«Αυτό είναι το πρώτο μου κατόρθωμα», είπε ο συνθέτης όπερας Τζουζέπε Βέρντι για την Casa di Riposo per Musicisti. Ο «Οίκος Ανάπαυσης για Μουσικούς» στο Μιλάνο είναι ένα γηροκομείο γνωστό ως «Κάζα Βέρντι». Το έχτισε το 1899 για «ηλικιωμένους τραγουδιστές στους οποίους δεν χαμογέλασε η τύχη ή οι οποίοι, όταν ήταν νέοι, δεν κατείχαν την αρετή της αποταμίευσης», έγραψε ο Βέρντι σε ένα γράμμα προς τον φίλο του, τον γλύπτη Τζούλιο Μοντεβέρντε.
Συνθέτης μερικών από τις μεγαλύτερες όπερες που γράφτηκαν ποτέ, όπως τα «Ριγκολέττο», «Τραβιάτα», «Αΐντα», «Τροβατόρε», «Ναμπούκκο», «Δον Κάρλος», «Η δύναμη του πεπρωμένου», «Οθέλος» και το εκπληκτικά ισχυρό «Ρέκβιεμ», ο Βέρντι θάφτηκε στην Κάζα Βέρντι μαζί με τη σύζυγό του, τη σοπράνο Τζουζεπίνα Στρεππόνι.
«Εξαλείφω το βάρος τού να έχεις πολλούς ανθρώπους να έρχονται να με επισκεφτούν στο σπίτι σου μετά τον θάνατό μου», είπε ο Βέρντι μιλώντας για την ταφή του εκεί αντί στη βίλα του.
Ο Βέρντι γεννήθηκε στις 10 Οκτωβρίου 1813 στη Ρόνκολε, στην Ιταλία, και πέθανε το 1901. Το γηροκομείο άνοιξε έναν χρόνο αργότερα, καθώς «δεν επιθυμούσε να λάβει τις ευχαριστίες όσων θα ωφελούνταν από τη γενναιοδωρία του», εξηγεί το ίδρυμα στην ιστοσελίδα του.
Οι πρώτοι εννέα «καλεσμένοι», όπως επέμεινε ο Βέρντι να αποκαλούνται, εισήλθαν στο όμορφο νεο-γοτθικό κτίριο στις 10 Οκτωβρίου 1902, την ημέρα των γενεθλίων του συνθέτη.
«Το Φιλί της Τόσκας»: Από τις αίθουσες της όπερας στη μικρή οθόνη
«Το Φιλί της Τόσκας» («Il Bacio di Tosca», 1984) είναι ο τίτλος της στοργικής απεικόνισης του Ελβετού κινηματογραφιστή Ντάνιελ Σμιτ για την Κάζα Βέρντι και τους μεγαλοπρεπείς, ακόμη ζωηρούς και παθιασμένους καλεσμένους που διαμένουν εκεί, με έμφαση στην Ιταλίδα σοπράνο Σάρα Σκουντέρι, μεγάλης ερμηνεύτριας του Βέρντι και του Τζιακόμο Πουτσίνι στην εποχή της.
Το έργο ξεκινά με το χιονισμένο εξωτερικό του νεο-γοτθικού κτιρίου, προχωρώντας αργά προς τα μέσα καθώς ο ήχος της κίνησης από έξω σταδιακά αντικαθίσταται από τη μουσική και τις φωνές του εσωτερικού. Στον διάδρομο, μία συνοδός με ζεστό χαμόγελο καλεί την 78χρονη Σκουντέρι στο πλάνο, κατονομάζοντας μερικές από τις όπερες στις οποίες είχε εμφανίστηκε η σοπράνο: Τόσκα, Λα Μποέμ, Μάνον.
Μόλις η Σκουντέρι μπαίνει στο πλάνο, αρχίζει να τραγουδά τη διάσημη άρια «Vissi d’arte» από την Πράξη ΙΙ της όπερας του Τζιακόμο Πουτσίνι «Τόσκα», με μια ακόμη καθαρή και όμορφη φωνή. Αν και η αυτοσχέδια, ασυνόδευτη ερμηνεία της δεν είναι τόσο νεανική και δυνατή όπως κάποτε, η συναισθηματική της ειλικρίνεια είναι παρούσα, ακόμη και όταν τραγουδά σε έναν διάδρομο.
Παρόμοια ενέργεια και πάθος χαρακτηρίζουν και την εμφάνιση του βαρύτονου Τζουζέπε Μανακίνι και του τενόρου Λεωνίδα Μπελλόν, με τον δεύτερο να προκαλεί έκπληξη στον θεατή με το σφρίγος τού ακόμη δυνατού τραγουδιού του. Ο Μανακίνι, από την άλλη, δείχνει με υπερηφάνεια τα κομψά, παλαιά κοστούμια της όπερας, τα οποία βγάζει από ένα μπαούλο.
Οι καλεσμένοι της Κάζα Βέρντι πληρώνουν «σύμφωνα με μια κυλιόμενη κλίμακα, ανάλογα με τα μέσα τους. … Εκτός του δωματίου, της διατροφής και της ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης, έχουν πρόσβαση σε κοντσέρτα, αίθουσες μουσικής, 15 πιάνα, ένα μεγάλο όργανο, άρπες, σετ ντραμς και τη συντροφιά των συνομηλίκων τους», ανέφερε η Σάλλυ ΜακΓκρέιν σε άρθρο των New York Times του 2018. Τον καιρό του άρθρου, 60 συνταξιούχοι μουσικοί ζούσαν εκεί.
«Πρώτον, χρειάζονται μουσική. Δεύτερον, δεν θέλουν να τους αντιμετωπίζουν ως απλούς καλεσμένους, αλλά ως ξεχωριστούς καλεσμένους – σαν αστέρες», είπε σε άρθρο ο Ρομπέρτο Ρουόζι, πρόεδρος του ιδρύματος. «Έχουμε 60 ηλικιωμένους μουσικούς και 60 αστέρες.»
Ο Βέρντι κληροδότησε όλα τα δικαιώματα από τη μουσική του για να χρηματοδοτήσει το Σπίτι, αλλά αυτό σταμάτησε τη δεκαετία του 1950. «Τότε, η μουσική του μπήκε στον δημόσιο τομέα και έγινε ελεύθερη για τον καθένα. Αυτό άφησε την Κάσα Βέρντι χωρίς τη ζωτική χρηματοδότησή της», είπε ο Ρουόζι στην εκπομπή του Σαββατοκύριακου 2018 PBS NewsHour του Κρίστοφερ Λάιβσαϋ. «Ευτυχώς οι διαχειριστές του οίκου επένδυσαν αυτά τα χρήματα σε […] διαμερίσματα, κτίρια. Τώρα έχουμε πάνω από 100 διαμερίσματα, τα οποία ενοικιάζουμε σε ανθρώπους. Και με τα ενοίκια που λαμβάνουμε, χρηματοδοτούμε τον οίκο», είπε.
Δωρεές από άλλους διάσημους μουσικούς, όπως ο τενόρος Λουτσιάνο Παβαρότι και οι κληρονόμοι του μαέστρου Αρτούρο Τοσκανίνι έχουν επίσης βοηθήσει, πρόσθεσε. Υπήρξαν και συνεισφορές από την ιταλική κυβέρνηση όταν τελείωσαν τα δικαιώματα, αλλά δεν ήταν αρκετές.
Οι ευεργέτες χρειάστηκε να παρέμβουν. Η ιστοσελίδα του ιδρύματος σημειώνει: «Ολόκληρη η κληρονομιά του Αρρίγκο Μπόιτο, μουσικού και συγγραφέα των λιμπρέτων του «Φάλσταφ« και του «Οθέλου», δόθηκε στον οίκο από τον κληρονόμο του, Γερουσιαστή Λουίτζι Αλμπερτίνι». Ο Καμίλλο, ο αδερφός του Αρρίγκο ήταν ο αρχιτέκτονας της Κάζα Βέρντι.
Στην ταινία, η σκηνή ανοίγει με μια ομάδα καλεσμένων γυναικών να κάθονται σε ένα τραπέζι, συζητώντας για το πόσες λίρες κέρδισαν ή έχασαν στα χαρτιά. Αργότερα, ίσως παρακολουθήσαν ένα κοντσέρτο πριν το δείπνο στη Σάλα ντ’ Ονόρε – την Αίθουσα Τιμής – η οποία καλύπτεται από προσωπογραφίες των συνθετών. Περιστασιακά, ακούν τραγουδιστές από τη Σκάλα του Μιλάνου, οι οποίοι έρχονται να τραγουδήσουν στα τακτικά κοντσέρτα που διεξάγονται. Μερικές φορές, εκτελούν παραστάσεις οι ίδιοι οι κάτοικοι.
«Νέοι και ηλικιωμένοι μουσικοί παίρνουν το γεύμα τους μαζί, σε ένα δωμάτιο αφιερωμένο στον Πουτσίνι. […] Το κάθε τραπέζι έχει την ονομασία ενός έργου του Βέρντι», δήλωσε η Χάνα Ρόμπερτς σε άρθρο των Financial Times του 2018. Κάποιοι από τους καλεσμένους χρησιμοποιούν την τακτική εξάσκηση ως θεραπεία. Η ακρόαση μουσικής και η συζήτηση περί μουσικής χρησιμοποιούνται επίσης ως μέσο για τη διέγερση των κινητικών δεξιοτήτων και της μνήμης. Ένας από τους πιο ηλικιωμένους καλεσμένους πέθανε σε ηλικία 106 ετών, με τη μέση ηλικία να είναι τα 89 έτη, ανέφερε η κα Ρόμπερτς.
Μίσθωση ζωής
Οι νεαροί μουσικοί προστέθηκαν το 1998, όταν το ίδρυμα αποφάσισε να κάνει μερικές αλλαγές. «Εκτός της φιλοξενίας των ηλικιωμένων μουσικών […] ο Οίκος φιλοξενεί και νεαρούς, άξιους αλλά άπορους φοιτητές μουσικής, οι οποίοι είναι εγγεγραμμένοι σε μουσικές σχολές αναγνωρισμένες στο Μιλάνο.» Η μίξη των γενεών έχει πολλά πλεονεκτήματα για όλους. Οι νεαροί τραγουδιστές μπορούν να λάβουν μαθήματα από τους ραφιναρισμένους επαγγελματίες, ενώ φέρνουν τη νεανική τους ενέργεια στον Οίκο της Ανάπαυσης.
Ο Κορράντο Νέρι, τραγουδιστής και συνθέτης από τη Σικελία, είναι ένας από αυτούς. «Όταν πρωτοήρθα στο Μιλάνο πραγματικά δυσκολευόμουν να βρω ένα μέρος να μείνω και να μελετήσω», είπε ο Νέρι, 25 ετών τότε. «Είχα κάνει αίτηση στην Κάζα Βέρντι, και δύο χρόνια μετά με κάλεσαν να μου που πως υπήρχε μία θέση. Ήταν το καλύτερο πράγμα που μπορούσε να μου συμβεί. Αυτοί οι άνθρωποι είναι η οικογένειά μου και οι καλύτεροι υποστηρικτές μου, έχω μάθει τόσο πολλά από αυτούς.»
Στο άρθρο της ΜακΓκρέιν του Independent, ο τότε 89 ετών μαέστρος Αρμάντο Γκάττο είπε: «Μιλάμε για τη μουσική, τη ζωή, τις αναμνήσεις μας. […] Είναι ευχάριστο να βρίσκεσαι σε αυτή την παρέα.»
Το «Φιλί της Τόσκα» δεν είναι μια καταθλιπτική ταινία για ένα γηροκομείο, όπως ίσως θα περίμενε κανείς. Αντίθετα, ο Σμιτ έχει καταφέρει να αποτυπώσει τη ζωή, τον ενθουσιασμό και τις φωτεινές προσωπικότητες των φιλοξενούμενων του Οίκου.
Το «Φιλί της Τόσκα» είναι διαθέσιμο στο «Hoopla».
Της Helena Elling
