Η 18η Σεπτεμβρίου 1827 αποτελεί μια από τις πιο λαμπρές στιγμές της Ελληνικής Επανάστασης και συγκεκριμένα της ναυτικής ιστορίας του νέου ελληνικού κράτους. Στον κόλπο της Αγκάλης, στα νερά της σημερινής Ιτέας, το ατμοκίνητο πολεμικό πλοίο «Καρτερία» υπό την διοίκηση του φιλέλληνα Βρετανού αξιωματικού Φραγκίσκου Άστιγγος (Frank Abney Hastings) επέτυχε μία από τις πιο αποφασιστικές ναυτικές νίκες του Αγώνα.
Το πλαίσιο της επιχείρησης
Το 1827, η Ελληνική Επανάσταση βρισκόταν σε κρίσιμο σημείο. Η πτώση του Μεσολογγίου το 1826, ο θάνατος του Γεωργίου Καραϊσκάκη και η κατάληψη της Ακρόπολης από τους Τούρκους είχαν οδηγήσει την επανάσταση σε φάση αβεβαιότητας. Παρά τη δυσμενή συγκυρία, η ελληνική κυβέρνηση προσπαθούσε να αναστρέψει την κατάσταση με σειρά στρατιωτικών επιχειρήσεων στη Δυτική Ελλάδα.
Ο Άστιγξ και η «Καρτερία» αποτέλεσαν σύμβολα της ανιδιοτελούς προσφοράς και του Φιλελληνισμού. Το πλοίο, που είχε ναυπηγηθεί το 1825 με δική του πρωτοβουλία και χρηματοδότηση, ήταν το πρώτο ατμοκίνητο πολεμικό πλοίο που χρησιμοποιήθηκε ποτέ σε πολεμικές επιχειρήσεις.
Η είσοδος στον Κορινθιακό κόλπο, τον Σεπτέμβριο του 1827, ήταν μία παράτολμη ενέργεια. Η διάβαση δια μέσου του στενού Ρίου-Αντιρρίου ήταν ιδιαίτερα επικίνδυνη, καθώς τα κάστρα των δύο ακρωτηρίων ήταν εξοπλισμένα με ισχυρά πυροβολεία.
Στη λεγόμενη ναυμαχία της Αγκάλης, η «Καρτερία» επέτυχε το πιο σημαντικό κατόρθωμά της. Μέσα σε λίγα λεπτά, το ατμοκίνητο πλοίο βύθισε μόνο του την τουρκική ναυαρχίδα και κατέστρεψε εννέα από τα έντεκα εχθρικά πλοία με εξαιρετικά εύστοχους κανονιοβολισμούς. Παράλληλα, καταλήφθηκαν τρία αυστριακά πλοία που μετέφεραν τρόφιμα και πολεμοφόδια προς τον οθωμανικό στρατό.
Η επιτυχία στην Ιτέα απέδωσε νέα δυναμική στην επαναστατική προσπάθεια, καθώς έπληξε καίρια τις εφοδιαστικές γραμμές των Τούρκων. Η νίκη βοήθησε στην απελευθέρωση των παραλίων της Στερεάς Ελλάδας και ανύψωσε το ηθικό των επαναστατημένων Ελλήνων. Αποτέλεσε ίσως τη σημαντικότερη καμπή στην πορεία της Επανάστασης μετά τις προηγούμενες αντιξοότητες.
Η φήμη της «Καρτερίας» και του κυβερνήτη της ενισχύθηκε σημαντικά, αναδεικνύοντας την ανάγκη για ανανέωση και εκσυγχρονισμό του ελληνικού στόλου μέσω ατμοκίνητων μονάδων. Από τη ναυμαχία έγινε απόλυτα σαφές ότι η Ελλάδα χρειαζόταν έναν κρατικό, οργανωμένο στόλο για την επίτευξη των στόχων της.
Η προσφορά των φιλελλήνων στην Επανάσταση
Η γενναία δράση του Άστιγγος στην Ιτέα αναδεικνύει την αποφασιστικότητα των φιλελλήνων που στήριξαν ενεργά την ελληνική υπόθεση. Το φιλελληνικό κίνημα εκείνη την περίοδο αποτέλεσε έναν από τους κρισιμότερους παράγοντες για την αίσια έκβαση της Επανάστασης. Η διπλωματική υποστήριξη, η οικονομική ενίσχυση, η προπαγάνδα υπέρ της ελληνικής υπόθεσης και η δημιουργία θετικού κλίματος διεθνώς διαμόρφωσαν μία πολυεπίπεδη στήριξη, η οποία αποδείχθηκε καθοριστική για την επιτυχή έκβαση του αγώνα ανεξαρτησίας του ελληνικού έθνους.
Το φιλελληνικό ρεύμα αναπτύχθηκε σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες καθώς και στην Αμερική, προσφέροντας σημαντική βοήθεια στον ελληνικό Αγώνα. Οι περιοχές όπου το φιλελληνικό κίνημα εκδηλώθηκε εντονότερα ήταν διάφορα γερμανικά κράτη, η Αγγλία, η Γαλλία, η Ελβετία, οι Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής, η Ιταλία αλλά και η Σκανδιναβία. Το φιλελληνικό κίνημα είχε δύο όψεις: αφ’ ενός, τη δράση των Φιλελληνικών Κομιτάτων αφ’ ετέρου τη συμβολή ανθρώπων του πνεύματος και της τέχνης.
Τα μεν διοργάνωναν εράνους σε χώρες της Ευρώπης και της Αμερικής, συγκέντρωναν ρούχα, χρήματα και τρόφιμα για να ανακουφίσουν τη δυστυχία του ελληνικού λαού. Τα κομιτάτα αυτά διαδραμάτισαν κρίσιμο ρόλο τόσο στον επισιτισμό των Ελλήνων όσο και στην αποστολή οπλών. Τα φιλελληνικά κομιτάτα της Αμερικής, σε Νέα Υόρκη, Φιλαδέλφεια και Βοστώνη, συγκέντρωσαν σεβαστά ποσά και έστειλαν 8 πλοία με φορτίο χιλιάδων δολαρίων.
Οι δε, λόγιοι και καλλιτέχνες, προσέφεραν κρίσιμη ανθρωπιστική και πνευματική βοήθεια, καθώς μέσω της συγγραφικής τους δραστηριότητας και των καλλιτεχνικών τους έργων, διαμόρφωσαν μία φιλελληνική κουλτούρα που επηρέασε έντονα την κοινή γνώμη της εποχής.
Η συμβολή των Ευρωπαίων αξιωματικών στην οργάνωση του ελληνικού στρατού και στην εκπαίδευση των ατάκτων επαναστατών υπήρξε επίσης ζωτικής σημασίας. Πολλοί φιλέλληνες στρατιωτικοί, που είχαν απολυθεί μετά τη λήξη των Ναπολεόντειων Πολέμων, προσέφεραν τις υπηρεσίες τους στις χώρες όπου εκδηλώνονταν επαναστάσεις.
Ωστόσο, η κορυφαία εκδήλωση του φιλελληνισμού υπήρξε η μετάβαση στην Ελλάδα εθελοντών για να συμμετέχουν ενεργά στις μάχες. Χίλιοι διακόσιοι περίπου τέτοιοι νέοι από τη Γερμανία κυρίως, αλλά και από τη Γαλλία, την Ιταλία, την Ελβετία, την Αγγλία, τις Ηνωμένες Πολιτείες, την Ολλανδία και άλλες χώρες ήρθαν να πολεμήσουν στο πλευρό των Ελλήνων. Περίπου τετρακόσιοι από αυτούς πέθαναν στα πεδία των μαχών ή από ασθένειες.
