Ο άνθρωπος όσο παραμένει μέσα στη κοινωνία καλείται στην καθημερινότητά του και στη συναναστροφή του με τους άλλους να συμμορφωθεί με ορισμένα πρότυπα και ρόλους. Το εάν αυτά τα πρότυπα είναι ηθικά εξαρτάται από το αξιακό σύστημα της κοινωνίας στη συγκεκριμένη περίοδο.
Η κοινωνική επιρροή είναι η διαδικασία κατά την οποία τα πιστεύω, οι αξίες και η συμπεριφορά ενός ατόμου επηρεάζονται από τις πεποιθήσεις της κοινωνίας, και η προσωπικότητα του διαμορφώνεται από το περιβάλλον στο οποίο βρίσκεται.
Ο ψυχολόγος Χέρμπερτ Κέλμαν [Herbert Kelman, 1927-2022] ανέπτυξε τη θεωρία της κοινωνικής επιρροής το 1958. Η θεωρία αναπτύχθηκε σε μία περίοδο σημαντικών κοινωνικών και πολιτικών αναταραχών, καθώς κινήματα για τα πολιτικά δικαιώματα και αντιπολεμικές διαδηλώσεις λάμβαναν χώρα. Ο Κέλμαν, κατά τη διάρκεια αυτών των συνεχών κοινωνικοπολιτικών αλλαγών, παρατήρησε πόσο εύκολα μπορούν οι άνθρωποι να συμμορφωθούν με τους κανόνες που θέτει η κοινωνία ακόμα και εάν δεν συμφωνούν με αυτούς. Ήδη από τις αρχές του 1950 είχε διατυπώσει μία θεωρία, αλλά στην πορεία είδε πως δεν ήταν πλήρης και είχε κενά. Στα επόμενα χρόνια εμφανίζει μία πιο ολοκληρωμένη θεωρία, στην οποία προσδιορίζει τις τρεις μορφές κοινωνικής επιρροής: τη συμμόρφωση, την ταύτιση και την εσωτερίκευση.
Συμμόρφωση
Ένα άτομο όταν βρίσκεται με παρέα μπορεί να συμφωνήσει με μία άποψη που εκφράζεται χωρίς πραγματικά να συμφωνεί με αυτήν. Αλλάζει την άποψη του για μία μόνο στιγμή με τεχνητό τρόπο, για να κερδίσει την αποδοχή των μελών της ομάδας.
Ένα παράδειγμα αυτής της μορφής κοινωνικής επιρροής είναι η κατανάλωση αλκοόλ και το κάπνισμα σε μία παρέα φίλων. Κάποιος που δεν πίνει και δεν καπνίζει μπορεί, όταν βγαίνει με παρέα που έχει αυτές τις συνήθειες, να υποκύπτει στην πίεση που νιώθει και στην ανάγκη να ταιριάξει μιμούμενος τις συνήθειες των άλλων. Ένα άλλο παράδειγμα είναι κάποιος που δεν αντιδρά στον σχολικό εκφοβισμό που διαπράττεται παρουσίᾳ του, διότι αυτός που ασκεί τη βία είναι φίλος του.
Ταύτιση
Η ταύτιση υπάρχει όταν το άτομο αναλαμβάνει τον κοινωνικό ρόλο που του δίνεται και συμμορφώνεται με τις απαιτήσεις του. Για παράδειγμα, τον ρόλο του δασκάλου, του μαθητή, του πωλητή, του αστυφύλακα κο.κ.
Η αλλαγή της συμπεριφοράς κάποιου σύμφωνα με τον κοινωνικό ρόλο τον οποίο αναλαμβάνει χαρακτηρίζεται από στοιχεία του ρόλου, όπως τυπική ομιλία κ.ά. Η επιρροή που δεχόμαστε από ένα δημόσιο πρόσωπο ονομάζεται επίσης ταύτιση.
Παρόλο που ο τρόπος που συμπεριφέρεται αυτό το άτομο στα διαφορετικά περιβάλλοντα και ρόλους αλλάζει, οι ιδέες που έχει στην προσωπική-καθημερινή του ζωή δεν επηρεάζονται. Εδώ, ας πάρουμε για παράδειγμα το πείραμα φυλάκισης του Στάνφορντ.
Το πείραμα αυτό διεξήγαγε ο ψυχολόγος Φίλιπ Ζιμπάρντο και οι συνάδελφοί του. Έβαλαν αγγελία σε μία εφημερίδα ζητώντας άνδρες φοιτητές για να συμμετάσχουν σε μία ψυχολογική μελέτη της ζωής στις φυλακές, έναντι αμοιβής. Ο Ζιμπάρντο εξέτασε όλους τους αιτούντες προσεκτικά, απορρίπτοντας όσους είχαν κάποια ψυχική ασθένεια ή ποινικό μητρώο και κατέληξε σε εικοσιτέσσερις νέους (νοητικά υγιείς, με καλή συμπεριφορά και όχι βίαιους) άνδρες. Για τη διεξαγωγή του πειράματος, τούς χώρισε τυχαία σε κρατούμενους και δεσμοφύλακες, ενώ ο ίδιος θα έπαιζε τον ρόλο του διευθυντή της φυλακής. Το πείραμα που αρχικά ήταν να διαρκέσει δύο εβδομάδες κατέληξε να διαρκέσει μόνο έξι ημέρες, με σοκαριστικά αποτελέσματα. Η συμπεριφορά των συμμετεχόντων κατά τη διάρκεια του πειράματος απέκλινε αξιοσημείωτα από αυτήν της καθημερινότητας τους.
Εσωτερίκευση
Σε αυτή τη μορφή κοινωνικής επιρροής, το άτομο αλλάζει ριζικά τον τρόπο σκέψης του σύμφωνα με τις αξίες που έχει μία συγκεκριμένη ομάδα. Οι απόψεις της ομάδας εσωτερικεύονται και γίνονται μέρος των πεποιθήσεων του ατόμου.
Συνήθως αυτές οι απόψεις της ομάδας διαρκούν ακόμα και εάν η πλειοψηφία της δεν είναι παρούσα.
Ένα παράδειγμα της εσωτερίκευσης είναι όταν βλέπεις συχνά ή μένεις με ένα άτομο που ακολουθεί μία συγκεκριμένη διατροφή και σταδιακά αρχίζεις να την ακολουθείς και εσύ. Ανάλογα επιδρά μέσω της συναναστροφής και η μίμηση της παραβατικής συμπεριφοράς μίας παρέας. Δηλαδή εάν ένα άτομο βρίσκεται σε μία ομάδα η οποία εκδηλώνει παραβατική συμπεριφορά, ενδέχεται να μιμηθεί αυτή την συμπεριφορά, ιδίως εάν είναι ανήλικος,
Οι θεωρίες γύρω από την κοινωνική επιρροή ποικίλουν. Ο Κέλμαν ανέπτυξε περαιτέρω τη θεωρία του και το μέρος που αναφέρεται παραπάνω είναι ένα μόνο κομμάτι της. Σε επόμενα άρθρα θα εμβαθύνουμε περισσότερο και θα εξετάσουμε και άλλες παρόμοιες θεωρίες.
Ηλεκτρονικές πηγές:
- Saul McLeod, Social Influence Revision Notes, Simply psychology
- Dinara Davlembayeva, Savvas Papagiannidis, Social Influence Theory: A review, TheoryHub
- H ψυχολογία πίσω από τη διαφήμιση – Οι τακτικές των διαφημιστών για να μας πείσουν να αγοράσουμε, NEWSBEAST,
- Ίλντα Τόσκα, Πείραμα φυλάκισης του Στάνφορντ: Πώς ένα πείραμα αποκάλυψε τα πιο σκοτεινά σημεία της ανθρώπινης ψυχολογίας, in magazin,
