Το πολυνομοσχέδιο του υπουργείου Εθνικής Άμυνας που παρουσιάστηκε στο υπουργικό συμβούλιο αποτελεί τη μεγαλύτερη μεταρρύθμιση των Ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων από την ίδρυση του νεοελληνικού κράτους. Η φιλόδοξη αυτή πρωτοβουλία, γνωστή ως «Ατζέντα 2030», στοχεύει στη μετατροπή των Ενόπλων Δυνάμεων σε έναν σύγχρονο, ευέλικτο και αποτελεσματικό οργανισμό, ικανό να αντιμετωπίσει τις προκλήσεις του 21ου αιώνα.
Τα στοιχεία που παρουσίασε ο υπουργός Εθνικής Άμυνας Νίκος Δένδιας αποκαλύπτουν την έκταση της κρίσης που αντιμετωπίζουν οι Ελληνικές Ένοπλες Δυνάμεις. Μόνο την τελευταία τριετία, περίπου 30.000 στρατεύσιμοι μετέπεσαν στην κατηγορία Ι5, με το 76% εξ αυτών για ψυχολογικούς λόγους. Παράλληλα, την τελευταία πενταετία παρατηρείται αύξηση του αριθμού των ανυπότακτων εσωτερικού και εξωτερικού, οι οποίοι το 2024 ξεπέρασαν τους 36.000.
Αυτοί οι αριθμοί αντιστοιχούν σε περίπου 20 ταξιαρχίες προσωπικού που δεν υπηρετούν στις Ένοπλες Δυνάμεις, δημιουργώντας σοβαρά κενά στη στελέχωση των μονάδων. Η κατάσταση είναι τόσο κρίσιμη που η πυκνότητα των μονάδων βρίσκεται στο 27%, ενώ ο στόχος είναι να φτάσει το 70% μέσα στους επόμενους 24 μήνες.
Ένα από τα πιο σοβαρά προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι Ελληνικές Ένοπλες Δυνάμεις είναι η ανεστραμμένη πυραμίδα της ιεραρχίας. Σήμερα υπηρετούν 42.200 αξιωματικοί έναντι μόλις 33.500 υπαξιωματικών, δημιουργώντας μια αναλογία 1 αξιωματικού προς 0,8 υπαξιωματικούς. Αυτή η κατάσταση είναι ακριβώς αντίθετη από αυτό που επιβάλλει η σύγχρονη στρατιωτική επιστήμη, όπου η ιδανική αναλογία θα έπρεπε να είναι 1 προς 3.
Ιδιαίτερα χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα των συνταγματαρχών: υπηρετούν 4.500 στον συγκεκριμένο βαθμό, ενώ υπάρχουν μόλις 1.900 λοχίες, εκ των οποίων οι 1.000 προέρχονται από τις τάξεις των επαγγελματιών οπλιτών. Αυτή η ανισορροπία δημιουργεί προβλήματα τόσο στην επιχειρησιακή αποτελεσματικότητα όσο και στο κόστος λειτουργίας των Ενόπλων Δυνάμεων.
Οι μεταρρυθμίσεις στη στρατιωτική θητεία
Η νέα θητεία εισάγει ριζικές αλλαγές στον τρόπο που θα εκπαιδεύονται οι Έλληνες στρατιώτες. Από το 2026, όλοι οι στρατεύσιμοι θα κατατάσσονται αποκλειστικά στον Στρατό Ξηράς, με εξαιρέσεις μόνο για εξειδικευμένους ρόλους όπως καπετάνιοι πλοίων και μηχανικοί αεροσκαφών.
Το νέο πρόγραμμα εκπαίδευσης προβλέπει 10 εβδομάδες βασικής εκπαίδευσης, όπου στις μισές από αυτές οι οπλίτες θα εκπαιδεύονται σε εξομοιωτή βολών και χειρισμό μη επανδρωμένων αεροσκαφών. Ακολουθούν 4 εβδομάδες ειδικής εκπαίδευσης και 12 εβδομάδες επιχειρησιακής εκπαίδευσης στις μονάδες υψηλής ετοιμότητας, η οποία θα είναι υποχρεωτική για όλους τους οπλίτες.
Μια από τις πιο σημαντικές αλλαγές αφορά στην αύξηση των αποδοχών των στρατευσίμων. Η μηνιαία αποζημίωση αυξάνεται από τα σημερινά 8,80 ευρώ σε 100 ευρώ για όσους υπηρετούν στις παραμεθόριες περιοχές και τα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου, και σε 50 ευρώ για την ενδοχώρα. Αυτή η αύξηση αντιστοιχεί σε αύξηση 1.136% για τις παραμεθόριες περιοχές και 568% για την ενδοχώρα.
Οι πρωτόκλητοι, δηλαδή όσοι θα κατατάσσονται αμέσως μετά το λύκειο, θα υπηρετούν 9μηνη θητεία αντί της προβλεπόμενης 12μηνης. Επίσης, μειωμένη θητεία εννέα μηνών θα δικαιούνται όλοι όσοι επιλέγουν να υπηρετήσουν στον Έβρο, στο Ανατολικό Αιγαίο, στην Κύπρο, στις Ειδικές Δυνάμεις και στην Προεδρική Φρουρά.
Για την αντιμετώπιση της φυγοστρατίας, το νομοσχέδιο προβλέπει αυστηροποίηση των διαδικασιών απαλλαγής. Οι απαλλαγές στράτευσης θα γίνονται με προσκόμιση γνωμάτευσης επιμελητή Α΄ ή διευθυντή δημόσιου νοσοκομείου, και η τελική κρίση Ι5 θα γίνεται μετά τη λήξη πενταετίας και με προσκόμιση γνωμάτευσης από το Κέντρο Πιστοποίησης Αναπηρίας (ΚΕΠΑ).
Επιπλέον, αυξάνεται το όριο ηλικίας για την εξαγορά της θητείας στο τεσσαρακοστό (40ό) έτος προς 1.500 ευρώ τον μήνα θητείας, αντί του τριακοστού τρίτου (33ου) έτους προς 900 ευρώ που ισχύει σήμερα. Η αναβολή της θητείας λόγω προπτυχιακών σπουδών θα μπορεί να φτάσει έως το εικοστό πέμπτο (25ο) έτος αντί του εικοστού ογδόου (28ου), ενώ για διδακτορικό δεν θα πρέπει να έχει κλείσει το τριακοστό (30ό) έτος.
Εκσυγχρονισμός της εφεδρείας και ένταξη των γυναικών
Η μεταρρύθμιση προβλέπει τη δημιουργία ενός σώματος περίπου 150.000 ενεργών εφέδρων. Η εφεδρεία θα ισχύει πλέον έως το 60ό έτος αντί του 55ού και θα ενοποιηθεί νομοθετικά και επιστρατευτικά με το δυναμικό εφεδρείας της Εθνοφυλακής.
Οι ενεργοί εθελοντές έφεδροι θα δηλώνουν την επιθυμία τους να ενταχθούν σε αυτό το σώμα και θα καλούνται τακτικότερα από τους υπόλοιπους εφέδρους. Σε πρώτη φάση η κλήση θα γίνεται μία φορά ανά τριετία. Επιπλέον, θα αξιοποιηθούν όλοι όσοι υπηρέτησαν στις Ειδικές Δυνάμεις, καθώς δημιουργούνται δύο μοίρες εφέδρων αυτής της κατηγορίας στη Ρεντίνα (καταδρομείς) και στον Ασπρόπυργο (αλεξιπτωτιστές).
Το νομοσχέδιο ανοίγει για πρώτη φορά το παράθυρο της στράτευσης των γυναικών, προβλέποντας για το 2026 έναν πιλοτικό στόχο κατάταξης μέχρι και 200 εθελοντριών. Η εθελοντική στράτευση αφορά γυναίκες ηλικίας 20 έως 26 ετών και θα είναι 12μηνης διάρκειας. Η πρωτοβουλία αυτή αποτελεί μια ιστορική αλλαγή για τις Ελληνικές Ένοπλες Δυνάμεις και ακολουθεί τάσεις που παρατηρούνται σε άλλα κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του ΝΑΤΟ.
Δομικές αλλαγές και εξορθολογισμός
Η μεταρρύθμιση προβλέπει τη συγχώνευση 45 επιπλέον στρατιωτικών βάσεων, μετά την κλείσιμο 137 βάσεων που έχει ήδη πραγματοποιηθεί. Από τα 831 στρατόπεδα που υπάρχουν σήμερα, θα κλείσουν ή θα συγχωνευθούν συνολικά 177, αφήνοντας 654 λειτουργικά στρατόπεδα. Αυτός ο εξορθολογισμός στοχεύει στη συγκέντρωση πόρων και στη βελτίωση της επιχειρησιακής αποτελεσματικότητας.
Παράλληλα, μειώνεται ο αριθμός των στρατιωτικών δικαστηρίων από 15 σε 6, γεγονός που θα αποφέρει ετήσιες εξοικονομήσεις ύψους 85 εκατομμυρίων ευρώ. Οι συγχωνεύσεις των στρατοπέδων θα αποφέρουν επιπλέον 16,5 εκατομμύρια ευρώ ετησίως. Συνολικά, η εξοικονόμηση από αυτές τις μεταρρυθμίσεις ανέρχεται σε 101,5 εκατομμύρια ευρώ ετησίως.
Η μεταρρύθμιση εισάγει μια νέα, πιο ευέλικτη διοικητική δομή. Καταργείται η ιστορική Α΄ Στρατιά, με τις αρμοδιότητές της να ανακατανέμονται σε τέσσερις νέες διοικήσεις υψηλού επιπέδου. Αυτή η αναδιοργάνωση θα εξοικονομήσει περίπου 30.000 ανθρωποώρες μηνιαίως, επιτρέποντας την ανακατανομή πόρων στην επιχειρησιακή ετοιμότητα και τον στρατηγικό σχεδιασμό.
Η νέα δομή περιλαμβάνει τη δημιουργία Κέντρων Κοινής Εκπαίδευσης (ΚΚΕ), τα οποία θα αναλάβουν το σύνολο της βασικής και ειδικής εκπαίδευσης. Αυτά τα κέντρα θα διαθέτουν σύγχρονες εγκαταστάσεις και εξοπλισμό, συμπεριλαμβανομένων προσομοιωτών και τεχνολογιών εικονικής πραγματικότητας για την εκπαίδευση σε σύγχρονες μορφές πολέμου.
Μισθολογικές μεταρρυθμίσεις και κίνητρα
Μια από τις πιο ριζικές αλλαγές αφορά την αποσύνδεση του μισθολογίου από τον διοικητικό βαθμό. Αυτή η μεταρρύθμιση θα επιτρέψει στους υπαξιωματικούς να εξελίσσονται μισθολογικά χωρίς να γίνονται όλοι ταγματάρχες και αντισυνταγματάρχες. Η αλλαγή αυτή στοχεύει στη διατήρηση της ορθής ιεραρχικής δομής ενώ παράλληλα προσφέρει κίνητρα εξέλιξης στο προσωπικό.
Οι μεσοσταθμικές αυξήσεις για το σύνολο των στελεχών κινούνται μεταξύ 13% και 24%. Αυτές θα προέλθουν, μεταξύ άλλων, και από τη θέσπιση επιδόματος ευθύνης για τους υπαξιωματικούς. Επιπλέον, εισάγονται νέες κατηγορίες επιδομάτων για εξειδικευμένες αρμοδιότητες και επικίνδυνες αποστολές.
Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στη στελέχωση των παραμεθόριων περιοχών. Πέρα από την αυξημένη αποζημίωση των στρατευσίμων, προβλέπονται επιπλέον κίνητρα για τους επαγγελματίες στρατιώτες που επιλέγουν να υπηρετήσουν σε αυτές τις περιοχές. Αυτά περιλαμβάνουν επιπλέον άδειες, οικογενειακά επιδόματα και προτεραιότητα στις μεταθέσεις μετά την ολοκλήρωση της θητείας στα σύνορα.
Τεχνολογικός εκσυγχρονισμός και διεθνής συνεργασία
Το νέο μοντέλο εκπαίδευσης δίνει ιδιαίτερη έμφαση στην ένταξη σύγχρονων τεχνολογιών. Οι στρατιώτες θα εκπαιδεύονται σε χειρισμό και αντιμετώπιση μη επανδρωμένων αεροσκαφών, σε συστήματα κυβερνοπολέμου και σε σύγχρονες επικοινωνιακές τεχνολογίες. Αυτή η εκπαίδευση θα πραγματοποιείται με τη χρήση προσομοιωτών και εικονικής πραγματικότητας, προσφέροντας ρεαλιστικές συνθήκες εκπαίδευσης χωρίς τα υψηλά κόστη των παραδοσιακών ασκήσεων.
Η μεταρρύθμιση στοχεύει στην εναρμόνιση των Ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων με τα πρότυπα του ΝΑΤΟ και της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αυτό περιλαμβάνει την υιοθέτηση κοινών διαδικασιών εκπαίδευσης, την τυποποίηση του εξοπλισμού και τη συμμετοχή σε κοινές ασκήσεις και αποστολές. Η διεθνής διάσταση της μεταρρύθμισης ενισχύεται από τη συνεργασία με συμμάχους όπως οι ΗΠΑ, η Γαλλία και η Γερμανία για την παροχή τεχνογνωσίας και εκπαίδευσης.
Στρατιωτικές σχολές και εκπαίδευση αξιωματικών
Το νομοσχέδιο περιλαμβάνει σημαντικές αλλαγές στον τρόπο λειτουργίας των στρατιωτικών σχολών. Από το 2026, η εισαγωγή θα γίνεται από τρία επιστημονικά πεδία αντί των τεσσάρων που ισχύουν σήμερα. Αυτή η αλλαγή στοχεύει στην αύξηση του αριθμού των υποψηφίων και στη βελτίωση της ποιότητας των εισερχομένων.
Επιπλέον, εισάγονται νέα κριτήρια αξιολόγησης που περιλαμβάνουν ψυχολογικές εξετάσεις, δοκιμασίες φυσικής κατάστασης και συνεντεύξεις για την αξιολόγηση της προσωπικότητας και των ηγετικών ικανοτήτων των υποψηφίων. Ο στόχος είναι να μειωθεί το ποσοστό εγκατάλειψης που σήμερα φτάνει το 40% στις στρατιωτικές σχολές.
Μια καινοτόμος πτυχή της μεταρρύθμισης είναι η σύνδεση της στρατιωτικής εκπαίδευσης με τις ανάγκες της σύγχρονης αγοράς εργασίας. Οι στρατιώτες θα έχουν τη δυνατότητα να αποκτήσουν πιστοποιήσεις σε διάφορους τομείς όπως η κυβερνοασφάλεια, η τεχνολογία πληροφοριών και η διαχείριση έκτακτων αναγκών. Αυτές οι πιστοποιήσεις θα είναι αναγνωρισμένες από φορείς του ιδιωτικού τομέα, διευκολύνοντας την επαγγελματική αποκατάσταση των απολυόμενων στρατιωτών.
Αντιδράσεις και πολιτικές διαστάσεις
Ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης χαρακτήρισε τις αλλαγές ως «τολμηρές» και σημείωσε ότι παρά τις αναμενόμενες αντιδράσεις, «κινούνται απολύτως στη σωστή κατεύθυνση». Η κυβέρνηση τοποθετεί τη μεταρρύθμιση στο επίκεντρο της πολιτικής της ατζέντας, θεωρώντας την απαραίτητη για την ενίσχυση της εθνικής άμυνας
Παρά την κυβερνητική υποστήριξη, αναμένονται αντιδράσεις από διάφορα στρατιωτικά σωματεία και φορείς. Ιδιαίτερες ανησυχίες εκφράζονται για τις μισθολογικές αλλαγές και την αποσύνδεση του βαθμού από το μισθολόγιο. Επίσης, υπάρχουν αντιδράσεις από φοιτητικούς φορείς για τις αλλαγές στις αναβολές λόγω σπουδών.
Η μεταρρύθμιση έχει λάβει θετικές αναφορές από διεθνείς φορείς και συμμάχους. Αναλυτές θεωρούν ότι η Ελλάδα κινείται προς τη σωστή κατεύθυνση για την ανταπόκρισή της στις σύγχρονες απειλές και την ενίσχυση του ρόλου της στο ΝΑΤΟ και την ΕΕ.
Χρονοδιάγραμμα εφαρμογής και προοπτικές
Ο υπουργός Δένδιας εξήγησε ότι η φάση προσαρμογής είναι μακρά, με διάρκεια 17 έως 18 χρόνων, και επελέγη για να μην αναταραχθεί η σημερινή κατάσταση. Για τους νέους, ο νόμος θα αρχίσει να εφαρμόζεται αμέσως μετά την ψήφισή του από τη Βουλή. Η σταδιακή προσέγγιση στοχεύει στην ομαλή μετάβαση και στην αποφυγή αναταράξεων στη λειτουργία των Ενόπλων Δυνάμεων.
Η «Ατζέντα 2030» έχει ως στόχο την πλήρη μετατροπή των Ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων σε έναν σύγχρονο, ευέλικτο και αποτελεσματικό οργανισμό έως το 2030. Ο υπουργός Δένδιας δήλωσε ότι το 2030 η Ελλάδα θα έχει τις πιο προηγμένες Ένοπλες Δυνάμεις στην Ευρωπαϊκή Ένωση, ενώ έως το 2035 θα έχει ολοκληρωθεί η πλήρης αναδιοργάνωση.
