Η Τουρκία έχει διεξάγει και διατηρεί στρατιωτικές κατοχές σε τρεις κρίσιμες περιοχές της Ανατολικής Μεσογείου και της Μέσης Ανατολής για περισσότερο από πέντε δεκαετίες. Από την εισβολή στην Κύπρο το 1974 έως τις σύγχρονες επιχειρήσεις στη Συρία και το Ιράκ, οι τουρκικές ενέργειες έχουν προκαλέσει εκτεταμένες παραβιάσεις του διεθνούς δικαίου, μαζικούς εκτοπισμούς πληθυσμών και διαρκείς ανθρωπιστικές κρίσεις. Η διεθνής κοινότητα έχει καταδικάσει επανειλημμένα αυτές τις ενέργειες ως παράνομες κατοχές που παραβιάζουν την κυριαρχία των κρατών και τα θεμελιώδη δικαιώματα των πολιτών.
Η εισβολή και κατοχή της Κύπρου (1974–σήμερα)
Στις 20 Ιουλίου 1974, η Τουρκία εξαπέλυσε μια ευρείας κλίμακας στρατιωτική εισβολή στην Κύπρο, η οποία διεξήχθη σε δύο φάσεις και οδήγησε στην κατάληψη και κατοχή του βόρειου τμήματος του νησιού.
Η πρώτη φάση της εισβολής ξεκίνησε στις 20 Ιουλίου, όταν τουρκικές δυνάμεις αποβιβάστηκαν στην Κερύνεια, καταλαμβάνοντας το 3% της κυπριακής επικράτειας πριν από την κήρυξη κατάπαυσης του πυρός στις 22 Ιουλίου. Παρά την κατάρρευση της ελληνικής χούντας και την αποκατάσταση της δημοκρατικής κυβέρνησης στην Κύπρο, η Τουρκία προχώρησε στη δεύτερη φάση της εισβολής στις 14 Αυγούστου 1974, επεκτείνοντας την κατοχή στο 36% του νησιού.
Οι ανθρωπιστικές συνέπειες της τουρκικής εισβολής ήταν καταστροφικές: γύρω στους 6.000 νεκρούς και 2.000 αγνοούμενους, ενώ περίπου 150.000 Ελληνοκύπριοι—πάνω από το ένα τέταρτο του συνολικού πληθυσμού της Κύπρου—εκτοπίστηκαν από το βόρειο τμήμα του νησιού, όπου αποτελούσαν το 80% του πληθυσμού. Στη συνέχεια, περίπου 60.000 Τουρκοκύπριοι μετακινήθηκαν από το νότο προς το βόρειο τμήμα.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων κατέδειξε την Τουρκία ένοχη για εκτεταμένες παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων, συμπεριλαμβανομένων εκτοπισμών, στέρησης ελευθερίας, κακομεταχείρισης και στέρησης της ζωής. Η τουρκική πολιτική βίαιου εκτοπισμού του ενός τρίτου του ελληνικού πληθυσμού του νησιού και της εγκατάστασης Τούρκων από την ηπειρωτική Τουρκία χαρακτηρίστηκε ως παράδειγμα εθνοκάθαρσης.
Το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ εξέδωσε μια σειρά ψηφισμάτων καταδικάζοντας την τουρκική εισβολή. Το Ψήφισμα 353 (1974) ζήτησε την άμεση απόσυρση όλου του ξένου στρατιωτικού προσωπικού, ενώ τα Ψηφίσματα 541 (1983) και 550 (1984) χαράκτηρισαν την ανακήρυξη της «Τουρκικής Δημοκρατίας της Βόρειας Κύπρου» (ΤΔΒΚ) ως άκυρη και παράνομη.
Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, στην απόφασή του για την υπόθεση Κύπρος κατά Τουρκίας (2001), βρήκε την Τουρκία ένοχη για 14 παραβιάσεις της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και της επέβαλε αποζημίωση 90 εκατομμυρίων ευρώ το 2014.
Πενήντα ένα χρόνια μετά την εισβολή, η Κύπρος παραμένει διαιρεμένη κατά μήκος της Πράσινης Γραμμής. Η «ΤΔΒΚ» αναγνωρίζεται μόνο από την Τουρκία, ενώ η διεθνής κοινότητα θεωρεί την περιοχή ως κατεχόμενο τμήμα της Κυπριακής Δημοκρατίας. Στα κατεχόμενα εξακολουθούν να σταθμεύουν 40.000 τουρκικά στρατεύματα, παρά τα ψηφίσματα του ΟΗΕ που ζητούν την απόσυρσή τους.
Η Τουρκία έχει εγκαταστήσει περισσότερους από 120.000 εποίκους από την ηπειρωτική Τουρκία στα κατεχόμενα, παραβιάζοντας το Άρθρο 49 της Τέταρτης Σύμβασης της Γενεύης που απαγορεύει τη μεταφορά πολιτικού πληθυσμού σε κατεχόμενα εδάφη. Αυτή η πολιτική έχει καταδικαστεί ως μορφή αποικισμού που στοχεύει στην παράνομη αλλαγή της δημογραφικής δομής της Κύπρου.
Οι τουρκικές στρατιωτικές επιχειρήσεις στη Συρία (2016–σήμερα)
Στις 24 Αυγούστου 2016, η Τουρκία ξεκίνησε την πρώτη απευθείας στρατιωτική παρέμβασή της στη Συρία με την «Επιχείρηση Ασπίδα του Ευφράτη». Αν και επισήμως στόχευε το Ισλαμικό Κράτος, η επιχείρηση είχε επίσης ως στόχο να εμποδίσει τις κουρδικές δυνάμεις YPG από την επέκταση δυτικά του ποταμού Ευφράτη.
Η επιχείρηση οδήγησε στην τουρκική κατάληψη μιας περιοχής μεταξύ των πόλεων Τζαραμπουλούς και Αζάζ, δημιουργώντας την πρώτη τουρκική «ζώνη ασφαλείας» στη βόρεια Συρία. Οι τουρκικές δυνάμεις, σε συνεργασία με συμμαχικούς συριακούς αντάρτες, κατέλαβαν σημαντικό έδαφος από το ISIS και εμπόδισαν τη σύνδεση των κουρδικών καντονιών.
Στις 20 Ιανουαρίου 2018, η Τουρκία εξαπέλυσε την «Επιχείρηση Κλαδί Ελιάς» εναντίον της κουρδικής περιοχής Αφρίν στη βορειοδυτική Συρία. Η επιχείρηση στόχευε τις κουρδικές δυνάμεις YPG, τις οποίες η Τουρκία θεωρεί ως προέκταση του PKK.
Η επιχείρηση διήρκεσε από τον Ιανουάριο έως τον Μάρτιο 2018 και οδήγησε στον εκτοπισμό περίπου 300.000 Κούρδων πολιτών από την περιοχή. Σύμφωνα με το Συριακό Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, 395–510 άμαχοι σκοτώθηκαν κατά τη διάρκεια της επιχείρησης. Οι τουρκικές δυνάμεις κατηγορήθηκαν για εγκλήματα πολέμου, συμπεριλαμβανομένων αδιάκριτων βομβαρδισμών και κακομεταχείρισης αμάχων.
Στις 9 Οκτωβρίου 2019, η Τουρκία εκκίνησε την «Επιχείρηση Πηγή Ειρήνης» στη βορειοανατολική Συρία, μετά την απόφαση του Αμερικανού προέδρου Τραμπ να αποσύρει τις αμερικανικές δυνάμεις από την περιοχή. Η επιχείρηση στόχευε τη δημιουργία μιας «ζώνης ασφαλείας» βάθους 30 χιλιομέτρων κατά μήκος των συνόρων.
Οι ανθρωπιστικές συνέπειες της επιχείρησης ήταν σοβαρές. Πάνω από 300.000 άνθρωποι εκτοπίστηκαν από τις πόλεις Τελ Αμπυάντ, Ρας αλ Αΐν και άλλες περιοχές. Σύμφωνα με το Συριακό Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, 146 άμαχοι σκοτώθηκαν, ενώ 510 μαχητές των SDF έχασαν τη ζωή τους.
Μετά την πτώση του καθεστώτος Άσαντ, τον Δεκέμβριο 2024, η Τουρκία επεκτείνει περαιτέρω την επιρροή της στη Συρία. Τούρκοι αξιωματούχοι συζητούν τη δημιουργία στρατιωτικών βάσεων και την εκπαίδευση του νέου συριακού στρατού, ενισχύοντας την παρουσία της Τουρκίας στη χώρα. Η Τουρκία εξακολουθεί να απειλεί με νέες στρατιωτικές επιχειρήσεις εναντίον των κουρδικών δυνάμεων, με τον υπουργό Εξωτερικών Χακάν Φιντάν να προειδοποιεί για «αναγκαία μέτρα» εάν οι YPG δεν συμμορφωθούν με τις τουρκικές απαιτήσεις.
Οι τουρκικές επιχειρήσεις στο Ιράκ και την περιοχή του Κουρδιστάν
Η τουρκική στρατιωτική παρουσία στο βόρειο Ιράκ χρονολογείται από τη δεκαετία του 1990, αλλά έχει επιταχυνθεί σημαντικά από το 2015, μετά την κατάρρευση της ειρηνευτικής διαδικασίας με το PKK. Αρχικά οι τουρκικές επιχειρήσεις ήταν προσωρινές, αλλά τεχνολογικές εξελίξεις στην αμυντική βιομηχανία, ειδικά στον τομέα των μη επανδρωμένων, επέτρεψαν τη διατήρηση μόνιμης παρουσίας. Από το 2018, η Τουρκία έχει εντείνει δραματικά την επέκτασή της στην περιοχή του Κουρδιστάν του Ιράκ. Σύμφωνα με έρευνα του BBC, μέχρι τον Δεκέμβριο 2024, η Τουρκία είχε κατασκευάσει τουλάχιστον 136 μόνιμες στρατιωτικές εγκαταστάσεις στο βόρειο Ιράκ, με το 89% αυτών να έχει κατασκευαστεί από το 2018.
Η τουρκική στρατιωτική παρουσία έχει δημιουργήσει αυτό που οι ντόπιοι αποκαλούν «Απαγορευμένη Ζώνη»—μια λωρίδα 20 χιλιομέτρων κατά μήκος των συνόρων όπου η Τουρκία ασκεί πραγματικό έλεγχο. Η τουρκική στρατιωτική ανάλυση δείχνει ότι η Τουρκία ελέγχει πλέον πάνω από 2.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα ιρακινού εδάφους μέσω του εκτεταμένου δικτύου στρατιωτικών βάσεών της. Οι τουρκικές δυνάμεις έχουν κατασκευάσει περίπου 660 χιλιόμετρα δρόμων που συνδέουν αυτές τις εγκαταστάσεις, προκαλώντας αποδάσωση και αφήνοντας σημαντικό αποτύπωμα στο ορεινό τοπίο της περιοχής.
Οι επιχειρήσεις αυτές έχουν σοβαρές επιπτώσεις στον πολιτικό πληθυσμό. Περισσότερα από 20.000 στρέμματα γεωργικής γης έχουν καεί λόγω των τουρκικών βομβαρδισμών, κυρίως σε χωριά της περιοχής Αμεντί. Στο χωριό Σαργκάλ, περίπου το 55% της γεωργικής γης έχει καταστραφεί. Τουλάχιστον 602 χωριά βρίσκονται υπό την απειλή εκτοπισμού, με 162 να έχουν ήδη εκτοπιστεί. Αγρότες αναφέρουν ότι δεν μπορούν να πλησιάσουν τα κτήματά τους λόγω της παρουσίας τουρκικών δυνάμεων, με μη επανδρωμένα να τους παρακολουθούν και απειλές βολών.
Παραβιάσεις του Διεθνούς Δικαίου και ανθρωπίνων δικαιωμάτων
Όλες οι τουρκικές στρατιωτικές επιχειρήσεις παραβιάζουν θεμελιώδεις αρχές του Διεθνούς Δικαίου, ιδίως την απαγόρευση της χρήσης βίας (Άρθρο 2(4) του Χάρτη του ΟΗΕ) και την αρχή της εδαφικής ακεραιότητας των κρατών. Η Τουρκία έχει παραβιάσει επανειλημμένα την κυριαρχία της Κύπρου, της Συρίας και του Ιράκ. Το Συμβούλιο της Ευρώπης καταδίκασε την τουρκική στρατιωτική παρέμβαση στο βόρειο Ιράκ το 1995 ως αντίθετη προς το Διεθνές Δίκαιο, εκφράζοντας ανησυχία για την ασφάλεια του πολιτικού πληθυσμού.
Διεθνείς οργανισμοί όπως η Human Rights Watch έχουν τεκμηριώσει σοβαρές παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων και πιθανά εγκλήματα πολέμου από τουρκικές δυνάμεις και τις συμμαχικές τους ομάδες. Στη βόρεια Συρία, αναφέρθηκαν απαγωγές, λεηλασίες, βασανιστήρια και σεξουαλική βία.
Η πολιτική εγκατάστασης τουρκικών εποίκων στην Κύπρο και η προσπάθεια «δημογραφικής διόρθωσης» στη Συρία χαρακτηρίζονται ως μορφές εθνοκάθαρσης που στοχεύουν στην αλλαγή της εθνικής σύνθεσης των κατεχόμενων περιοχών.
Το 2024–2025 σηματοδοτεί μια νέα φάση επεκτατισμού για την Τουρκία. Στο Ιράκ, η κατασκευή νέων στρατιωτικών βάσεων συνεχίζεται, με την Τουρκία να στοχεύει στη δημιουργία μιας γραμμής ασφαλείας από το Σιλατζέ έως το Μπατίφα.
Στη Συρία, η πτώση του Άσαντ έχει ανοίξει νέες ευκαιρίες για την τουρκική επιρροή. Η Τουρκία συζητά τη δημιουργία αεροπορικής βάσης στην κεντρική Συρία και την εκπαίδευση του νέου συριακού στρατού.
Παρά τις επανειλημμένες καταδίκες, η διεθνής κοινότητα δεν έχει επιβάλει αποτελεσματικές κυρώσεις στην Τουρκία. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο καταδίκασε πρόσφατα τη συνεχιζόμενη παράνομη κατοχή της βόρειας Κύπρου για 51 χρόνια και ζήτησε την εξέταση τιμωρητικών μέτρων.
Οι ΗΠΑ έχουν άρει σταδιακά το εμπάργκο όπλων στην Κύπρο από το 2019, μια κίνηση που επικρίθηκε από την Τουρκία ως προκλητική ενέργεια που υπονομεύει τις ειρηνευτικές προσπάθειες.
Οι παράνομες τουρκικές κατοχές στην Κύπρο, τη Συρία και το Ιράκ αντιπροσωπεύουν μια συστηματική πολιτική επεκτατισμού που έχει προκαλέσει ανυπολόγιστη ανθρώπινη δυστυχία και αστάθεια στην περιοχή.
Από το 1974 έως σήμερα, πάνω απο 14.000τμ χιλιομετρα παράνομης κατοχής,με πάνω απο 290 στρατιώτικες βάσεις και πάνω από 750.000 ανθρώπους που έχουν εκτοπιστεί από τις κατοικίες τους, ενώ χιλιάδες έχουν χάσει τη ζωή τους.
Η Τουρκία έχει μετατρέψει τμήματα τριών κυρίαρχων κρατών σε de facto προτεκτοράτα, παραβιάζοντας θεμελιώδεις αρχές του διεθνούς δικαίου και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Η διεθνής κοινότητα οφείλει να λάβει αποτελεσματικά μέτρα για να τερματίσει αυτές τις παραβιάσεις και να εξασφαλίσει την επιστροφή των εκτοπισμένων πληθυσμών στις εστίες τους.
Η επίλυση αυτών των κρίσεων απαιτεί συντονισμένη διεθνή δράση, συμπεριλαμβανομένων οικονομικών κυρώσεων, διπλωματικής πίεσης και της ενίσχυσης των διεθνών δικαστηρίων που έχουν καταδικάσει τις τουρκικές ενέργειες. Μόνο μέσω αποφασιστικής δράσης μπορεί να αποκατασταθεί η νομιμότητα και η δικαιοσύνη σε αυτές τις πολύπαθες περιοχές.
