Όταν αρχίζουμε να φροντίζουμε την υγεία μας, συχνά επικεντρωνόμαστε στα βασικά: τι τρώμε, πόσο γυμναζόμαστε και πόσο καλά κοιμόμαστε. Όλα αυτά είναι ζωτικής σημασίας, αλλά το ίδιο ισχύει και για τις άυλες ανάγκες μας για ουσιαστικές σχέσεις και για έναν σκοπό στη ζωή μας.
Στην Οκινάουα, όπου ζουν μερικοί από τους υγιέστερους και μακροβιότερους ανθρώπους στον πλανήτη, η φροντίδα αυτών των άυλων πτυχών αποτελεί βασικό μέρος του πολιτισμού τους και αντικατοπτρίζεται σε πρακτικές όπως το μοάι.
Η λέξη μοάι σημαίνει «συναντιέμαι για έναν κοινό σκοπό».
Ένα μοάι είναι μια ομάδα ισόβιων φίλων που αλληλοϋποστηρίζονται κοινωνικά, οικονομικά, συναισθηματικά και πνευματικά. Αυτή η κάπως επίσημη σχέση δημιουργείται κατά τη διάρκεια της παιδικής ηλικίας και προορίζεται να διαρκέσει σε όλη τη διάρκεια της ζωής των ανθρώπων.
Οι φίλοι μοάι συναντιούνται τακτικά – μηνιαίως, εβδομαδιαίως, ακόμη και καθημερινά – για να συνομιλούν, να αναπολούν, να μοιράζονται συμβουλές και να υποστηρίζουν ο ένας τον άλλον σε οτιδήποτε συμβαίνει στη ζωή τους. Πολλοί Ιάπωνες ανήκουν σε περισσότερα από ένα μοάι.
Αυτή η ιαπωνική παράδοση διατηρείται εδώ και εκατοντάδες χρόνια και εξακολουθεί να επιβιώνει (και να ευδοκιμεί) στην Οκινάουα.
Η έννοια του μοάι έχει αποσπάσει πρόσφατα την προσοχή λόγω της έρευνας για τις Γαλάζιες Ζώνες που διεξήγαγε ο εξερευνητής του National Geographic και συγγραφέας Νταν Μπούτνερ. Σύμφωνα με την έρευνα, τα μοάι της Οκινάουα θεωρούνται ένας από τους λόγους για τους οποίους διαθέτει την υψηλότερη συγκέντρωση αιωνόβιων και υπεραιωνόβιων ανθρώπων στον κόσμο.
Οι κάτοικοι της Οκινάουα και τα μυστικά της μακροζωίας
Οι ερευνητές προσπαθούν εδώ και δεκαετίες να προσδιορίσουν τι κάνει την Οκινάουα και τους κατοίκους της τόσο εξαιρετικούς. Σύμφωνα με ένα άρθρο του BBC, για κάθε 100.000 κατοίκους, η Οκινάουα έχει 68 εκατοντάχρονους – ποσοστό υπερτριπλάσιο από αυτό που αντιστοιχεί σε πληθυσμούς των ΗΠΑ του ίδιου μεγέθους. Ακόμα και για τα ιαπωνικά δεδομένα, οι κάτοικοι της Οκινάουα έχουν αξιοσημείωτη μακροζωία, με 40% περισσότερες πιθανότητες να ζήσουν μέχρι τα 100 σε σχέση με άλλους Ιάπωνες.
Δεν πρόκειται για ένα πρόσφατο φαινόμενο: εδώ και αιώνες, πολλοί από τους κατοίκους της Οκινάουα ζουν μέχρι τα 100. Στο αγροτικό χωριό Ογκίμι, που βρίσκεται στο βόρειο τμήμα του κύριου νησιού της Οκινάουα, υπάρχει ένα μικρό πέτρινο σημάδι με χαραγμένη στα ιαπωνικά μια δήλωση των γερόντων του χωριού. Σε πρόχειρη μετάφραση, λέει:
«Στα 80 σου είσαι απλώς νεαρός. Στα 90 σου, αν οι πρόγονοί σου σε καλέσουν στον παράδεισο, ζήτησέ τους να περιμένουν μέχρι να γίνεις 100… τότε μπορεί να το σκεφτείς.»
Τι μπορούμε να μάθουμε από τους κατοίκους της Οκινάουα;
Ο Κραιγκ Γουίλκοξ, καθηγητής δημόσιας υγείας και γεροντολογίας στο Διεθνές Πανεπιστήμιο της Οκινάουα, λέει ότι αυτό το φαινόμενο οφείλεται σε τρεις παράγοντες: τη διατροφή, τις κοινωνικές συνήθειες και τη γενετική. Ο κος Γουίλκοξ είναι επίσης ένας από τους κύριους ερευνητές της Okinawa Centenarian Study (Έρευνα για τους αιωνόβιους της Οκινάουα), η οποία ερευνά τη μακροζωία στην Οκινάουα από το 1975.
«Η μακροζωία σχετίζεται κατά τα δύο τρίτα με τη διατροφή και τον τρόπο ζωής – το υπόλοιπο είναι γενετική. Σε γενικές γραμμές, αν θέλετε να φτάσετε τα 100, χρειάζεστε τον γενετικό “εκτοξευτή πυραύλων” και όχι μόνο μια καλή διατροφή», δήλωσε ο κος Γουίλκοξ. «Δεν έχουμε εξετάσει αν η Οκινάουα έχει ή όχι γενετικό πλεονέκτημα σε σχέση με άλλα μέρη της Ιαπωνίας, αλλά οι οικογένειες εδώ χαρακτηρίζονται σε μεγάλο βαθμό από μακροζωία».
Έπειτα, υπάρχει ο τρόπος με τον οποίο η κοινωνική υποστήριξη ενσωματώνεται στην κοινωνία της Οκινάουα μέσω των μοάι. Αυτός ο κοινωνικός μηχανισμός φέρνει κοντά ομάδες ανθρώπων με κοινά ενδιαφέροντα, επιτρέποντάς τους να αναπτύξουν ισχυρούς συναισθηματικούς δεσμούς που διαρκούν μια ζωή. Ο κος Μπούτνερ είπε ότι αυτό είναι ένα κρίσιμο στοιχείο για να ζήσει κανείς μια μεγάλη ζωή, σημειώνοντας ότι «η μοναξιά είναι τόσο κακή για την υγεία όσο και το κάπνισμα».
Ο κος Γουίλκοξ είπε ότι το να ανήκει κανείς σε πολλαπλά μοάι είναι σύνηθες φαινόμενο. «Γνωρίζω έναν άνθρωπο στο Ογκίμι που ανήκει σε επτά», είπε. «Και οι άνθρωποι είναι πιστοί στα μοάι τους- συνάντησα μια ομάδα 80χρονων γυναικών σε ένα απομακρυσμένο νησί που ήταν μαζί σε ένα μοάι από τότε που πήγαιναν στο δημοτικό σχολείο. Είμαι κι εγώ σε ένα – το κοινό μας ενδιαφέρον είναι η βραδυφαγία.»
Η ιστορία των μοάι
Τα μοάι έχουν μακρά ιστορία στην Ιαπωνία. Ξεκίνησαν πριν από εκατοντάδες χρόνια ως ένας τρόπος για να έχουν τα χωριά το δικό τους σύστημα αυτόνομης οικονομικής υποστήριξης. Τα μοάι σχηματίστηκαν αρχικά για να συγκεντρώνουν τους πόρους ενός ολόκληρου χωριού για διάφορα έργα ή δημόσια έργα. Αν κάποιος στο χωριό χρειαζόταν χρήματα για να αγοράσει γη, να πληρώσει ιατρικούς λογαριασμούς ή να αντιμετωπίσει μια έκτακτη ανάγκη, τα χρήματα συγκεντρώνονταν τοπικά για να βοηθηθούν τα μέλη της κοινότητας.
Σήμερα, τα μοάι έχουν εξελιχθεί περισσότερο σε ένα κοινωνικό δίκτυο υποστήριξης, βοηθώντας τους ανθρώπους να παραμένουν συνδεδεμένοι και να συμμετέχουν στις κοινότητές τους από την παιδική ηλικία μέχρι τα 100 τους και ακόμα περισσότερο.
Η επιστήμη των κοινωνικών δεσμών
Επιστημονικές μελέτες έχουν επίσης καταδείξει τον αντίκτυπο που έχουν οι κοινωνικοί δεσμοί στην υγεία και την ευημερία μας.
Η μελέτη ορόσημο Social Relationships and Health (Κοινωνικές σχέσεις και υγεία), που δημοσιεύθηκε στο Science το 1988, επεσήμανε ότι οι έρευνες έχουν αποδείξει ότι οι κοινωνικές σχέσεις επηρεάζουν την υγεία και ότι οι προοπτικές μελέτες δείχνουν σταθερά ότι ο κίνδυνος θανάτου είναι αυξημένος μεταξύ των ατόμων με λίγες ή με χαμηλής ποιότητας κοινωνικές σχέσεις. Η μελέτη αναφέρει επίσης ότι οι έρευνες σε ανθρώπους και ζώα δείχνουν ότι η κοινωνική απομόνωση ή η έλλειψη κοινωνικών δεσμών αποτελεί σημαντικό παράγοντα κινδύνου για τη θνησιμότητα από μια ευρεία ποικιλία αιτιών. Στις δεκαετίες που ακολούθησαν, τα ευρήματα αυτά επιβεβαιώνονται κατ’ επανάληψη.
Ένα άρθρο του 2017 που δημοσιεύθηκε στο American Journal of Lifestyle Medicine εξηγεί ότι από τις ψυχολογικές θεωρίες μέχρι τις πρόσφατες έρευνες, υπάρχουν σημαντικές ενδείξεις ότι η κοινωνική υποστήριξη και το αίσθημα σύνδεσης βοηθούν τους ανθρώπους να διατηρήσουν έναν υγιή δείκτη μάζας σώματος, να ελέγξουν το σάκχαρο στο αίμα, να αυξήσουν τις πιθανότητες επιβίωσης από τον καρκίνο, να μειώσουν την καρδιαγγειακή θνησιμότητα, να μειώσουν τα συμπτώματα της κατάθλιψης, να μετριάσουν τα συμπτώματα της διαταραχής μετατραυματικού στρες και να βελτιώσουν τη συνολική ψυχική τους υγεία. Το άρθρο προσθέτει ότι το αντίθετο της κοινωνικής σύνδεσης – η κοινωνική απομόνωση – έχει αρνητικές επιπτώσεις στην υγεία και τείνει να αυξάνει τα καταθλιπτικά συμπτώματα καθώς και τη θνησιμότητα.
Τελευταίες σκέψεις
Όπως ήδη αναφέραμε, έρευνες έχουν επανειλημμένα δείξει ότι η ποσότητα και η ποιότητα των κοινωνικών μας σχέσεων επηρεάζουν την υγεία και την ευημερία μας. Όσοι έχουν στενές σχέσεις με τους άλλους βιώνουν γενικά λιγότερο άγχος, είναι πιο ευτυχισμένοι και ζουν περισσότερο. Αντίθετα, οι ηλικιωμένοι που δεν έχουν στενές φιλικές σχέσεις έχουν περισσότερες πιθανότητες να αναπτύξουν χρόνιες ασθένειες, όπως καρδιακές παθήσεις, διαβήτη και κατάθλιψη, και διατρέχουν υψηλότερο κίνδυνο εγκεφαλικού επεισοδίου.
Έτσι, αν και η σωστή διατροφή, ο περιορισμός του στρες και ο ποιοτικός ύπνος είναι σημαντικοί παράγοντες για μια υγιή ζωή, εξίσου σημαντικό είναι και το να μιλάτε με τους ανθρώπους και να βρίσκετε τακτικά χρόνο για να συναντιέστε με φίλους. Φυσικά, οι κοινωνικοί δεσμοί δεν είναι μόνο θέμα υγείας, αλλά κάνουν επίσης τον χρόνο μας εδώ πιο ευχάριστο και μεταφέρουν αυτή τη χαρά και στους άλλους.
Επιμέλεια: Αλία Ζάε
