Τρεις επιστήμονες τιμήθηκαν τη Δευτέρα με το Βραβείο Νόμπελ Ιατρικής για τις ανακαλύψεις τους σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο το ανοσοποιητικό σύστημα γνωρίζει πότε να επιτίθεται σε μικρόβια και πότε να αποφεύγει να στραφεί ενάντια στο ίδιο το σώμα.
Οι Μαίρη Η. Μπρούνκοου (Mary E. Brunkow), Φρεντ Ράμσντελ (Fred Ramsdell) και Σίμον Σακαγκούτσι (Shimon Sakaguchi) ανέδειξαν έναν κρίσιμο μηχανισμό που διατηρεί την ισορροπία του ανοσοποιητικού συστήματος – τη λεγόμενη περιφερική ανοσολογική ανοχή. Οι ειδικοί χαρακτήρισαν τα ευρήματα καθοριστικά για την κατανόηση αυτοάνοσων νοσημάτων όπως ο σακχαρώδης διαβήτης τύπου 1, η ρευματοειδής αρθρίτιδα και ο λύκος.
Σε ξεχωριστά ερευνητικά προγράμματα που διήρκεσαν αρκετά χρόνια, οι τρεις επιστήμονες – δύο από τις Ηνωμένες Πολιτείες και ένας από την Ιαπωνία – αποκάλυψαν τη σημασία των ρυθμιστικών κυττάρων Τ. Σήμερα, τα αποτελέσματα αυτής της έρευνας χρησιμοποιούνται για την ανάπτυξη πιο αποτελεσματικών θεραπειών σε αυτοάνοσες παθήσεις, τη βελτίωση της επιτυχίας των μεταμοσχεύσεων οργάνων και την ενίσχυση της φυσικής ικανότητας του σώματος να καταπολεμά τον καρκίνο.
Ο Όλλε Κέμπε (Olle Kämpe), πρόεδρος της Επιτροπής Νόμπελ, δήλωσε ότι οι ανακαλύψεις τους υπήρξαν καθοριστικές για την κατανόηση του τρόπου λειτουργίας του ανοσοποιητικού συστήματος και του λόγου για τον οποίο δεν αναπτύσσουμε όλοι σοβαρά αυτοάνοσα νοσήματα.
Οι βραβευθέντες
Η Μπρούνκοου, 64 ετών, είναι σήμερα ανώτερη διευθύντρια προγραμμάτων στο Ινστιτούτο Συστημικής Βιολογίας στο Σηάτλ. Ο Ράμσντελ, επίσης 64, εργάζεται ως επιστημονικός σύμβουλος στην εταιρεία Sonoma Biotherapeutics με έδρα το Σαν Φρανσίσκο. Ο Σακαγκούτσι, 74 ετών, είναι διακεκριμένος καθηγητής στο Κέντρο Έρευνας Μετώπου Ανοσολογίας του Πανεπιστημίου της Οσάκα στην Ιαπωνία.
Το βραβείο, επίσημα γνωστό ως Βραβείο Νόμπελ Φυσιολογίας ή Ιατρικής, είναι το πρώτο από τις φετινές ανακοινώσεις των Νόμπελ και απονεμήθηκε από επιτροπή του Ινστιτούτου Καρολίνσκα στη Στοκχόλμη.
Το βραβείο Φυσικής θα ανακοινωθεί την Τρίτη 7 Οκτωβρίου, της Χημείας την Τετάρτη 8 Οκτωβρίου, της Λογοτεχνίας την Πέμπτη 9 Οκτωβρίου, ενώ το Βραβείο Νόμπελ Ειρήνης θα ανακοινωθεί την Παρασκευή 10 Οκτωβρίου και το Βραβείο Οικονομικών Επιστημών στις 13 Οκτωβρίου.
Το έργο που οδήγησε στο Νόμπελ Ιατρικής
Το ανοσοποιητικό σύστημα διαθέτει πολλαπλούς μηχανισμούς για την αναγνώριση και καταπολέμηση βακτηρίων, ιών και άλλων παθογόνων οργανισμών. Ωστόσο, ορισμένα ανοσοκύτταρα μερικές φορές «εκτρέπονται» και επιτίθενται λανθασμένα στα ίδια τα κύτταρα και τους ιστούς του σώματος, προκαλώντας αυτοάνοσα νοσήματα.
Στο παρελθόν, οι επιστήμονες πίστευαν ότι το σώμα ρύθμιζε αυτή τη λειτουργία αποκλειστικά μέσω ενός κεντρικού μηχανισμού: τα Τ κύτταρα «εκπαιδεύονταν» στον θύμο αδένα ώστε να αναγνωρίζουν τους επικίνδυνους εισβολείς και να απομακρύνονται εκείνα που θα μπορούσαν να προκαλέσουν αυτοανοσία.
Οι φετινοί νομπελίστες αποκάλυψαν έναν πρόσθετο τρόπο με τον οποίο το σώμα διατηρεί υπό έλεγχο το σύστημα, ακόμη κι όταν κάποια ανοσοκύτταρα μπερδεύονται και θεωρούν τα ανθρώπινα κύτταρα ως εχθρικά – το βασικό χαρακτηριστικό των αυτοάνοσων παθήσεων.
Ο Σακαγκούτσι ανέφερε ότι τον ενδιέφερε ιδιαίτερα ο μηχανισμός μέσω του οποίου η ανοσολογική απόκριση, που προορίζεται να προστατεύει το σώμα, μπορεί ταυτόχρονα να στραφεί εναντίον του.
Τα πειράματά του σε ποντίκια έδειξαν ότι η λειτουργία του θύμου αδένα δεν μπορεί να εξηγήσει πλήρως το φαινόμενο. Το 1995, ανακάλυψε έναν νέο, άγνωστο έως τότε υποτύπο κυττάρων Τ, τα ρυθμιστικά κύτταρα Τ, τα οποία μπορούν να καταστέλλουν την υπερβολική δραστηριότητα άλλων ανοσοκυττάρων – λειτουργώντας σαν ένας βιολογικός φρουρός ασφαλείας.
Το 2001, οι Μπρούνκοου και Ράμσντελ, εργαζόμενοι σε μια βιοτεχνολογική εταιρεία, μελετούσαν ποντίκια που εμφάνιζαν αυτοάνοσο νόσημα. Με υπομονετική και απαιτητική έρευνα, σε μια εποχή που η χαρτογράφηση γονιδίων βρισκόταν ακόμη σε εξέλιξη, ανακάλυψαν ότι μια μετάλλαξη στο γονίδιο Foxp3 ήταν υπεύθυνη για το φαινόμενο. Σύντομα συνειδητοποίησαν ότι αυτό το γονίδιο θα μπορούσε να παίζει κρίσιμο ρόλο και στην ανθρώπινη υγεία.
Η Μπρούνκοου εξήγησε ότι, σε επίπεδο DNA, επρόκειτο για μια πολύ μικρή μεταβολή που προκαλούσε τεράστια αλλαγή στον τρόπο λειτουργίας του ανοσοποιητικού συστήματος.
Επιστρέφοντας στην Ιαπωνία, ο Σακαγκούτσι σημείωσε ότι το γονίδιο Foxp3 είχε αρχίσει να προσελκύει μεγάλο επιστημονικό ενδιαφέρον, καθώς μπορούσε να εξηγήσει πολλά αυτοάνοσα νοσήματα – αλλά το πώς ακριβώς προκαλούσε τις παθήσεις αυτές παρέμενε μυστήριο.
Δύο χρόνια αργότερα, ο Ιάπωνας ερευνητής συνέδεσε τις ανακαλύψεις, αποδεικνύοντας ότι το γονίδιο Foxp3 ελέγχει την ανάπτυξη των ρυθμιστικών κυττάρων Τ, επιτρέποντάς τους να περιορίζουν την υπερδραστηριότητα των άλλων ανοσοκυττάρων.
Η αξία αυτής της ανακάλυψης
Το έργο των τριών επιστημόνων άνοιξε ένα εντελώς νέο πεδίο στην ανοσολογία, όπως ανέφερε η καθηγήτρια ρευματολογίας του Ινστιτούτου Καρολίνσκα, Μαρί Βάρεν-Χερλένιους (Marie Wahren-Herlenius).
Μέχρι τη δημοσίευση της έρευνάς τους, οι ανοσολόγοι δεν είχαν κατανοήσει την πολυπλοκότητα με την οποία το σώμα διακρίνει τα ξένα κύτταρα από τα δικά του, επεσήμανε ο καθηγητής κυτταρικής ανοσολογίας στο Πανεπιστήμιο Τζονς Χόπκινς, Τζόναθαν Σνεκ (Jonathan Schneck).
Σύμφωνα με τον Σνεκ, ένας από τους κύριους στόχους της σύγχρονης έρευνας είναι να αυξηθεί ο αριθμός των ρυθμιστικών Τ κυττάρων, ώστε να ενισχυθεί η άμυνα του οργανισμού έναντι των αυτοάνοσων νοσημάτων. Μια τέτοια προσέγγιση θα μπορούσε να μειώσει την ανάγκη για τις σημερινές θεραπείες, οι οποίες καταστέλλουν το ανοσοποιητικό σύστημα, αφήνοντας συχνά τους ασθενείς εκτεθειμένους σε λοιμώξεις.
Η American Association of Immunologists (Αμερικανική Ένωση Ανοσολόγων) δήλωσε ότι το έργο των τριών επιστημόνων «έχει αλλάξει θεμελιωδώς την κατανόησή μας για την ισορροπία του ανοσοποιητικού συστήματος».
Αν και οι ανακαλύψεις δεν έχουν ακόμη οδηγήσει σε νέες θεραπείες, ο Σνεκ προειδοποίησε ότι είναι σημαντικό να τονιστεί πως «η έρευνα αυτή ξεκίνησε ήδη από το 1995 και σήμερα αρχίζουμε να απολαμβάνουμε τα οφέλη της, ενώ υπάρχουν ακόμη πολλά περισσότερα που μπορούμε να αποκομίσουμε καθώς οι επιστήμονες συνεχίζουν να βασίζονται σε αυτήν».
Η τελετή απονομής του Βραβείου Νόμπελ θα πραγματοποιηθεί στις 10 Δεκεμβρίου, επέτειο του θανάτου του Άλφρεντ Νόμπελ, του πλούσιου Σουηδού βιομήχανου και εφευρέτη της δυναμίτιδας, ο οποίος πέθανε το 1896.
Οι τρεις επιστήμονες θα μοιραστούν το χρηματικό έπαθλο των 11 εκατομμυρίων σουηδικών κορωνών, ποσό που αντιστοιχεί σε 1 εκατομμύριo ευρώ περίπου.
Των Kostya Manenkov, Lauran Neergaard και Lindsey Wasson