζινπίνγκ είναι διαφορετικό: το κόμμα πρέπει να είναι παντού. Στην τάξη του παιδιού σας, στην εφαρμογή We Chat, στο συγκρότημα κατοικιών σας, ακόμα και στο φορτηγό που σας φέρνει το φαγητό. Το παλιό σύνθημα «Το κόμμα ηγείται των πάντων» δεν είναι πλέον ρητορική, αλλά καθημερινή πρακτική.
Η έκθεση MERICS δείχνει ότι το ΚΚΚ ανησυχεί για τον κοινωνικό κατακερματισμό που έφεραν δεκαετίες μεταρρυθμίσεων και σχετικής ελευθερίας, και στρέφει το βλέμμα του προς τη βάση. Η λύση; Επανένταξη του Κόμματος στην καθημερινότητα.
Αυτό οδήγησε στη δημιουργία ενός νέου μηχανισμού, το 2023: του Κεντρικού Τμήματος Εργασίας της Κοινωνίας (ΚΤΕΚ), σχεδιασμένο να φτάνει σε χώρους όπου η επιρροή του Κόμματος είχε χαλαρώσει. Η αποστολή του; Να φέρει το Κόμμα ξανά στην καρδιά της κοινωνίας, από μικρές επιχειρήσεις μέχρι γειτονιές και ενώσεις ιδιοκτητών. Μέχρι τις αρχές του 2024, κάθε επαρχία είχε στήσει τη δική της εκδοχή του ΚΤΕΚ.
Η έκθεση χαρτογραφεί ένα πυκνό δίκτυο κεντρικών οργάνων, από το Τμήμα Εργασίας του Ενωμένου Μετώπου έως την Κεντρική Επιτροπή Επιθεώρησης Εργασίας.
Διαχείριση δικτύου: Ένα αόρατο πλέγμα
Στην καρδιά αυτής της μικροπολιτικής βρίσκεται το σύστημα διαχείρισης δικτύου. Πρωτοδοκιμάστηκε το 2004, επεκτάθηκε κατά την πανδημία, και σήμερα καλύπτει σχεδόν κάθε κατοικημένη περιοχή στην Κίνα.
Η χώρα χωρίζεται σε μικροζώνες, καθεμία με «εργαζόμενους στο δίκτυο». Ο ρόλος τους είναι να περιπολούν, να λύνουν διαφορές, να αναφέρουν «ύποπτη συμπεριφορά», να ελέγχουν άδειες και να οργανώνουν ιδεολογικές εκστρατείες. Στην πράξη είναι τα μάτια και τα αυτιά του κόμματος στις γειτονιές.
Κάθε δίκτυο – μια μικροζώνη διακυβέρνησης – στελεχώνεται από εργαζομένους που εκτελούν μια ευρεία γκάμα καθηκόντων, από περιπολίες σε γειτονιές, διαμεσολάβηση σε διαφορές, έλεγχο αδειών, αναφορά ύποπτης συμπεριφοράς μέχρι και οργάνωση ιδεολογικών εκπαιδευτικών εκστρατειών.
Κατά τη διάρκεια της πανδημίας COVID-19, πάνω από 4,5 εκατομμύρια τέτοιοι εργαζόμενοι επέβαλαν καραντίνες. Σήμερα είναι εξοπλισμένοι με περιπολικά, κάμερες και εφαρμογές αναφοράς. Οι δαπάνες είναι τεράστιες. Μόνο στην περιοχή Shunyi του Πεκίνου, οι μισθοί τους ξεπέρασαν τα 172 εκατομμύρια γουάν (περισσότερα από 20 εκατομμύρια ευρώ) το 2024.
Επιπλέον, το ΚΚΚ επαναφέρει και παλιά μοντέλα, από την εποχή του Μάο. Η λεγόμενη «εμπειρία Φενγκτσιάο», με το σύνθημα «Τα μικρά ζητήματα δεν φεύγουν από το χωριό, τα μεγάλα δεν φεύγουν από την κομητεία», ενθαρρύνει την επίλυση διαφορών τοπικά. Όμως δεν πρόκειται για κοινοτική αλληλεγγύη, πρόκειται για ιδεολογική αστυνόμευση που διαμορφώνει συμπεριφορές πριν καν εμφανιστεί η διαφωνία.
Εκπαίδευση και επιχειρήσεις υπό συνεχή έλεγχο
Η διείσδυση του ΚΚΚ δεν σταματά στη γειτονιά. Αφορά και το σχολείο και την οικονομία.
Στην εκπαίδευση, από το νηπιαγωγείο μέχρι το πανεπιστήμιο, τα σχολικά βιβλία περιλαμβάνουν πλέον τη «σκέψη του Σι Τζινπίνγκ», πατριωτικό περιεχόμενο και μαθήματα «εθνικής ασφάλειας». Ακόμη και τα εγχειρίδια βιολογίας περιέχουν ιδεολογικά πλαίσια.
Στον ιδιωτικό τομέα, η έννοια της «πατριωτικής επιχειρηματικότητας» επιβάλλει στις εταιρίες να φιλοξενούν κομματικούς πυρήνες και να ευθυγραμμίζονται με τους εθνικούς στόχους. Αυτοί οι πυρήνες έχουν ως καθήκον τη διάδοση των κομματικών πολιτικών, τη δημιουργία συνοχής και τη σύνδεση των επιχειρήσεων με τις τοπικές αρχές. Από το 2021, όλες οι επιχειρήσεις που απασχολούν περισσότερους από 50 υπαλλήλους πρέπει να έχουν κομματικό πυρήνα, ανεξαρτήτως αριθμού μελών.
Ακόμα και οι οδηγοί διανομής ενθαρρύνονται να σχηματίσουν κομματικούς πυρήνες και να βοηθούν στην επιτήρηση των κοινοτήτων. Έτσι, η καθημερινή εργασία μετατρέπεται σε εργαλείο ιδεολογικής ολοκλήρωσης.
Μέλη του Κόμματος, εργαζόμενοι στο δίκτυο, εθελοντές και πατριώτες επιχειρηματίες κινητοποιούνται ως παράγοντες ευθυγράμμισης. Μεταδίδουν κανόνες, συλλέγουν δεδομένα και επιβάλλουν πειθαρχία, συχνά χωρίς επίσημη, αλλά με έμμεση εξουσία. Οι πολίτες αναμένεται να είναι ενεργοί, ένθερμοι υποστηρικτές των στόχων του Κόμματος.
Μια Κίνα που θέλει να διαμορφώσει τον κόσμο
Το μήνυμα της έκθεσης MERICS είναι σαφές, η Κίνα δεν επιδιώκει πια απλώς να συμμετέχει στους παγκόσμιους κανόνες. Θέλει να τους ξαναγράψει. Η «Whole-process dempcracy», που προβάλλει το ΚΚΚ ως ανώτερη από τις φιλελεύθερες δημοκρατίες, παρουσιάζεται ως μοντέλο προς εξαγωγή. Το Whole-process democracy (Δημοκρατία σε κάθε στάδιο) είναι ένα μοντέλο που το ΚΚΚ παρουσιάζει ως μοντέλο «δημοκρατίας» που δεν περιορίζεται στις εκλογές αλλά καλύπτει όλα τα στάδια: διαβούλευση, λήψη αποφάσεων, εφαρμογή και επίβλεψη. Στην ουσία είναι ένας όρος-βιτρίνα για να υποστηριχθεί ότι το κινεζικό μονοκομματικό σύστημα είναι ανώτερο από τις δυτικές φιλελεύθερες δημοκρατίες, και χρησιμοποιείται για να αντικρούσει την κριτική της Δύσης περί αυταρχισμού, προβάλλοντας το ΚΚΚ ως «αληθινό εκπρόσωπο του λαού».
Όμως η πανταχού παρουσία του Κόμματος έχει πολλά αδύναμα σημεία, γιατί το κόστος της μικροπολιτικής είναι δυσβάσταχτο, η διαχείριση του δικτύου είναι δαπανηρή, η υπερβολική ιδεολογική πίεση οδηγεί σε κόπωση, οι νέοι των πόλεων και πολλοί επιχειρηματίες δείχνουν απογοήτευση. Το Κόμμα επιδιώκει τη λαϊκή αποδοχή, όχι μόνο την παθητική συμμόρφωση.
Κάλεσμα για προβληματισμό
Η εικόνα που αναδύεται είναι μιας κοινωνίας όπου η φροντίδα και η καταστολή συγχωνεύονται, όπου το κόμμα «δεν χρειάζεται να χτυπήσει την πόρτα σας, γιατί ήδη βρίσκεται στο σαλόνι σας».
Για τις φιλελεύθερες δημοκρατίες, το ερώτημα είναι αν μπορούν να αντισταθούν στην φαινομενικά «ήπια» αλλά πανίσχυρη αυτή μορφή αυταρχισμού. Το μοντέλο του Κόμματος, ανθεκτικό, προσαρμοστικό και ιδεολογικά συνεκτικό, τοποθετείται ως εναλλακτική λύση για τις αναπτυσσόμενες χώρες.
Η Κίνα του Σι δεν είναι απλώς μια δύναμη που θέλει να κυβερνήσει τους πολίτες της· θέλει να καθορίσει το τι σημαίνει διακυβέρνηση τον 21ο αιώνα.
