Η σύγκρουση ανάμεσα στο Ισραήλ και τις παλαιστινιακές δυνάμεις, μετά την επίθεση της Χαμάς το περασμένο Σάββατο έχει αφήσει πίσω της έναν τεράστιο και συνεχώς αυξανόμενο αριθμό νεκρών και από τις δύο πλευρές.
Ο πόλεμος εμπίπτει σε ένα σύνθετο διεθνές σύστημα απονομής δικαιοσύνης, το οποίο προέκυψε μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Ποιοι νόμοι διέπουν τη σύγκρουση;
Οι διεθνώς αποδεκτοί κανόνες διεξαγωγής εχθροπραξιών προέκυψαν από τις Συμβάσεις της Γενεύης του 1949, οι οποίες επικυρώθηκαν από όλες τις χώρες-μέλη των Ηνωμένων Εθνών και ενισχύθηκαν από αποφάσεις διεθνών δικαστηρίων για εγκλήματα πολέμου.
Μια σειρά από συμβάσεις αφορά τη μεταχείριση αμάχων, στρατιωτών και αιχμαλώτων πολέμου σε ένα σύστημα που είναι συνολικά γνωστό ως «Δίκαιο του Πολέμου» ή «Διεθνές Ανθρωπιστικό Δίκαιο».
Σε αυτό εμπίπτουν οι κυβερνητικές δυνάμεις και οι ένοπλες οργανώσεις, περιλαμβανομένης της Χαμάς.
Αν οι Παλαιστίνιοι εκείνοι που ευθύνονται για το αιματοκύλισμα στο Ισραήλ και όλοι οι φερόμενοι δράστες εγκλημάτων στα κατεχόμενα παλαιστινιακά εδάφη δεν λογοδοτήσουν σε εγχώρια δικαστήρια, το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο της Χάγης (ΔΠΔ) είναι το μοναδικό διεθνές νομικό όργανο που μπορεί να απαγγείλει κατηγορίες.
Τα εγχώρια δικαστήρια μπορούν να εφαρμόσουν την αποκαλούμενη οικουμενική δικαιοδοσία σε υποθέσεις εγκλημάτων πολέμου, αλλά αυτό θα ήταν περιορισμένης εμβέλειας.
Το Καταστατικό της Ρώμης, βάσει του οποίου ιδρύθηκε το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο (ΔΠΔ), του παρέχει την εξουσία να ερευνά καταγγελλόμενα εγκλήματα στο έδαφος των μελών του ή εγκλήματα που διαπράχτηκαν από υπηκόους τους, όταν «δεν επιθυμούν ή δεν μπορούν» να το πράξουν οι εθνικές αρχές.
Την περασμένη Τρίτη, το γραφείο του εισαγγελέα του ΔΠΔ επιβεβαίωσε ότι είναι εξουσιοδοτημένο να χειριστεί πιθανά εγκλήματα που διαπράττονται στην παρούσα ισραηλινοπαλαιστινιακή σύγκρουση και ανακοίνωσε ότι εξακολουθεί να συγκεντρώνει πληροφορίες.
Ποιος είναι ο ρόλος του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου;
Το ΔΠΔ, το μόνιμο διεθνές δικαστήριο εγκλημάτων πολέμου, ιδρύθηκε το 2002 και εδρεύει στη Χάγη. Έχει δικαιοδοσία επί εγκλημάτων πολέμου, εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας και γενοκτονιών στις 123 χώρες-μέλη του ή που διαπράττονται από υπηκόους αυτών.
Πολλές από τις μεγάλες παγκόσμιες δυνάμεις δεν είναι μέλη του – περιλαμβανομένων της Κίνας, των ΗΠΑ, της Ρωσίας, της Ινδίας και της Αιγύπτου.
Το ΔΠΔ αναγνωρίζει την Παλαιστίνη ως κράτος-μέλος, ενώ το Ισραήλ απορρίπτει την δικαιοδοσία του δικαστηρίου και δεν συνδιαλέγεται μαζί του επισήμως.
Με τους περιορισμένους πόρους και τον επίσης περιορισμένο αριθμό προσωπικού που διαθέτει το ΔΠΔ, οι εισαγγελείς του ερευνούν ήδη 17 υποθέσεις που αφορούν από την Ουκρανία και το Αφγανιστάν μέχρι το Σουδάν και τη Μιανμάρ.
Από τον προϋπολογισμό του ΔΠΔ έχουν διατεθεί μόλις κάτι λιγότερο από ένα εκατομμύριο ευρώ για τις έρευνες στα παλαιστινιακά εδάφη για το 2023 και αναζητούνται επιπλέον κεφάλαια.
Το ΔΠΔ εξακολουθεί να ερευνά τις καταγγελίες για εγκλήματα πολέμου και εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας που διαπράχτηκαν στα κατεχόμενα παλαιστινιακά εδάφη από το 2021. Δεν έχει εκδώσει κάποιο ένταλμα σύλληψης.
Εισαγγελείς δήλωσαν το 2021 ότι υπάρχει λογική βάση για να πιστεύουμε ότι από όλες τις πλευρές έχουν διαπραχθεί παραβιάσεις, περιλαμβανομένων των ισραηλινών στρατευμάτων, των ενόπλων της Χαμάς και άλλων ένοπλων παλαιστινιακών οργανώσεων.
Ποιες ενέργειες πιθανόν να παραβιάζουν τον νόμο περί εγκλημάτων πολέμου;
Η ΜΚΟ Human Rights Watch, η οποία εδρεύει στη Νέα Υόρκη, επικαλέστηκε ως πιθανά εγκλήματα πολέμου τη στοχοθέτηση αμάχων, τις τυφλές επιθέσεις με ρουκέτες και τη σύλληψη από ένοπλες παλαιστινιακές οργανώσεις ομήρων μεταξύ των αμάχων, καθώς και τις ισραηλινές αεροπορικές επιδρομές στη Γάζα ως αντίποινα από τις οποίες έχουν χάσει τη ζωή τους πολλές εκατοντάδες Παλαιστίνιοι.
«Οι σκόπιμες ανθρωποκτονίες, οι συλλήψεις ομήρων και η συλλογική τιμωρία είναι ειδεχθή εγκλήματα χωρίς καμία δικαιολογία», λέει ο Ομάρ Σακίρ, ο διευθυντής του τμήματος της οργάνωσης για το Ισραήλ και τα Παλαιστινιακά Εδάφη.
Η σύλληψη ομήρων, οι φόνοι και τα βασανιστήρια απαγορεύονται βάσει των Συμβάσεων της Γενεύης, ενώ τα αντίποινα του Ισραήλ επίσης πιθανόν να εμπίπτουν σε έρευνα για εγκλήματα πολέμου.
Ο Ισραηλινός υπουργός Άμυνας Γιόαβ Γκάλαντ δέχτηκε επικρίσεις από αξιωματούχους των Ηνωμένων Εθνών και από οργανώσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων όταν ανακοίνωσε την επιβολή του πλήρους αποκλεισμού στη Λωρίδα της Γάζας, όπου κατοικούν 2,3 εκατομμύρια άνθρωποι.
Ο Γκάλαντ δεσμεύτηκε επίσης να «εξαφανίσει από προσώπου Γης» τη Χαμάς με μια ισραηλινή χερσαία επίθεση να αναμένεται, ως εκ τούτου, πολύ σύντομα.
Εφαρμόζονται οι συμβάσεις της Γενεύης;
Το Ισραήλ έχει δικαίωμα και χρέος να απαντήσει, είπε ο πρόεδρος των ΗΠΑ Τζο Μπάιντεν την Τρίτη, προσθέτοντας ότι μαζί με τον Ισραηλινό πρωθυπουργό Μπενιαμίν Νετανιάχου συζήτησαν για το «πώς Δημοκρατίες, όπως το Ισραήλ και οι ΗΠΑ, είναι ισχυρότερες και περισσότερο ασφαλείς όταν ενεργούμε σύμφωνα με τους κανόνες δικαίου».
Μια πολιορκία, ωστόσο, μπορεί να θεωρηθεί έγκλημα πολέμου, αντί για θεμιτός τρόπος για την υπονόμευση των στρατιωτικών ικανοτήτων της Χαμάς, αν στοχοθετεί αμάχους ή αν προκύψει ότι είναι δυσανάλογη.
Επιθέσεις σε στρατιωτικούς στόχους πρέπει να είναι αναλογικές με βάση το διεθνές δίκαιο, κάτι που σημαίνει ότι δεν πρέπει να οδηγούν σε υπερβολικές απώλειες ζωής αμάχων ή σε καταστροφή μη στρατιωτικών στόχων.
Ο Νικ Κάουφμαν, Ισραηλινός νομικός του ΔΠΔ γεννημένος στη Βρετανία, επικαλέστηκε για την τεκμηρίωση ενδεχόμενης υπόθεσης εγκλημάτων πολέμου τους ειδεχθείς φόνους από ενόπλους της Χαμάς εκατοντάδων νέων που διασκέδαζαν σε ρέιβ πάρτυ και των αμάχων σε πολλά κιμπούτς κοντά στο σύνορο της Γάζας.
