Ο Λεονάρντο ντα Βίντσι πίστευε ότι τα πάντα στο σύμπαν είναι αλληλένδετα. Εφευρέτης, μηχανικός, ερευνητής, παρατηρητής της ζωής και καλλιτέχνης, ο ντα Βίντσι διαπίστωσε μία σχέση αναλογίας ανάμεσα στο ανθρώπινο σώμα και τη φύση.
Κατά πολύ αρχαιότερος του ντα Βίντσι, ο Αριστοτέλης πίστευε στην αναλογία μεταξύ του μικρόκοσμου (του μεμονωμένου ανθρώπου) και του μακρόκοσμου (ολόκληρης της γης και του σύμπαντος), αντίληψη που ήταν γενικότερα διαδεδομένη μεταξύ των αρχαίων Ελλήνων και η οποία μέσω του Αριστοτέλη επηρέασε και τους μεσαιωνικούς στοχαστές. Η αναλογία είναι αμφίδρομη, υποδηλώνοντας ότι μπορούμε να μάθουμε περισσότερα για τον άνθρωπο μελετώντας τη φύση και περισσότερα για τη φύση μελετώντας τον άνθρωπο. Μεταφέροντας την ιδέα στη σύγχρονη εποχή, θα μπορούσαμε να πούμε ότι μία τέτοια αναλογία υπάρχει μεταξύ του εγκεφάλου και του υπολογιστή.
Η αναλογική σκέψη αναγνωρίζεται ευρέως ως μία κοινή μηχανή δημιουργικότητας. Μάλιστα οι αναλογίες συνέβαλαν στους πίνακες, την αρχιτεκτονική και τις ιατρικές ανακαλύψεις του Λεονάρντο, ο οποίος προσπάθησε να εξερευνήσει τη σύνδεση μεταξύ ανθρώπου και φύσης μέσω του τέλειου συνδυασμού μαθηματικών και τέχνης.
Ο Λεονάρντο θεώρησε τα μοτίβα των διακλαδώσεων των αρτηριών στο ανθρώπινο σώμα ανάλογα των μοτίβων των κλαδιών των δέντρων ή των ποταμών και των παραποτάμων. Δεν σταμάτησε όμως εκεί: μη όντας ικανοποιημένος με την παρατήρηση μόνο των επιφανειακών ομοιοτήτων, ανέλυσε τις σχέσεις αυτών των συστημάτων διακλάδωσης με βάση το μέγεθος του κορμού του δέντρου, της αρτηρίας ή του ποταμού. Εμβάθυνε περαιτέρω στις αναλογίες εφαρμόζοντας γεωμετρικά σχήματα όπως τρίγωνα. Ακόμη, συνέκρινε τις φλέβες και τις αρτηρίες με άλλα βιολογικά συστήματα όπως αυτά του πεπτικού, ουρικού και αναπνευστικού, και χρησιμοποίησε μεγαλύτερες αναλογίες όπως αυτή της κίνησης του αίματος με τον ποταμό που ρέει ή με τις κινήσεις του αέρα και τις διακλαδώσεις των φυτών.
Οι αναλογίες αυτές επηρέασαν την επιστημονική έρευνα του Λεονάρντο. Οι ανατομικές μελέτες του για το ανθρώπινο πεπτικό σύστημα ήταν εν μέρει επηρεασμένες από την ομοιότητα της χολής που πηγαίνει στο στομάχι με το νερό που ρέει στο ποτάμι. Ακόμη, συνέκρινε ένα έμβρυο στη μήτρα με ένα φυτό που ακόμα αναπτύσσεται, καθώς και την καρδιά και τις αρτηρίες με τους σπόρους. Αντιστοίχισε, ακόμη, τις αθηροσκληρωτικές φλέβες ενός ηλικιωμένου άνδρα με τα αποξηραμένα υπολείμματα ενός πορτοκαλιού.
Η ιδέα της αναλογίας μικρόκοσμου-μακρόκοσμου επηρέασε τη ζωγραφική του. Ο συγγραφέας Γουόλτερ Άιζακσον επισημαίνει ότι το φόντο της Μόνα Λίζα είναι ένα τοπίο που δείχνει το ζωντανό σώμα της γης να ρέει μέσα στη γυναίκα και να γίνεται μέρος της. Άλλοι πίνακες, όπως η Παναγία των Βράχων, ενώνουν επίσης τρόπο τίνα τη γη και το νερό με τους ανθρώπους που απεικονίζονται.
Ο εμβληματικός «Βιτρούβιος άνθρωπος» του Λεονάρντο πήρε το όνομά του από τον Ρωμαίο αρχιτέκτονα Βιτρούβιο και αντανακλά τις γεωμετρικές σχέσεις μεταξύ του ανθρώπινου σώματος και των καλοσχεδιασμένων κτιρίων, αλλά και του σύμπαντος στο σύνολό του.
Η ικανότητα του Λεονάρντο να σχεδιάζει με ρεαλιστικό τρόπο τα ανθρώπινα μαλλιά βασιζόταν στην αντίληψή του για μία αναλογία μεταξύ του κατσαρώματος των μαλλιών και της κίνησης του νερού.
Ο Άιζακσον περιγράφει και το ότι ο Λεονάρντο παρατήρησε τους περιορισμούς της αναλογίας μικρόκοσμου–μακρόκοσμου, όταν προσπάθησε να εξηγήσει πώς ρέει το νερό από τα ποτάμια στην κορυφή των βουνών. Η αναλογία πρότεινε την αναζήτηση ροών που μοιάζουν με φλέβες, οι οποίες μεταφέρουν νερό μέχρι την κορυφή του βουνού. Μετά από πολλές μάταιες προσπάθειες να καταλάβει πώς θα μπορούσε να λειτουργήσει αυτό, κατέληξε σε μία εντελώς διαφορετική εξήγηση, βασισμένη στην εξάτμιση των επιφανειακών υδάτων, το σχηματισμό νεφών και τις επακόλουθες βροχές. Αυτή η σκέψη του δείχνει την ικανότητά του να ανακαλύπτει και να αξιοποιεί τις αναλογίες, αλλά και να τις υπερβαίνει όταν αυτό χρειάζεται.
Οι ιδέες του γύρω από τη σύγκριση μικρόκοσμου και μακρόκοσμου απηχούσαν την ιδεολογία της εποχής του, τον αναγεννησιακό ουμανισμό. Ο ουμανισμός δεν ήταν η απόρριψη της θρησκείας ή του χριστιανισμού, καθώς πολλοί από τους πρώτους ανθρωπιστές ήταν εκκλησιαστικοί. Ο ουμανισμός επικεντρώθηκε στην ανθρώπινη έκφραση, στα επιτεύγματα και την ομορφιά, και στην επιδίωξη της πνευματικής και θρησκευτικής ελευθερίας. Οπότε, η ιδέα ότι τα ανθρώπινα όντα είναι μία μικρογραφία του μεγαλειώδους κόσμου, θα σήμαινε ότι η ανθρώπινη ζωή περιέχει ακόμη περισσότερες δυνατότητες για μεγαλείο και επιτεύγματα.
Πηγές:
-
Da Vinci’s Big Idea. Culture Critic
-
Leonardo’s Analogies and Creativity. Psychology Today
-
Humanism, Leonardo da Vinci, and the Vitruvian Man. beacou.wordpress.com
-
The “Vitruvian Man” by Da Vinci- Famous Human Proportion Study. Art in Context
