Το πιο τραγικό θέαμα που μπορεί να φανταστεί κανείς είναι μια μητέρα που έχει χάσει το παιδί της. Βλέποντας κάτι τέτοιο, οι περισσότεροι δειλιάζουν από την αίσθηση της απώλειας, το κενό του πένθους. Ωστόσο, όταν ο Μιχαήλ Άγγελος αποκάλυψε την Πιετά του -την εικόνα της Παναγίας που θρηνεί τον άψυχο Χριστό- αποκάλυψε πώς η θλίψη μπορεί να νικηθεί από την ελπίδα.
Το 1497, ο καρδινάλιος Bilhères de Lagraulas ανέθεσε στον άγνωστο τότε 23χρονο Μιχαήλ Άγγελο Μπουοναρότι να κατασκευάσει μια σειρά γλυπτών, το πρώτο δημόσιο έργο του νεαρού Φλωρεντινού προοριζόταν για το ταφικό παρεκκλήσι του καρδινάλιου στη Βασιλική του Αγίου Πέτρου στη Ρώμη, που τότε ήταν ένα πολύ μικρότερο κτίριο από την τωρινή τεράστια σύγχρονη εκκλησία, και θα τοποθετούνταν πάνω από έναν βωμό όπου οι μελλοντικές γενιές θα μπορούσαν να προσευχηθούν για την ψυχή του καρδινάλιου.
Ο Μιχαήλ Άγγελος ξόδεψε ένα χρόνο για την εξεύρεση και μεταφορά του μοναδικού μαρμάρινου όγκου από την Καρράρα και έκανε τα αποκαλυπτήρια του ολοκληρωμένου έργου κατά τη διάρκεια του επετειακού έτους 1500, προκαλώντας την έκπληξη όλων. Το Έτος του Ιωβηλαίου εορταζόταν κάθε 50 χρόνια, ακολουθώντας τους επτά κύκλους των σαββατικών ετών, και εορταζόταν ως έτος απελευθέρωσης και ανάπαυσης.
Οι σύγχρονοι θεατές πρέπει να κοιτάξουν το γλυπτό πίσω από έναν γυάλινο τοίχο, όπου στεγάστηκε μετά την επίθεση που δέχτηκε με σφυρί το 1972. Τα σημάδια και τα σπασίματα επιδιορθώθηκαν, αλλά η προστατευτική ασπίδα αμβλύνει την καλλιτεχνική φωνή αυτού του επιβλητικού αγάλματος.
Το θέμα με μια νέα ματιά
Ο νεαρός Μιχαήλ Άγγελος ήταν ο πρώτος Ιταλός που φιλοτέχνησε το θέμα της Πιετά, ένα θέμα που αναπτύχθηκε από Γερμανούς καλλιτέχνες τον 14ο αιώνα και αργότερα υιοθετήθηκε από τους Γάλλους που του έδωσαν το όνομά του, που σημαίνει “λυπάμαι”.
Η σύνθεση, που δείχνει τη Μαρία να κρατά τον νεκρό Χριστό πριν από την ταφή, δεν είχε καμία βιβλική βάση και οι καλλιτέχνες του Βορρά προσπάθησαν να προκαλέσουν οίκτο δίνοντας έμφαση στις πληγές του Ιησού και στη θλίψη της Μαρίας. Με τρύπες στα χέρια, στα πόδια και το πλευρό του Χριστού, ένα σώμα άκαμπτο με το ακάνθινο στεφάνι ακόμα δεμένο γύρω από το μέτωπό του, οι παλαιότερες εκδοχές είχαν σκοπό να κάνουν τον θεατή να ανατριχιάσει.
Αλλά ο Φλωρεντινός γλύπτης είχε άλλες ιδέες. Απέδωσε το σώμα του Ιησού με τις τέλειες αναλογίες ενός Έλληνα θεού. Έκανε τις πληγές ελάχιστα ορατές και το πρόσωπο γαλήνιο. Οι μόνες ενδείξεις του θανάτου βρίσκονταν στις προσεκτικά επεξεργασμένες λεπτομέρειες του σώματος: ο ώμος είναι μαζεμένος, οι μύες του μηρού είναι χαλαροί και το αίμα που φαίνεται συγκεντρωμένο στο κρεμασμένο χέρι του· όλα για να υποδηλώσουν τη βαρύτητα του θανάτου.
Αναπροσανατολίζοντας τη θλίψη μας
Ο Μιχαήλ Άγγελος θέλησε να ανακατευθύνει την προσοχή του κοινού από τον Χριστό, του οποίου τα βάσανα έχουν προ πολλού τελειώσει, στο πρόσωπο της Μαρίας, της οποίας η θλίψη πρέπει να είναι πιο έντονη. Ατενίζοντας το νεανικό της πρόσωπο, δεν διακρίνουμε κανένα συνοφρύωμα αγανάκτησης ή αμφιβολίας και καμία κραυγή θλίψης. Το ήρεμο, σοβαρό πρόσωπό της θυμίζει τη νεαρή Μαρία που, στο Ευαγγέλιο του Λουκά, ως έφηβη κοπέλα είπε στον άγγελο Γαβριήλ: «Εγώ είμαι η δούλη του Κυρίου. Ας γίνει σε μένα σύμφωνα με το λόγο σου».
Το φως της ελπίδας μετά το σκοτάδι
Το επιδέξιο σμίλεμα του Μιχαήλ Άγγελου τονίζει την τραγικότητα αυτής της ζοφερής στιγμής. Η πυραμιδοειδής δομή του αγάλματος ενισχύει την αίσθηση της σταθερότητάς της. Το πέπλο της κρέμεται ελαφρά γύρω από το πρόσωπό της, δημιουργώντας μια λωρίδα σκιάς ή οποία γίνεται πιο έντονη στο πλάι του λαιμού της. Πέρα από τις έντονες σκιάσεις, τα μάτια της είναι καθηλωμένα από το φως που ακτινοβολεί το σώμα του γιου της – ένα διαχρονικό μάθημα για τα εκατομμύρια που έχουν σταθεί μπροστά στο έργο ανακαλώντας τους δικούς τους πόνους και τις θλίψεις βλέποντας τη Μαρία να επωμίζεται το βαρύτερο φορτίο που θα μπορούσε να κληθεί να σηκώσει ένας άνθρωπος, αλλά η ελπίδα της την αγκυροβολεί στις πιο θυελλώδεις στιγμές.
Εν μέσω όλης αυτής της καλλιτεχνικής τελειότητας, υπάρχει μια ασυμμετρία που υπεισέρχεται στη σκηνή: Το κάτω μέρος του σώματος της Μαρίας είναι δυσανάλογα μεγάλο σε σύγκριση με το πάνω μέρος του σώματός της. Ο φαρδύς μανδύας μετατρέπει την αγκαλιά της σε φωλιά για το σώμα του Χριστού, θυμίζοντας τη μήτρα που τον κράτησε για εννέα μήνες.
Όμως ο Ιησούς, απλωμένος στα πόδια της Μαρίας, δεν φαίνεται να βρίσκεται σταθερά στην αγκαλιά της, αλλά γέρνει προς τα κάτω, σαν να είναι έτοιμος να πέσει στο βωμό από κάτω. Με το ένα χέρι η Μαρία κρατά τον γιο της κοντά της. Το άλλο χέρι της κάνει προς τον θεατή μια χειρονομία προσφοράς. Το φως και η ελπίδα που ήταν η πηγή της δύναμης της Μαρίας δεν κρατιέται για τον εαυτό της, αλλά προσφέρεται πρόθυμα σε όποιον έρχεται αναζητώντας παρηγοριά σε σκοτεινές στιγμές.
Της Elizabeth Lev
