Οι άνθρωποι αποφασίζουν, όχι οι ομάδες

Σχολιασμός

Τρεις φίλοι συζητούν πού θα πάνε για μεσημεριανό. Ο πρώτος προτείνει ένα μαγαζί με μπιφτέκια, ο δεύτερος απαντά πως είχε φάει μπιφτέκια την προηγούμενη μέρα και προτείνει ένα ταχυφαγείο στη γειτονιά. Ο πρώτος συμφωνεί, αναφέροντας ότι εκεί σερβίρονται καλά σάντουιτς, και ο τρίτος λέει πως του φαίνεται καλή ιδέα. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι η «παρέα αποφάσισε» να πάει στο ταχυφαγείο. Ωστόσο, τίθεται το ερώτημα: ήταν όντως η παρέα (ή η ομάδα) που πήρε την απόφαση;

Παίρνουν πραγματικά αποφάσεις οι ομάδες;

Παρότι οι αποφάσεις αποδίδονται συχνά σε ομάδες, η πραγματικότητα είναι διαφορετική. Όπως σημειώνεται, αυτό που συνέβη στην παραπάνω περίπτωση είναι ότι τρία άτομα έλαβαν ατομικές αποφάσεις, οι οποίες τελικά συνέκλιναν. Η ομάδα δεν είναι ένας αυτόνομος οργανισμός· είναι το αποτέλεσμα των πράξεων των μελών της. Το να λέμε ότι μια ομάδα αποφασίζει αποτελεί στην ουσία έναν περιγραφικό τρόπο να αναφερθούμε στο άθροισμα των ατομικών επιλογών των μελών της, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι υπάρχει κάποια ενιαία «βούληση» της ομάδας.

Αυτή η οπτική δεν είναι καινούργια. Ο οικονομολόγος Λούντβιχ φον Μίζες (Ludwig von Mises), στο έργο του «Human Action» («Ανθρώπινη Δράση») του 1949, υπογράμμιζε πως κάθε πράξη προέρχεται από άτομα: «Μια συλλογικότητα λειτουργεί πάντοτε μέσω ενός ή περισσοτέρων ατόμων, των οποίων οι πράξεις συνδέονται με τη συλλογικότητα ως δευτερογενή πηγή».

Μόνο τα άτομα δρουν

Ανάλογες διατυπώσεις βρίσκουμε συχνά στα ΜΜΕ: «Η εταιρεία Α αποφάσισε να εξαγοράσει την εταιρεία Β» ή «Το κράτος Χ αποφάσισε να εισβάλει στο κράτος Ψ». Τέτοιες διατυπώσεις απλουστεύουν μια πιο σύνθετη πραγματικότητα. Στην πράξη, η απόφαση μπορεί να λήφθηκε από τον διευθύνοντα σύμβουλο ή ύστερα από ψηφοφορία του διοικητικού συμβουλίου. Ωστόσο, για λόγους συντομίας, η γλώσσα καταφεύγει στην εύκολη λύση και αποδίδει την απόφαση στην «εταιρεία», δημιουργώντας την ψευδαίσθηση μιας συλλογικής βούλησης. Όμως, όπως τόνιζε ο Μίζες, μόνο τα άτομα δρουν:

«Αν εξετάσουμε διεξοδικά το νόημα των διαφόρων ενεργειών που εκτελούνται από τα άτομα, πρέπει αναγκαστικά να μάθουμε τα πάντα για τη δράση των συλλογικών συνόλων. Διότι μια κοινωνική συλλογικότητα δεν έχει καμία ύπαρξη και πραγματικότητα έξω από τις ενέργειες των μεμονωμένων μελών της. Η ζωή μιας συλλογικότητας ζει μέσα από τις πράξεις των ατόμων που αποτελούν το σώμα της. Δεν νοείται κοινωνική συλλογικότητα χωρίς τη δράση κάποιων ατόμων.»

Αντιμετωπίζοντας τη δυναμική της ομάδας

Το γεγονός ότι μόνο τα άτομα δρουν δεν σημαίνει ότι οι αποφάσεις τους λαμβάνονται ανεξάρτητα από το κοινωνικό τους περιβάλλον. Όπως επεσήμανε ο Φρήντριχ Χάγιεκ στο δοκίμιό του «Individualism, True and False» («Ατομικισμός, αλήθειες και ψέματα»), τα άτομα δεν είναι αποκομμένα – αντιθέτως, υπάρχουν μέσα σε δίκτυα σχέσεων: οικογένειες, οργανισμούς, κοινωνίες. Ο Χάγιεκ σημείωσε ότι η ανθρώπινη φύση διαμορφώνεται εντός του κοινωνικού πλαισίου και όχι εκτός αυτού.

«Το γεγονός αυτό θα έπρεπε από μόνο του να είναι αρκετό για να αντικρούσει την πιο ανόητη από τις κοινές παρανοήσεις: την πεποίθηση ότι ο ατομικισμός προϋποθέτει ή βασίζει τα επιχειρήματά του στην υπόθεση της ύπαρξης απομονωμένων ή αυτοτελών ατόμων, αντί να ξεκινά από ανθρώπους των οποίων ολόκληρη η φύση και ο χαρακτήρας καθορίζεται από την ύπαρξή τους στην κοινωνία.»

Αυτή η κοινωνική ενσωμάτωση σημαίνει ότι οι αποφάσεις συχνά εμπλέκουν και επηρεάζουν άλλα ενδιαφερόμενα μέρη και συνήθως χρειάζεται η συμβολή και η συμφωνία των άλλων κατά τη διάρκεια της διαδικασίας λήψης αποφάσεων. Σε τέτοιες περιπτώσεις, η «ομαδική απόφαση» μπορεί να αναδιατυπωθεί ως πολλές ατομικές αποφάσεις που συμβαίνουν ταυτόχρονα. Αυτές οι καταστάσεις απαιτούν την αντιμετώπιση ορισμένων δυναμικών:

Υπάρχουν κανόνες που ορίζουν τη διαδικασία λήψης αποφάσεων:

• Χρειάζεται ομοφωνία ή αρκεί η πλειοψηφία;
• Πώς αντιμετωπίζεται η ισοψηφία;
• Πώς διασφαλίζεται ότι η διαδικασία είναι δίκαιη και διαφανής;
• Πώς αποφεύγονται φαινόμενα όπως η «συλλογική σκέψη»;
• Πώς εξασφαλίζεται ότι κάθε φωνή ακούγεται και δεν κυριαρχεί μόνο μία;

Ο σχεδιασμός μιας δίκαιης και διαφανούς διαδικασίας λήψης αποφάσεων για μια ομάδα, ένα τμήμα ή μια εταιρεία είναι απαραίτητος για να διασφαλιστεί ότι όλοι μπορούν να συνεισφέρουν τις απόψεις τους και να αισθάνονται ότι τα σχόλιά τους εκτιμώνται. Επίσης, μειώνεται η σύγχυση και εξορθολογίζεται η διαδικασία όταν όλοι γνωρίζουν και συμφωνούν με τους κανόνες εκ των προτέρων.

Οι άνθρωποι δεν είναι ένα σύνολο απομονωμένων ατομικοτήτων – είναι κοινωνικά όντα που λειτουργούν εντός ομάδων. Όμως, οι ομάδες δεν έχουν δική τους βούληση. Όπως υποστηρίζει η ατομικιστική παράδοση της αυστριακής σχολής, η «ομαδική απόφαση» είναι τελικά το αποτέλεσμα ατομικών επιλογών. Εν τέλει, οι ομαδικές αποφάσεις είναι ουσιαστικά ατομικές αποφάσεις.