Καθ’ όλη την ιστορία, οι σκοτεινές έναστρες νύχτες συντρόφευαν τους ανθρώπους και έδιναν τροφή σε σκέψεις, ερωτήματα, αναζητήσεις και μύθους. Μεγάλο μέρος των αρχαίων πολιτισμών οφείλεται στην ενατένιση των αστεριών, καθώς και στη μελέτη τους.
Η γέννηση του Γαλαξία
Η ονομασία του Γαλαξία μας πηγάζει από τη λέξη ‘γάλα’ και την ελληνική μυθολογία: Για να αποκτήσει ο νόθος γιος του αθάνατη σοφία και δύναμη, ο Δίας (κατ΄άλλους, ο Ερμής για λογαριασμό του Δία) βάζει το μωρό Ηρακλή να θηλάσει από τη θεά Ήρα, την ώρα που εκείνη κοιμόταν. Όταν η Ήρα ξυπνά και συνειδητοποιεί τι συμβαίνει, σπρώχνει το μωρό μακριά από το στήθος της θυμωμένη. Το γάλα που πετάχτηκε με αυτήν την κίνηση σχημάτισε στον ουρανό τον γαλαξία.
Ο Έλληνας ιστορικός Διόδωρος Σικελός (περίπου 80 π.Χ.-20 π.Χ.) κατέγραψε και έναν άλλο δημοφιλή μύθο, ο οποίος αποδίδει τη δημιουργία του Γαλαξία στον Φαέθοντα, γιο του Ήλιου και της λυμένης. Ο Φαέθων λαχταρούσε να οδηγήσει το χρυσό άρμα του πατέρα του. Ο Ήλιος του το απαγόρευσε, αλλά συμφώνησε να τον παίρνει μαζί του. Μια μέρα, ο απόκοτος νέος ξύπνησε πριν την αυγή, έδεσε τα τέσσερα άλογα στο άρμα και ξεκίνησε μόνος προς τον ουρανό. Στην αρχή, τα άλογα νόμιζαν ότι τα οδηγούσε ο ίδιος ο Ήλιος. Όταν οι απερίσκεπτοι ελιγμοί του Φαέθοντα αποκάλυψαν την πραγματικότητα, τα άλογα ξέφυγαν από τον έλεγχο του και άρχισαν να καλπάζουν ξέφρενα. Κανείς εκτός από τον Ήλιο δεν μπορούσε να τα συγκρατήσει.
Το άρμα άρχισε να τρέχει πέρα δώθε στο σύμπαν. Πότε κατέβαινε κοντά στη Γη, ξεσηκώνοντας καταιγίδες και ξεραίνοντας τα εδάφη. Άλλες φορές πλησίαζε τον ουράνιο θόλο, κατακαίγοντας τον. Για να σταματήσει την καταστροφή, ο Δίας αναγκάστηκε να τον χτύπησε με έναν κεραυνό. Αλλά η τρελή πορεία του θεϊκού άρματος είχε άλλαξε τον ουρανό για πάντα: είχε βάλει φωτιά στους ουρανούς, ανάβοντας τα αστέρια του Γαλαξία.
Ο γελαδάρης και η υφάντρα
Και για τους Κινέζους ο Γαλαξίας ήταν θεϊκό δημιούργημα. Στην κινεζική λαογραφία, ο Γαλαξίας μερικές φορές θεωρείται ως ένας πλατύς ποταμός που χωρίζει τον Αλτάιρ και την Βέγκα, δύο ερωτευμένους που συνδέονται με δύο αστέρια στο βόρειο ουράνιο ημισφαίριο. Η παλαιότερη γραπτή αναφορά στον μύθο του «Γελαδάρη και της υφάντρας» βρίσκεται στο «Βιβλίο των Ωδών», που γράφτηκε πριν από 3.000 χρόνια περίπου. Η ιστορία ήταν τόσο δημοφιλής, ώστε επιλέχθηκε ως ένα από τα τέσσερα μεγάλα λαϊκά παραμύθια από το «Λαογραφικό Κίνημα» της Κίνας τη δεκαετία του 1920.
Σε μία εκδοχή, ένας νεαρός γελαδάρης ονόματι Νιουλάνγκ (Αλτάιρ) συνάντησε κατά τύχη επτά νεράιδες που έκαναν μπάνιο σε μια λίμνη. Η Θεά του Ουρανού είχε αναθέσει στις επτά αδελφές να υφάνουν πολύχρωμα σύννεφα. Εντυπωσιασμένος από την ομορφιά τους, ο Νιουλάνγκ έκλεψε τα ρούχα που είχαν αφήσει στην ακτή και τους είπε ότι θα τα επέστρεφε μόνο αν μια από τις αδελφές τον παντρευόταν. Η Ζίνου (Βέγκα) ήταν η νεότερη και πιο όμορφη από τις αδελφές. Δέχτηκε να παντρευτεί εκείνη τον Νιουλάνγκ, με τον οποίο απέκτησε δύο παιδιά.
Όταν η Θεά του Ουρανού έμαθε ότι η Ζίνου είχε παντρευτεί έναν θνητό, έγινε έξαλλη. Η Ζίνου παραμελούσε τα καθήκοντα της υφάντρας, για να περνάει τον χρόνο της με τον Νιουλάνγκ στη Γη. Η Θεά την ανάγκασε να εγκαταλείψει το βασίλειο των θνητών και να επιστρέψει στον ουρανό. Ο Νιουλάνγκ ήταν αναστατωμένος με την εξαφάνιση της Ζίνου. Αποφάσισε να πάρει τα δύο παιδιά του στον Ουρανό και να βρει τη γυναίκα του. Αλλά η Θεά ήταν πολύ θυμωμένη. Με μια από τις φουρκέτες της χάραξε στον ουρανό ένα πλατύ ποτάμι, για να χωρίσει τους εραστές μια για πάντα. Ο Γαλαξίας γεννήθηκε από τη χαρακιά της.
Η Θεά διέταξε τη Ζίνου να μείνει στη μία πλευρά του ποταμού και να υφαίνει στον αργαλειό της, νοσταλγώντας τον σύζυγό της. Ο θνητός Νιουλάνγκ αναγκάστηκε να παρακολουθεί τον Ουρανό από μακριά με τα δύο παιδιά τους, που αντιπροσωπεύονται από τα δύο αστέρια στο πλευρό του Αλτάιρ.
Αν και η Ζίνου και ο Νιουλάνγκ αναγκάστηκαν να χωρίσουν για πάντα, τους δόθηκαν ευκαιρίες να βλέπουν ο ένας τον άλλον. Λέγεται ότι μια φορά τον χρόνο, οι καρακάξες λυπούνται τους ερωτευμένους εραστές και πετούν στον ουρανό για να σχηματίσουν την Κου Κιάο, «τη γέφυρα της καρακάξας», συνδέοντας τη Ζίνου και τον Νιουλάνγκ την έβδομη νύχτα του έβδομου σεληνιακού μήνα.
Τον 11ο αιώνα, ο Τσιν Γκουάν, ποιητής της δυναστείας Σονγκ, απέτισε φόρο τιμής στην επανένωση των εραστών με αυτούς τους στίχους:
Μια συνάντηση του αγελαδοτρόφου και της υφάντρας μέσα στον χρυσό φθινοπωρινό άνεμο και τη δροσιά
που λάμπει σαν νεφρίτης,
επισκιάζει τις αμέτρητες συναντήσεις στον γήινο κόσμο.
Τα συναισθήματα απαλά σαν νερό,
η εκστατική στιγμή εξωπραγματική σαν όνειρο,
πώς μπορεί κανείς να έχει την καρδιά να επιστρέψει
στη γέφυρα από καρακάξες;
Αν οι δύο καρδιές είναι ενωμένες για πάντα,
γιατί τα δύο πρόσωπα πρέπει να μένουν μαζί –
μέρα με τη μέρα, νύχτα με τη νύχτα;
Ιερά αστέρια και έναστρες νύχτες
Ιστορίες όπως ο «Φαέθων και ο Ήλιος» και ο «γελαδάρης και η υφάντρα» αποτυπώνουν τη σημασία των αστεριών στη ζωή των ανθρώπων, είτε τις αφηγούνται στα παιδιά δίπλα στο τζάκι είτε τις απαγγέλλουν ποιητές είτε τις καταγράφουν οι ιστορικούς είτε παρουσιάζονται σε λαϊκές γιορτές. Μας συνδέουν με το σύμπαν και μας προσφέρουν την ευκαιρία να αντλήσουμε ηθικά διδάγματα και να κατανοήσουμε τον ρόλο του θείου στη δημιουργία του κόσμου, τον ρόλο της ανθρωπότητας μέσα σε αυτόν, αλλά και τη σχέση μας με τα θεϊκά όντα.
Ο Φαέθων ενσαρκώνει τις παγίδες της υπερηφάνειας, την οποία οι Έλληνες θεωρούσαν ένα από τα χειρότερα ηθικά παραπτώματα. Ο Νιουλάνγκ αποτελεί παράδειγμα για το τίμημα που πληρώνουν οι θνητοί όταν τολμούν να αψηφήσουν τους θεούς, επιθυμώντας αυτό που δεν τους ανήκει. Σήμερα, η επανασύνδεσή του με την Ζίνου γιορτάζεται κάθε Αύγουστο στο Φεστιβάλ Κιουκάο, όπου οι άνθρωποι συγκεντρώνονται για να απολαύσουν παραδοσιακά φαγητά και να τιμήσουν τη συζυγική ευτυχία, την ελπίδα και την πίστη.
Τη σύγχρονη εποχή, οι έναστροι ουρανοί αποτελούν σπάνιο πια φαινόμενο, λόγω της διάχυτης φωτορύπανσης. Ωστόσο, η αδυναμία σύνδεσής μας με το σύμπαν, μέσω των άστρων, συνεπάγεται και κάποιο κόστος. Τα αστέρια δεν είναι απλώς υλικά σώματα σε ένα άψυχο σύμπαν. Εκτός από πηγή μύθων, ιδεών και ηθικών διδασκαλιών που μας υπενθυμίζουν τη θέση μας κάτω από τον ουράνιο θόλο, είναι και ζώντες οργανισμοί με τεράστια δυναμική. Μας διαποτίζουν με την ενέργεια τους, μας αποκαλύπτουν την αρμονία και τους νόμους του σύμπαντος, μας εμπνέουν και εμποτίζουν τον κόσμο με ιερά σύμβολα, ανάβοντας την ελπίδα και την ομορφιά ενάντια στο σκοτάδι.
Του Leo Salvatore
