Ηνωμένο Βασίλειο και ΕΕ καταλήγουν σε συμφωνία για το μέλλον του Γιβραλτάρ μετά το Brexit – Διατηρείται το καθεστώς κυριαρχίας παρά τις ανησυχίες.
Μετά από τέσσερα χρόνια διαπραγματεύσεων, το Ηνωμένο Βασίλειο και η Ευρωπαϊκή Ένωση ανακοίνωσαν την Τετάρτη νέα πολιτική συμφωνία που καθορίζει το μετα-Brexit καθεστώς του Γιβραλτάρ, θέτοντας τέλος σε ένα παρατεταμένο διπλωματικό αδιέξοδο. Η συμφωνία εισάγει ένα νέο καθεστώς «ρευστών συνόρων» και ειδικές τελωνειακές ρυθμίσεις στο αμφισβητούμενο βρετανικό υπερπόντιο έδαφος, ενώ διατηρεί το status quo της κυριαρχίας, σύμφωνα με τις σχετικές ανακοινώσεις.
Σύμφωνα με το κείμενο που παρουσιάστηκε από τον υπουργό Εξωτερικών του Ηνωμένου Βασιλείου Ντέιβιντ Λάμι, τον πρωθυπουργό του Γιβραλτάρ Φάμπιαν Πικάρντο, τον υπουργό Εξωτερικών της Ισπανίας Χοσέ Μανουέλ Αλμπάρες και τον Επίτροπο της ΕΕ Μάρος Σέφτσοβιτς, η βασική τομή της συμφωνίας είναι η κατάργηση των διαβατηριακών και τελωνειακών ελέγχων στα σύνορα με την Ισπανία. Αυτό διασφαλίζει την απρόσκοπτη διέλευση περίπου 15.000 εργαζομένων που διασχίζουν καθημερινά τα σύνορα μεταξύ Γιβραλτάρ και Ισπανίας.
Παράλληλα, θεσμοθετούνται διπλοί έλεγχοι στα αεροδρόμια και το λιμάνι, ώστε ισπανικές αρχές να διενεργούν ελέγχους εισόδου σύμφωνα με τους κανόνες του χώρου Σένγκεν, ενώ η διοίκηση και η αστυνόμευση παραμένουν στην αρμοδιότητα του Γιβραλτάρ.
Με στόχο να κατευνάσουν ανησυχίες για την κυριαρχία, τα συμβαλλόμενα μέρη συμφώνησαν σε σχετική ρήτρα που διασφαλίζει ότι το καθεστώς του Γιβραλτάρ ως βρετανικού εδάφους παραμένει αμετάβλητο. «Δεν υπάρχει κανένα ζήτημα σχετικά με την κυριαρχία ή τη σχέση του Γιβραλτάρ με το Ηνωμένο Βασίλειο», διαβεβαίωσε ο Ντέιβιντ Λάμι στη Βουλή των Κοινοτήτων.
Οι διαβεβαιώσεις ωστόσο ήρθαν σε μια συγκυρία που η συζήτηση περί εδαφικής κυριαρχίας έχει ενταθεί μετά την απόφαση του Ηνωμένου Βασιλείου να παραχωρήσει τα νησιά Τσάγκος στο Μαυρίκιο, εξέλιξη που τροφοδότησε κριτική από την αντιπολίτευση.
Η υπουργός Εξωτερικών του Συντηρητικού Κόμματος, Πρίτι Πατέλ, δήλωσε χαρακτηριστικά: «Το Γιβραλτάρ είναι βρετανικό, και δεδομένου του ιστορικού των Εργατικών στην παραχώρηση εδαφών έναντι ανταλλαγμάτων, θα εξετάσουμε σχολαστικά τις λεπτομέρειες κάθε συμφωνίας». Ανάλογη στάση υιοθέτησε και η πρώην υπουργός Εσωτερικών Σουέλα Μπράβερμαν, η οποία χαρακτήρισε τη νέα ρύθμιση ως «άλλη μία παραχώρηση, μια παράδοση με άλλο όνομα», εκφράζοντας φόβους για δημιουργία επιζήμιου προηγούμενου, ιδίως για τα Φώκλαντς.
Η συμφωνία περιλαμβάνει επίσης ειδική τελωνειακή ρύθμιση, που επιτρέπει την ελεύθερη διακίνηση αγαθών από και προς το Γιβραλτάρ, ενώ η τοπική διοίκηση δεσμεύεται να εναρμονίσει τους κανονισμούς της με τη νομοθεσία της ΕΕ σε τομείς όπως οι δασμοί καπνού και οι έμμεσοι φόροι. Όσον αφορά τα δημοσιονομικά, το Γιβραλτάρ θα διατηρήσει την αυτονομία του και το καθεστώς χαμηλής φορολογίας, εκτός συστημάτων ΦΠΑ του Ηνωμένου Βασιλείου και της ΕΕ.
Σε ό,τι αφορά την άμυνα, το Ηνωμένο Βασίλειο διατηρεί τον απόλυτο επιχειρησιακό έλεγχο των στρατιωτικών εγκαταστάσεων στο Γιβραλτάρ, αναγνωρίζοντας την περιοχή ως στρατηγικής σημασίας πύλη στη δυτική Μεσόγειο. Βρετανικές δυνάμεις, όπως το Royal Navy Gibraltar Squadron, το τάγμα Royal Gibraltar Regiment και οι αεροπορικές βάσεις, παραμένουν υπό πλήρη βρετανική διοίκηση.
Η συμφωνία οικοδομεί πάνω στο γνωστό «Πλαίσιο της Παραμονής» του 2020, το οποίο προέβλεπε ρητή δέσμευση για διατήρηση της ελεύθερης διακίνησης και διασυνοριακής συνεργασίας με σεβασμό στην κυριαρχία. Τώρα, δημιουργείται το πολιτικό υπόβαθρο για τη σύνταξη πλήρους Συνθήκης μεταξύ Ηνωμένου Βασιλείου και ΕΕ, όπως διαμήνυσε ο Λάμι, ζητώντας ταχεία ολοκλήρωση.
Ο πρωθυπουργός του Γιβραλτάρ, Φάμπιαν Πικάρντο, δήλωσε: «Η συμφωνία αυτή αποτυπώνει ακριβώς αυτό που είχαμε οραματιστεί στο Πλαίσιο του 2020 και είχε εγκριθεί από τον λαό του Γιβραλτάρ. Ώρα τώρα να οριστικοποιήσουμε τη Συνθήκη». Οι τελικοί όροι θα υποβληθούν σε λεπτομερή κοινοβουλευτικό έλεγχο από όλα τα εμπλεκόμενα κοινοβούλια.
Για την βρετανική κυβέρνηση, η συμφωνία αυτή εντάσσεται στη στρατηγική «επαναπροσέγγισης» με την Ευρωπαϊκή Ένωση, χωρίς επιστροφή σε προ-Βrexit καθεστώς. Παράλληλα, προσφέρει οικονομικά, εμπορικά και κοινωνικά ωφέλη, διασφαλίζοντας σταθερότητα και νομική βεβαιότητα στην περιοχή. Ο Λάμι τόνισε ενώπιον του βρετανικού κοινοβουλίου: «Τώρα όλα θα είναι πολύ πιο απρόσκοπτα και για τις δύο πλευρές». Εκπρόσωποι της ΕΕ χαιρέτισαν τη συμφωνία ως «νέο κεφάλαιο» στις σχέσεις Βρυξελλών–Λονδίνου.
Οι πολιτικές αντιδράσεις στο εσωτερικό του Ηνωμένου Βασιλείου αναμένεται να ενταθούν, με δεδομένη τη συζήτηση που άνοιξε με τη διαχείριση του θέματος Τσάγκος και φόβους πιθανού προηγούμενου για άλλα εδάφη υπό βρετανική κυριαρχία.
Η συμφωνία για το Γιβραλτάρ αποτελεί μια κρίσιμη τομή στη μετα-Brexit πορεία του εμβληματικού αυτού εδάφους: διασφαλίζει την καθημερινότητα χιλιάδων πολιτών, διατηρεί το πολιτικό status quo και θέτει τα θεμέλια για περαιτέρω συνεργασία Βρετανίας–ΕΕ, υπό το διαρκές βλέμμα των διεθνών και εσωτερικών παρατηρητών για ζητήματα κυριαρχίας. Ο δρόμος προς την τελική Συνθήκη και η εφαρμογή των νέων ρυθμίσεων θα κρίνουν την ανθεκτικότητα και την αποτελεσματικότητα του νέου πλαισίου.
