Στο βιβλίο «Κοτόσουπα για την ψυχή: Μεγάλοι και σπουδαίοι»*, που ερευνά τη σχέση των παππούδων με τα εγγόνια τους, γίνεται αναφορά σε έναν εκκεντρικό καθηγητή φιλοσοφίας που μια μέρα έθεσε τις εξής ερωτήσεις στους μαθητές του:
«Πόσοι από εσάς μπορείτε να μου πείτε κάτι για τους γονείς σας;»
Όλοι σήκωσαν το χέρι τους.
«Πόσοι από εσάς μπορείτε να μου πείτε κάτι για τους παππούδες και τις γιαγιάδες σας;»
Περίπου τα τρία τέταρτα της τάξης σήκωσαν τα χέρια τους.
«Πόσοι από εσάς μπορείτε να μου πείτε κάτι για τους προπαππούδες σας;»
Μόνο δύο από τους 60 μαθητές σήκωσαν τα χέρια τους.
«Κοιτάξτε γύρω σας», είπε τότε ο καθηγητής. «Σε μόλις δύο γενιές, σχεδόν κανένας από εμάς δεν ξέρει ποιοι ήταν οι προπαππούδες μας… Μέσα σε τρεις γενιές, οι πρόγονοί μας έχουν σχεδόν ξεχαστεί. Θα συμβεί αυτό και σε εσάς;
»Ορίστε άλλη μια ερώτηση: Κοιτάξτε τρεις γενιές μπροστά. Εσείς θα έχετε φύγει από καιρό. Αντί για εσάς, σε αυτή την αίθουσα θα κάθονται τα δισέγγονά σας. Τι θα έχουν να πουν για εσάς; Τι θα ξέρουν; Θα σας έχουν γνωρίσει ή θα σας έχουν ξεχάσει;
»Η ζωή σας θα είναι προειδοποίηση ή παράδειγμα; Τι κληροδότημα θα αφήσετε; Η επιλογή είναι δική σας. Τέλος του μαθήματος».
Κανείς δεν σηκώθηκε από τη θέση του για πέντε ολόκληρα λεπτά.
Ιστορίες από τα παλιά
Όπως και αυτοί οι μαθητές, πιθανότατα λίγοι από εμάς — έφηβοι, μαμάδες και μπαμπάδες, παππούδες και γιαγιάδες — γνωρίζουμε έστω και λίγα για τους σχετικά κοντινούς προγόνους μας. Κάποιες γενικές πληροφορίες, ίσως και μερικές λεπτομέρειες, αλλά μέχρι εκεί. Ακόμη και στην περίπτωση των γονιών μας, μπορεί να υπάρχουν ερωτήματα που κανείς από τους ζωντανούς δεν μπορεί να απαντήσει. Μπορεί να ξέρουμε πώς γνωρίστηκαν οι γονείς μας και πού ζούσαν, αλλά πόσοι από εμάς γνωρίζουμε γιατί η μαμά ερωτεύτηκε τον μπαμπά ή τι θυμόταν από τους δικούς της παππούδες και γιαγιάδες;
Μόλις οι γονείς και οι παππούδες μας φύγουν, οι απαντήσεις σε τέτοιες ερωτήσεις φεύγουν μαζί τους. Μαζί φεύγουν και τα όνειρά τους, οι φιλοδοξίες τους και ένα σωρό άλλες σκέψεις και πληροφορίες που θα μπορούσαν να μας πουν αν τους ρωτούσαμε.
Όλοι μαζί στο τραπέζι
Οι υποστηρικτές μιας υγιούς και θαλερής οικογενειακής ζωής τονίζουν τη σημασία των κοινών γευμάτων, ως ένα από τα βασικότερα σημεία συνάντησης και επικοινωνίας μεταξύ των μελών. Κατά τη διάρκεια του φαγητού και της συζήτησης, οι νέοι έχουν την ευκαιρία να ανακαλύψουν πολλά για τους γονείς, τους παππούδες, τις θείες και τους θείους τους — για τις σκέψεις αλλά και για το παρελθόν τους.
Τα περισσότερα παιδιά προ-εφηβικής ηλικίας έχουν μια φυσική περιέργεια για το πώς ήταν οι γονείς τους όταν ήταν παιδιά. Στα δικά μου εγγόνια αρέσει πολύ να ακούνε πώς ο μπαμπάς τους έμπλεξε κάποτε προσποιούμενος ότι τα καρύδια ήταν χειροβομβίδες και τα έριχνε κάτω από τα αυτοκίνητα που περνούσαν στο δρόμο και τι έγινε όταν η μαμά τους και κόρη μου, στα πέντε της, κούνησε τη σκάλα 4,5 μέτρων στην οποία στεκόμουν βάφοντας τον τοίχο. Εγώ (που κατατρόμαξε) της είπα απειλητικά: «Θέλεις να κατέβω από τη σκάλα;» και εκείνη απάντησε ενθουσιασμένη: «Ναι, κατέβα και παίξε μαζί μου».
Μην περιοριστείτε στις ιστορίες. Η κοινωνία μας βιώνει αυτή τη στιγμή ένα τσουνάμι τεχνολογικών αλλαγών. Τα εγγόνια μου, ηλικίας 6 έως 18 ετών, χειρίζονται συσκευές που δεν μπορούσα καν να φανταστώ όταν ήμουν στην ηλικία τους. Από την άλλη πλευρά, εγώ μπορώ να τους μιλήσω για τα τηλέφωνα με τα καντράν, τα ψυγεία με τον πάγο, τις καθημερινές πρωινές επισκέψεις του γαλατά και τους αγρότες που έβλεπα να οργώνουν με μουλάρια. Με αυτές τις αφηγήσεις, τα παιδιά γνωρίζουν πώς ήταν παλιά τα πράγματα και μπορούν να συνθέσουν μια νοητή συνέχεια μεταξύ των διαφορετικών κόσμων· ακόμα, συγκρίνοντας τους τρόπους που χρησιμοποιούσαν οι άνθρωποι κάποτε αναπτύσσουν μια πιο σφαιρική αντίληψη για τον κόσμο, τον άνθρωπο και τον πολιτισμό, και οξύνουν την κρίση τους.
Ακόμα κι αν τα παιδιά δεν σας ζητάνε να τους πείτε ιστορίες από το παρελθόν σας, πείτε τις ούτως ή άλλως. Τους δίνετε μια γεύση από το πώς ήσασταν. Και ποιος ξέρει; Μπορεί κάποτε η ιστορία σας να τα βοηθήσει να ξεπεράσουν μια δυσκολία.
Μάρτυρες μιας άλλης εποχής
Οι αφηγήσεις των παππούδων δεν ανασυνθέτουν μόνο την οικογενειακή ιστορία, αλλά και την εθνική — πόσοι δεν πήραν μέρος σε πολέμους, συρράξεις, γεγονότα που καθόρισαν την πορεία της χώρας; Ακόμα κι αν δεν συμμετείχαν ενεργά, ήταν παρόντες, μέρος της εποχής, και βίωσαν το κλίμα που επικρατούσε. Φυσικά θα μεταφέρουν το προσωπικό τους βίωμα, αλλά και αυτό είναι μια πολύτιμη ψηφίδα του μεγάλου μωσαϊκού που συνθέτει μία εποχή. Ειδικά για όσα παιδιά αποστρέφονται το μάθημα της Ιστορίας, οι ιστορίες του παππού και της γιαγιάς είναι πολύτιμες πηγές, μπορεί δε να παρακινηθούν κιόλας για να εμβαθύνουν περισσότερο κάποια άλλη στιγμή.
Αν δεν έχετε ευκαιρίες να συναντάται τακτικά τα εγγόνια σας, λόγω απόστασης, μην πτοείστε. Αξιοποιήστε την τεχνολογία (ίσως με τη βοήθεια κάποιου νεότερου) και μεταφέρετε τις ιστορίες σας μέσω μιας ηχογράφησης ή ενός βίντεο. Θα είναι μια πολύτιμη παρακαταθήκη για τα παιδιά και τα εγγόνια σας.
Βολευτείτε σε ένα άνετο σημείο και αρχίστε να μιλάτε. Μπορείτε να ξεκινήσετε από τον δικό σας παππού, τα παιχνίδια που παίζατε με τα αδέλφια και τους φίλους σας ή τη μουσική που σας άρεσε όταν ήσασταν νέος. Όσο αφήνεστε στο ποτάμι των αναμνήσεων, το ρεύμα θα γίνεται πιο δυνατό και οι αναμνήσεις θα έρχονται πιο εύκολα και πιο γρήγορα. Θα θυμηθείτε τις νίκες και τις ήττες της νεότητάς σας, ιστορίες που μπορεί να σταθούν πολύτιμο μάθημα για το εγγόνι σας. Και αργότερα, όταν θα έχει τα δικά του παιδιά, ίσως τις αφηγηθεί σε εκείνα, για να τα παρηγορήσει και να τα διδάξει, όπως η Γουέντυ αφηγήθηκε στην κόρη της την ιστορία του Πήτερ Παν, και εκείνη με τη σειρά της τη μετέφερε στη δική της κόρη, που την αφηγήθηκε στη δική της κόρη, και ούτω καθεξής, μέχρι που έφτασε και σε εμάς, και ο Πήτερ έχει πάντα μια μητέρα στο πρόσωπο της κάθε κόρης.
Όπου κι αν ζείτε, η ιστορία σας είναι μοναδική. Έχετε διαμορφώσει άλλους και έχετε διαμορφωθεί ο ίδιος από αυτή την ιστορία. Μοιραστείτε τη με τους ανθρώπους που αγαπάτε και σας αγαπούν. Είναι το πιο πολύτιμο κληροδότημα. Θα μείνει όταν εσείς θα έχετε φύγει και θα αγγίξει τη ζωή των απογόνων σας , συνδέοντάς τους μαζί σας κι ας μην έχετε συναντηθείτε ποτέ.
