Οι ήδη τεταμένες σχέσεις μεταξύ Μόσχας και Μπακού επιδεινώθηκαν περαιτέρω αυτή την εβδομάδα, μετά τη σύλληψη δύο δημοσιογράφων του ρωσικού κρατικού πρακτορείου Sputnik και αρκετών ακόμη Ρώσων υπηκόων από τις αρχές του Αζερμπαϊτζάν.
Ως απάντηση, το ρωσικό υπουργείο Εξωτερικών κάλεσε τον πρέσβη του Αζερμπαϊτζάν στη Μόσχα, εκφράζοντας τη δυσαρέσκειά του για τις, κατά την ίδια πηγή, «μη φιλικές ενέργειες» του Μπακού και την «παράνομη κράτηση Ρώσων δημοσιογράφων», σύμφωνα με όσα μετέδωσε το πρακτορείο TASS.
Οι συλληφθέντες κατηγορούνται για συνωμοσία με σκοπό την απάτη και για ξέπλυμα χρήματος – αδικήματα που επισύρουν πολυετείς ποινές κάθειρξης.
Ο Μάθιου Μπράιζα, πρώην Αμερικανός διπλωμάτης και πρεσβευτής στην πρωτεύουσα του Αζερμπαϊτζάν την περίοδο 2011–2012, φέρεται να δήλωσε στην εφημερίδα The Epoch Times ότι η κυβέρνηση του Αζερμπαϊτζάν προχώρησε στο κλείσιμο των γραφείων του Sputnik, χαρακτηρίζοντάς το «ρωσικό προπαγανδιστικό μέσο».
Σύμφωνα με τον Μπράιζα, εξετάζεται ή έχει ήδη αποφασιστεί και το κλείσιμο όλων των ρωσόφωνων σχολείων στη χώρα. Όπως επισήμανε, μια τέτοια εξέλιξη θα είχε βαρύνουσα σημασία, καθώς η Μόσχα έχει ιστορικά επικαλεστεί την ανάγκη προστασίας των ρωσόφωνων πληθυσμών για να δικαιολογήσει επεμβάσεις, είτε με μέσα υβριδικού πολέμου, όπως στις Βαλτικές χώρες, είτε με ανοιχτές πολεμικές επιχειρήσεις, όπως στην Ουκρανία.
Ο ίδιος διπλωμάτης υποστήριξε ότι οι εντάσεις μεταξύ των δύο κρατών εντείνονται διαρκώς.
Η κλιμάκωση ξεκίνησε λίγες ημέρες αφότου οι ρωσικές αρχές προχώρησαν στη σύλληψη αρκετών πολιτών ρωσικής υπηκοότητας αζερικής καταγωγής στην πόλη Γεκατερίνμπουργκ, με την κατηγορία της συμμετοχής σε οργανωμένο έγκλημα και ανθρωποκτονίες. Δύο από τους συλληφθέντες φέρεται να πέθαναν υπό κράτηση. Οι ρωσικές αρχές απέδωσαν τον έναν θάνατο σε καρδιακή ανεπάρκεια, ενώ ο δεύτερος τελεί υπό διερεύνηση.
Το υπουργείο Εσωτερικών του Αζερμπαϊτζάν εξέδωσε στις 28 Ιουνίου ανακοίνωση καταδικάζοντας τις συλλήψεις και αποδίδοντας σε αυτές τους θανάτους των δύο ομοεθνών. Απαίτησε επίσης από τη ρωσική πλευρά να αποδώσει ευθύνες στους υπαιτίους «της απαράδεκτης αυτής βίας».
Τα δύο πτώματα επαναπατρίστηκαν και κρατικός ιατροδικαστής στο Αζερμπαϊτζάν ισχυρίστηκε ότι οι νεκροί έφεραν σημάδια ξυλοδαρμού. Η ρωσική κυβέρνηση δεν έχει σχολιάσει μέχρι στιγμής τις καταγγελίες αυτές.
Παράλληλα με τις συλλήψεις Ρώσων πολιτών, το Μπακού προχώρησε σε σειρά άλλων μέτρων αντίποινων, μεταξύ των οποίων η ακύρωση προγραμματισμένης επίσκεψης κοινοβουλευτικής αντιπροσωπείας στη Μόσχα και η ματαίωση όλων των ρωσικών πολιτιστικών εκδηλώσεων στη χώρα, όπως συναυλίες, φεστιβάλ και εκθέσεις, σύμφωνα με ανακοίνωση του υπουργείου Πολιτισμού στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
Σε ερώτηση για τις εξελίξεις, εκπρόσωπος του Κρεμλίνου φέρεται να εξέφρασε τη λύπη της ρωσικής κυβέρνησης για τις αποφάσεις αυτές, σημειώνοντας ότι οι συλλήψεις στη Γεκατερίνμπουργκ αφορούσαν καθαρά ζητήματα αστυνομικής φύσης και δεν θα έπρεπε να αποτελέσουν αφορμή για τέτοιες αντιδράσεις.
Ο ειδικός σε ευρασιατικές υποθέσεις Φερίτ Τεμούρ, μιλώντας επίσης στην Epoch Times, υποστήριξε ότι οι διμερείς σχέσεις είχαν ήδη διαταραχθεί από τον Δεκέμβριο του 2023, όταν αεροσκάφος πολιτικής αεροπορίας του Αζερμπαϊτζάν φέρεται να χτυπήθηκε από ρωσικά αντιαεροπορικά πυρά, κατά λάθος, πάνω από ρωσικό εναέριο χώρο, πριν συντριβεί στο έδαφος του Καζακστάν.
Ο Τεμούρ ανέφερε ότι από τότε Ρώσοι και Αζέροι αξιωματούχοι ασφαλείας ξεκίνησαν κύμα αμοιβαίων επιχειρήσεων κατά δημοσιογράφων και πολιτών αλλοδαπής προέλευσης. Όπως είπε, οι διπλωματικές διαμαρτυρίες συνεχίζονται σε ανώτατο επίπεδο, με το Μπακού να κατηγορεί ρωσικά μέσα ενημέρωσης για κατασκοπεία και να λαμβάνει μέτρα εναντίον τους.
Η αεροπορική τραγωδία αναταράσσει τις σχέσεις
Το Αζερμπαϊτζάν, πρώην σοβιετική δημοκρατία στον Νότιο Καύκασο, διατηρούσε έως πρόσφατα φιλικές σχέσεις με τη Ρωσία. Η Μόσχα διαδραμάτιζε συχνά ρόλο διαμεσολαβητή στην πολύχρονη εδαφική διαμάχη του Μπακού με την Αρμενία, με τις δύο χώρες να είναι μέλη της Κοινοπολιτείας Ανεξαρτήτων Κρατών, μιας ρωσοκεντρικής περιφερειακής συμμαχίας.
Η εκπρόσωπος του ρωσικού υπουργείου Εξωτερικών, Μαρία Ζαχάροβα, δήλωσε στις 3 Ιουλίου ότι Ρωσία και Αζερμπαϊτζάν εξακολουθούν να διατηρούν «στρατηγική συμμαχία», σημειώνοντας πως οι σχέσεις αυτές εδράζονται σε κοινό ιστορικό παρελθόν από την εποχή της ΕΣΣΔ. Οι δύο χώρες έχουν επίσης ανεπτυγμένους εμπορικούς δεσμούς, με το Αζερμπαϊτζάν να αποτελεί σημαντικό διάδρομο μεταφοράς ρωσικών εμπορευμάτων προς Ιράν και Μέση Ανατολή.
Ωστόσο, οι σχέσεις δέχθηκαν ισχυρό πλήγμα τον περασμένο Δεκέμβριο, όταν αεροσκάφος από το Μπακού με προορισμό το Γκρόζνι συνετρίβη στο Καζακστάν, με αποτέλεσμα να χάσουν τη ζωή τους 38 άνθρωποι. Το Αζερμπαϊτζάν υποστήριξε ότι το αεροσκάφος επλήγη κατά λάθος από ρωσικά αντιαεροπορικά πυρά. Ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντίμιρ Πούτιν φέρεται να εξέφρασε «συλλυπητήρια» για το περιστατικό, χωρίς ωστόσο να αναλάβει επίσημα την ευθύνη. Η πλευρά του Μπακού κατηγόρησε τη Μόσχα ότι υποβάθμισε το γεγονός.
Έκθεση των αρχών του Καζακστάν τον Φεβρουάριο κατέληξε στο συμπέρασμα ότι το αεροσκάφος είχε υποστεί εκτεταμένες εξωτερικές ζημιές, χωρίς να αποδίδει την ευθύνη με σαφήνεια.
Γεωπολιτικές ανακατατάξεις
Οι διμερείς σχέσεις επιδεινώθηκαν περαιτέρω την άνοιξη. Ο πρόεδρος Ιλχάμ Αλίγιεφ δεν παρέστη στη στρατιωτική παρέλαση για την Ημέρα της Νίκης στη Μόσχα, ενώ λίγες εβδομάδες αργότερα η Μόσχα φέρεται να δυσανασχέτησε για την επίσκεψη του υπουργού Εξωτερικών της Ουκρανίας στο Μπακού.
Ο Μάθιου Μπράιζα υπενθύμισε ότι μέχρι τα τέλη του 2024 οι σχέσεις Πούτιν και Αλίγιεφ χαρακτηρίζονταν ως ιδιαίτερα στενές, ωστόσο το περιστατικό της κατάρριψης του αεροσκάφους, το οποίο ο Αλίγιεφ φέρεται να θεώρησε προσβλητικό και ανεπαρκώς διαχειρισμένο από τη ρωσική πλευρά, αποτέλεσε το σημείο καμπής.
Σύμφωνα με τον Αμερικανό διπλωμάτη, οι θάνατοι δύο Αζέρων πολιτών υπό κράτηση στη Ρωσία όξυναν περαιτέρω την οργή του Αζέρου προέδρου.
Παράλληλα, σημείωσε, η Αρμενία απομακρύνεται από τη Ρωσία και ενισχύει τις σχέσεις της με τη Δύση, την ώρα που το Αζερμπαϊτζάν βαθαίνει τη συνεργασία του με την Τουρκία.
Ο Τεμούρ αποδίδει τη ρήξη σε στρατηγική στροφή του Αζερμπαϊτζάν στην εξωτερική πολιτική του, με υποστήριξη –εν μέρει– από το Ισραήλ, στοιχείο που, όπως εκτιμά, συνιστά απειλή για τη Ρωσία και το Ιράν.
Την 1η Ιουλίου, ανώτατος αξιωματούχος του ρωσικού υπουργείου Εξωτερικών, ο Ντμίτρι Μαζιούκ, φέρεται να προειδοποίησε για «ενεργές προσπάθειες κάποιων δυνάμεων» να υπονομεύσουν τις ρωσο-αζερικές σχέσεις, χωρίς να κατονομάσει ποιους εννοούσε.
