Στις 26 Σεπτεμβρίου επιβεβαιώθηκε ότι δεν υπάρχουν σχέδια για την ενεργοποίηση του Άρθρου 4 του ΝΑΤΟ μετά τα πρόσφατα περιστατικά με drones στον εναέριο χώρο της Δανίας νωρίτερα μέσα στην εβδομάδα.
Ο υπουργός Εξωτερικών της Δανίας, Λαρς Λέκε Ράσμουσεν, δήλωσε: «Το Άρθρο 4 έχει ενεργοποιηθεί μόλις εννέα φορές στην ιστορία του ΝΑΤΟ και δύο φορές πρόσφατα σε σχέση με την Πολωνία και την Εσθονία, οπότε δεν υπάρχει λόγος να πράξουμε το ίδιο».
Η Δανία αναγκάστηκε να κλείσει τα αεροδρόμιά της δύο φορές αυτή την εβδομάδα λόγω εντοπισμού drones. Η πρωθυπουργός Μέτε Φρεντέρικσεν συνέδεσε αυτά τα περιστατικά με μια σειρά ύποπτων παραβιάσεων ευρωπαϊκού εναέριου χώρου από ρωσικά drones, στον απόηχο του πολέμου στην Ουκρανία, αν και δεν παρέθεσε αποδείξεις για αυτή την εκτίμηση.
Η Ρωσία, από την πλευρά της, αρνήθηκε κάθε εμπλοκή. Παρά ταύτα, η Δανία εξέταζε έως και την Παρασκευή το ενδεχόμενο να ζητήσει την ενεργοποίηση του Άρθρου 4.
Πολλοί γνωρίζουν το Άρθρο 5 του ΝΑΤΟ, το οποίο προβλέπει τη συλλογική άμυνα, όμως το Άρθρο 4 παραμένει λιγότερο κατανοητό.
Τι προβλέπει το Άρθρο 4;
Το Άρθρο 4 αποτελεί τη συντομότερη διάταξη της Βορειοατλαντικής Συνθήκης, η οποία κυρώθηκε στις 4 Απριλίου 1949. Ορίζει ότι «τα μέρη θα συμβουλεύονται από κοινού όταν, κατά τη γνώμη οποιουδήποτε εξ αυτών, η εδαφική ακεραιότητα, η πολιτική ανεξαρτησία ή η ασφάλεια οποιουδήποτε μέλους απειλείται».
Αυτό σημαίνει πως κάθε σύμμαχος που θεωρεί ότι διακυβεύεται η ασφάλειά του μπορεί να φέρει το θέμα στο Βορειοατλαντικό Συμβούλιο, το βασικό πολιτικό όργανο λήψης αποφάσεων του ΝΑΤΟ.
Το αντικείμενο τίθεται προς συζήτηση, γεγονός που ενδέχεται να οδηγήσει σε κοινή απόφαση ή συντονισμένη δράση, εισάγοντας το ζήτημα στην καθημερινή ατζέντα της Συμμαχίας. Ωστόσο, η επίκληση του Άρθρου 4 δεν συνεπάγεται αυτομάτως και τη λήψη συγκεκριμένων μέτρων.
Πρόσφατη επίκληση του Άρθρου 4
Το τελευταίο διάστημα, χώρες έχουν επικαλεστεί το Άρθρο 4 μετά από παραβιάσεις του εναέριου χώρου τους, κατηγορώντας τη Ρωσία. Στις 10 Σεπτεμβρίου, η Πολωνία προχώρησε σε επίκληση του Άρθρου 4 αφότου κατέρριψε αρκετά ρωσικά drones που είχαν εισέλθει στον εναέριό της χώρο.
Στις 23 Σεπτεμβρίου ακολούθησε έκτακτη συνάντηση των συμμάχων, ύστερα από σχετικό αίτημα της Εσθονίας λόγω παραβίασης του εναέριου χώρου της από τρία ρωσικά μαχητικά αεροσκάφη. Η Ρωσία απορρίπτει κατηγορηματικά τις καταγγελίες για παραβίαση του εναέριου χώρου μελών του ΝΑΤΟ.
Ιστορικό πλαίσιο του Άρθρου 4
Από την ίδρυση του ΝΑΤΟ το 1949, το Άρθρο 4 έχει ενεργοποιηθεί εννέα φορές συνολικά. Η πρώτη ενεργοποίηση πραγματοποιήθηκε στις 10 Φεβρουαρίου 2003, όταν η Τουρκία ζήτησε διαβουλεύσεις με το Βορειοατλαντικό Συμβούλιο λόγω απειλής της ασφάλειάς της εν μέσω των αυξανόμενων εντάσεων στο Ιράκ.
Η Τουρκία έχει κάνει χρήση του Άρθρου 4 περισσότερες φορές από κάθε άλλο μέλος, συνολικά πέντε. Πιο πρόσφατα, χώρες της Ανατολικής Ευρώπης προσέφυγαν στη σχετική διαδικασία εξ αφορμής του πολέμου στην Ουκρανία.
Στις 24 Φεβρουαρίου 2022, ημέρα της ρωσικής εισβολής, χώρες όπως η Βουλγαρία, η Τσεχία, η Εσθονία, η Λετονία, η Λιθουανία, η Πολωνία, η Ρουμανία και η Σλοβακία ζήτησαν διαβουλεύσεις λόγω της κατάστασης στο ανατολικό μέτωπο της Συμμαχίας. Τις τελευταίες δύο εβδομάδες, τόσο η Πολωνία όσο και η Εσθονία επικαλέστηκαν εκ νέου το Άρθρο 4.
Τι προβλέπει το Άρθρο 5;
Το Άρθρο 5 αποτελεί το θεμέλιο της συλλογικής ασφάλειας του ΝΑΤΟ. Προβλέπει πως ένοπλη επίθεση εναντίον ενός ή περισσότερων μελών στη Ευρώπη ή τη Βόρεια Αμερική θεωρείται επίθεση εναντίον όλων.
Όπως εξηγεί η Συμμαχία, «όταν ενεργοποιείται το Άρθρο 5, οι σύμμαχοι μπορούν να προσφέρουν οποιαδήποτε μορφή βοήθειας κρίνουν αναγκαία για την αντιμετώπιση της κατάστασης». Η συμβολή αυτή εξαρτάται από τις δυνατότητες εκάστου μέλους.
Η μοναδική φορά στην οποία ενεργοποιήθηκε το Άρθρο 5 ήταν μετά τις τρομοκρατικές επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου στις Ηνωμένες Πολιτείες.
Οδηγεί το Άρθρο 4 στην ενεργοποίηση του Άρθρου 5;
Όχι, δεν λειτουργεί έτσι. Ο αναλυτής Μπομπ Ντιν, του ινστιτούτου Klingendeel στη Χάγη, σημειώνει: «Το Άρθρο 4 έχει στόχο την καλύτερη συνεννόηση και συνεργασία εντός της Συμμαχίας απέναντι σε εξωτερικές απειλές».
Προσθέτει ότι δίνει σε όλα τα μέλη τη δυνατότητα να θέτουν επειγόντως συγκεκριμένες απειλές στην ατζέντα του Βορειοατλαντικού Συμβουλίου. Ο Ντιν διευκρινίζει πως, παρότι το Άρθρο 4 σχετίζεται με το Άρθρο 5, δεν αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση.
Επικααλέστηκε μάλιστα το παράδειγμα της 11ης Σεπτεμβρίου, όπου το Άρθρο 5 ενεργοποιήθηκε απευθείας χωρίς προηγούμενη επίκληση του Άρθρου 4. Συνεπώς, η ενεργοποίηση του Άρθρου 4 δεν συνεπάγεται αυτόματα τη μετάβαση στο Άρθρο 5, και το αντίστροφο.
Με την συμβολή των Associated Press, Reuters και Ράτσελ Ρόμπερτς
