Η Λόρα Κίμπρο κρατούσε τον γιο της λίγες στιγμές αφότου εκείνος έβαλε τέλος στη ζωή του και ένιωθε βέβαιη ότι δεν ήθελε πραγματικά να πεθάνει.
Σχεδόν δύο χρόνια νωρίτερα, ο Σεθ Κίμπρο είχε κοιτάξει τους γονείς του με φόβο στα μάτια και είχε ρωτήσει: «Θα πεθάνω;». Είχε μεταφερθεί εσπευσμένα στα επείγοντα από έναν φίλο του, αφού το πρόσωπό του χτύπησε σε ένα μεγάλο γραμματοκιβώτιο, εν μέρει καλυμμένο από ψηλά χόρτα, κατά τη διάρκεια μιας βόλτας με τετρακίνητο όχημα.
Ο 22χρονος είχε ένα βαθύ τραύμα στο διαλυμένο του πηγούνι, πολλαπλά κατάγματα στη γνάθο και σπασμένα δόντια. Η αξονική και η μαγνητική τομογραφία δεν έδειξαν κάποια εμφανή εγκεφαλική βλάβη. Η οικογένεια ένιωσε ανακούφιση. Σταμάτησαν να ανησυχούν για τον εγκέφαλο και επικεντρώθηκαν στη μακρά πορεία της σωματικής αποκατάστασης.
«Όταν μας είπαν ότι δεν υπήρχε εγκεφαλική βλάβη, ένιωσα τεράστια ανακούφιση γιατί το κεφάλι του είχε δεχθεί το χτύπημα. Είπα, ‘Ευχαριστώ, Θεέ μου’. Γονάτισα για να προσευχηθώ και να Τον ευχαριστήσω», δήλωσε η κα Κίμπρο στην Epoch Times.
Η ανάρρωση του Σεθ φαινόταν να πηγαίνει καλά. Είχε χάσει βάρος λόγω της συρραφής της γνάθου του, αλλά ανέκτησε μυϊκή μάζα και, φαινομενικά, αυτοπεποίθηση. Είχε γνωρίσει μια γυναίκα, της έκανε πρόταση γάμου και έμειναν μαζί. Είχε μια νέα δουλειά που τον ενθουσίαζε και ανυπομονούσε για τον γάμο της αδελφής του.
Ωστόσο, υπήρχαν λεπτές ενδείξεις ότι ο Σεθ δεν ένιωθε συναισθηματικά και ψυχικά όπως πριν. Όταν μίλησε σχετικά στη μητέρα του, εκείνη έκλεισε το πρώτο διαθέσιμο ραντεβού με έναν θεραπευτή, 24 ημέρες αργότερα. Έξι μέρες πριν από το ραντεβού, ο Σεθ έβαλε τέλος στη ζωή του.
Δεν άφησε σημείωμα, αλλά μια σειρά από ενδείξεις βοήθησαν την οικογένειά του να συνειδητοποιήσει ότι έπασχε από το σύνδρομο μετα-διάσεισης (Post Concussion Syndrome – PCS) και κατάθλιψη, μια κατάσταση που μπορεί να επηρεάσει έως και το 30% των ασθενών με διάσειση.
Το PCS προκαλεί θολούρα στη σκέψη, πονοκεφάλους, ναυτία, προβλήματα μνήμης και θολή όραση. Η κατάσταση μπορεί να συνυπάρχει με κατάθλιψη, προκαλώντας αλλαγές στην προσωπικότητα που δυσκολεύουν τα άτομα να συμφιλιώσουν τον παλιό τους εαυτό με τον εαυτό τους μετά τον τραυματισμό. Μπορεί επίσης να αντιμετωπίζουν αυτοκτονικές σκέψεις.
Περίπου το 25% των ασθενών με τραυματική εγκεφαλική βλάβη βιώνουν αυτοκτονικές σκέψεις — ποσοστό σχεδόν επτά φορές υψηλότερο από τον γενικό πληθυσμό — και ο κίνδυνος φαίνεται να παραμένει αυξημένος για αρκετά χρόνια. Πρέπει να σημειωθεί, ωστόσο, ότι σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, τα δύο τρίτα των ατόμων με αυτοκτονικές σκέψεις δεν επιχειρούν ποτέ την αυτοκτονία.
Το PCS είναι δύσκολο να εντοπιστεί και οι ασθενείς με συμπτώματα συχνά ντρέπονται να μιλήσουν για αυτά, αν και οι ειδικοί λένε ότι υπάρχουν τρόποι να θεραπευτεί ο τραυματισμός και η συνοδευτική κατάθλιψη. «Είναι ένας πολύπλοκος τραυματισμός επειδή αφ’ ενός είναι αόρατος και αφ΄ετέρου μπορεί εύκολα να παρερμηνευτεί», δήλωσε η νευροψυχολόγος Αλίνα Φονγκ στην Epoch Times.
Ένας διαφορετικός τύπος εγκεφαλικού τραυματισμού
Η διάσειση είναι μια ήπια μορφή τραυματικής εγκεφαλικής βλάβης (Τraumatic Βrain Ιnjury-TBI) που μπορεί να επουλωθεί μέσα σε λίγα λεπτά ή να χρειαστεί μήνες για να επουλωθεί. Μπορούν να προκληθούν από πρόσκρουση στο κεφάλι -όπως σε αθλητικό ή αυτοκινητιστικό ατύχημα- ή από βίαιο κούνημα. Η συνείδηση μπορεί να μην χαθεί, αλλά η κατάσταση της συνείδησης μπορεί να αλλάξει. Δηλαδή, το άτομο μπορεί να είναι αποπροσανατολισμένο ή σε σύγχυση.
Τα συναισθήματα κατάθλιψης είναι πιο έντονα τις πρώτες δύο εβδομάδες μετά από μια διάσειση, αλλά μπορεί να παραμένουν για μήνες ή και χρόνια. Οι σοβαρές κρανιοεγκεφαλικές κακώσεις επηρεάζουν τη γνωστική λειτουργία, τη συμπεριφορά ή τις σωματικές ικανότητες με βραχυπρόθεσμη ή μακροπρόθεσμη εγκεφαλική βλάβη και έχουν από καιρό συνδεθεί με αυξημένο κίνδυνο αυτοκτονίας. Οι ανεπίσημες ενδείξεις ότι ακόμη και οι ήπιες TBI θα μπορούσαν να αυξήσουν τον κίνδυνο κατάθλιψης και αυτοκτονίας παρακίνησαν τους ερευνητές να εξετάσουν τα δεδομένα.
Οι αυτοκτονίες μετά από διάσειση είναι σπάνιες, με λιγότερο από το 1 % των προσβεβλημένων ατόμων να πεθαίνουν με αυτόν τον τρόπο. Ωστόσο, όσοι διαγνώστηκαν με ήπια TBI ή διάσειση είχαν διπλάσιες πιθανότητες να αυτοκτονήσουν σε σχέση με άτομα χωρίς εγκεφαλικές κακώσεις, σύμφωνα με συστηματική ανασκόπηση και μετα-ανάλυση που δημοσιεύθηκε στο JAMA Neurology και εξέτασε 700.000 περιπτώσεις.
Η έρευνα περιέγραψε διάφορους μηχανισμούς που παίζουν ρόλο σε μια διάσειση και μπορεί να οδηγήσουν στην αυτοκτονία:
- Μη φυσιολογική συνδεσιμότητα μεταξύ των νευρώνων σε περιοχές του εγκεφάλου που είναι υπεύθυνες για τη γνωστική και συναισθηματική επεξεργασία
- Νευροψυχολογικά ελλείμματα που σχετίζονται με την κλινική κατάθλιψη
- Ασθένεια που βλάπτει αργά τον εγκέφαλο επιτρέποντας στη φωσφορυλιωμένη Ταυ -μια πρωτεΐνη που συσσωρεύεται στον εγκέφαλο και αποτελεί βιοδείκτη για τη νόσο Αλτσχάιμερ- να συσσωρεύεται γύρω από τα αιμοφόρα αγγεία και στις πτυχές του εγκεφάλου
Αυτοί οι μηχανισμοί είναι πιο λειτουργικοί από τη φύση τους και είναι λιγότερο πιθανό να φανούν στις απεικονιστικές εξετάσεις, όπως ήταν η περίπτωση του Σεθ.
Η Φονγκ το αναγνώρισε αυτό νωρίς στην καριέρα της, δουλεύοντας στο Veterans Affairs Health Care με βετεράνους πολέμου που συχνά είχαν φυσιολογικές μαγνητικές τομογραφίες. Η έξαρση των περιπτώσεων αποδόθηκε σε βελτιωμένα ποσοστά επιβίωσης στις εκρήξεις, πιθανότατα λόγω του καλύτερου στρατιωτικού εξοπλισμού και της ιατρικής περίθαλψης. Ωστόσο, οι βετεράνοι έμεναν συχνά με μια σειρά συμπτωμάτων που διαγνώστηκαν λανθασμένα ως ψυχιατρικά προβλήματα, χωρίς να λαμβάνεται υπόψη το εγκεφαλικό τραύμα, είπε.
«Σε αρκετούς ασθενείς με εγκεφαλικές κακώσεις ασκείται μια μορφή ιατρικής χειραγώγησης που αμφισβητεί ή υποτιμά τα συμπτώματά τους, και αυτό μπορεί να συμβεί ανεξαρτήτως φύλου ή ηλικίας».
Η απουσία λειτουργικών απεικονιστικών εξετάσεων στα περισσότερα ιατρεία μπορεί να εμποδίζει τη σωστή διάγνωση, ανέφερε η Φονγκ. Επιπλέον, πολλοί ασθενείς σημειώνουν αποτελέσματα εντός των φυσιολογικών ορίων σε γνωστικά τεστ εγκεφαλικής λειτουργίας, επειδή η κατανόηση και η εστίαση μπορούν να αξιοποιηθούν για μικρότερα χρονικά διαστήματα, αλλά δεν μπορούν να διατηρηθούν μακροπρόθεσμα.
Τα κλινικά εργαλεία μπορούν να εντοπίσουν τον κίνδυνο
Είναι πιθανό η κατάθλιψη που σχετίζεται με το σύνδρομο μετα-διάσεισης (PCS) να είναι δύσκολο να εντοπιστεί, επειδή τα συμπτώματά της επικαλύπτονται με εκείνα της ίδιας της διάσεισης. Ωστόσο, η έρευνα δείχνει ότι ο τακτικός έλεγχος και η αξιολόγηση των ασθενών —που δεν πραγματοποιούνται συστηματικά— μπορούν να βοηθήσουν στον εντοπισμό όσων διατρέχουν τον μεγαλύτερο κίνδυνο.
Σε μια μελέτη που δημοσιεύθηκε στο Brain Research, 35 αθλητές κολεγίου υποβλήθηκαν σε νευροψυχολογικές εξετάσεις -αξιολογήσεις της λειτουργίας του εγκεφάλου, συμπεριλαμβανομένης της μνήμης, της προσοχής, της γλώσσας και των δεξιοτήτων επίλυσης προβλημάτων- και σε ηλεκτροεγκεφαλογράφημα (ΗΕΓ). Οι ερευνητές παρατήρησαν διαφορές μεταξύ εκείνων που υπέφεραν τόσο από διάσειση όσο και από κατάθλιψη.
Οι συγγραφείς σημείωσαν ότι το ΗΕΓ και οι νευροψυχολογικές εξετάσεις θα μπορούσαν να χρησιμεύσουν ως αντικειμενικά μέτρα για όσους πάσχουν από κατάθλιψη μετά από διάσειση.
Σε μια μελέτη που δημοσιεύθηκε στο JAMA Network Open και συνέκρινε τα δεδομένα παιδιών ηλικίας 5 έως 18 ετών με διάσειση με εκείνα με ορθοπεδικούς τραυματισμούς, οι ερευνητές διαπίστωσαν μεγαλύτερο κίνδυνο εμφάνισης προβλημάτων ψυχικής υγείας, ψυχιατρικής νοσηλείας και αυτοτραυματισμού στην ομάδα με διάσειση.
«Τα ευρήματά μας υποδεικνύουν ότι κατά τις επισκέψεις παρακολούθησης μετά από διάσειση, οι γιατροί θα πρέπει να αξιολογούν την ψυχική υγεία των ασθενών. Έχει διαπιστωθεί ότι η συνεργατική φροντίδα και η ψυχιατρική υποστήριξη βελτιώνουν τα αποτελέσματα σε περιπτώσεις παιδιατρικής διάσεισης με χρόνια συμπτώματα», έγραψαν οι συγγραφείς.
Η θεραπεία είναι εφικτή
Η ανάρρωση της Ανέσσα Έρχαρτ καταδεικνύει μια σημαντική πτυχή της κατάθλιψης PCS – η θεραπεία μπορεί να είναι κουραστική, απογοητευτική και απομονωτική, αλλά και απελευθερωτική.
Δύο άσχημα αυτοκινητιστικά ατυχήματα μέσα σε 53 ημέρες της προκάλεσαν εξουθενωτικό πονοκέφαλο. Η Έρχαρτ δήλωσε στην Epoch Times ότι δεν ήταν σε θέση να γράψει το όνομά της μετά το δεύτερο ατύχημα. Οι εξετάσεις εγκεφάλου αποκάλυψαν εκτεταμένη βλάβη, σημαντικούς μώλωπες και πρήξιμο. Ωστόσο, πέρασε ένας χρόνος προτού ένας νευρολόγος της αναφέρει το PCS.
«Πραγματικά δεν θυμάμαι πολλά από την τελευταία δεκαετία», δήλωσε η Έρχαρτ. «Δεν ένιωθα δεμένη με το σώμα μου. Έπεσα πολύ, επειδή είμαι ένα πολύ εξωστρεφές, χαρούμενο άτομο. Η κατάθλιψη ήταν φρικτή. Πραγματικά έφτασα στο σημείο που δεν πίστευα ότι μπορούσα να συνεχίσω».
Ενώ η θεραπεία ήταν χρήσιμη για να μάθει να συγχωρεί και τους δύο οδηγούς, ο εγκέφαλός της άρχισε να θεραπεύεται κατά τη διάρκεια μεγάλων περιπάτων στη φύση. Οι εξορμήσεις στη φύση έγιναν τόσο ζωτικής σημασίας που μετακόμισε σε ένα μικροσκοπικό σπίτι χτισμένο σε 50 στρέμματα, επιτρέποντάς της να περνάει όσο χρόνο ήθελε στο δάσος.
«Καθόμουν στο δάσος και ένιωθα πολύ αναζωογονημένη ή παρηγορημένη ή ηρεμούσα από τη φύση», δήλωσε η Έρχαρτ. «Πάντα έβρισκα κάτι που ήταν σύμβολο της αναγέννησης ή της θεραπείας ή μιας υπόσχεσης για κάτι καλύτερο που θα έρθει. Υπήρχαν πράγματα που δεν μπορούσα να σκεφτώ μόνη μου, τα οποία ήταν απλώς ευγενικές υπενθυμίσεις και μου έδιναν αναλαμπές ελπίδας. Και ήταν η μόνη φορά που ο πονοκέφαλός μου δεν ήταν αφόρητος».
Έμαθε ξανά τη ζωγραφική -την κλίση της- και έγραψε δύο βιβλία για την εμπειρία της για να ενθαρρύνει άλλους. Το ένα είναι ένα βιβλίο με τις φωτογραφίες της φύσης, τις οποίες έβγαζε καθημερινά για να θυμάται τις εκδρομές της και να αρχίσει να θεραπεύει τον εγκέφαλό της.
Η Φονγκ είπε ότι έμαθε ότι η εντατική θεραπεία μπορεί να επιταχύνει την πρόοδο -βοηθώντας τους ασθενείς να επιστρέψουν στις κανονικές τους δραστηριότητες πιο γρήγορα- και συχνά να είναι πιο βολική.
Οι ασθενείς στην κλινική της Φονγκ ολοκληρώνουν τη θεραπεία σε διάστημα δύο εβδομάδων, περνώντας ολόκληρες ημέρες στο χώρο. Το πρόγραμμα περιλαμβάνει ασκήσεις για την ενίσχυση της νόησης, του συντονισμού εγκεφάλου-μυών, της όρασης, της ισορροπίας και της αισθητηριακής ολοκλήρωσης. Ενσωματώνει επίσης μια ψυχολογική συνιστώσα για την υποστήριξη των ασθενών που αντιμετωπίζουν κατάθλιψη και αυτοκτονικό ιδεασμό.
Όποια πορεία προς τη θεραπεία και αν επιλέξει ένας ασθενής, η Φονγκ δήλωσε ότι είναι σημαντικό να υπάρχει ένας επαγγελματίας -ιδανικά κάποιος που γνωρίζει για το PCS- ο οποίος είναι διαθέσιμος για να μιλήσει όταν προκύπτουν σκέψεις αυτοκτονίας.
Πρόσφερε διάφορες συμβουλές για τη διαχείριση της κατάθλιψης και των αυτοκτονικών σκέψεων:
- Μιλήστε σε κάποιον κάθε μέρα
- Δημιουργήστε ένα καθημερινό πρόγραμμα -αυτό είναι χρήσιμο για τον εγκέφαλο- και τηρήστε το
- Φτιάξτε ένα σχέδιο ασφαλείας για το τι θα κάνετε όταν βιώνετε σκέψεις αυτοκτονίας, συμπεριλαμβανομένου του ποιον θα καλέσετε αν οι σκέψεις επιμείνουν
- Ασκηθείτε και παραμείνετε δραστήριοι
- Προσδιορίστε ένα μέρος όπου αισθάνεστε ασφαλείς και αποτραβηχτείτε εκεί όταν χρειάζεται για να αποκλείσετε τον κόσμο
Η Φονγκ συνέστησε επίσης να αποφεύγετε τα εξής:
- Το να είστε μόνοι σας για μεγάλα χρονικά διαστήματα
- Το αλκοόλ, καθώς συμβάλλει στον λήθαργο, την παρορμητικότητα και την κατάθλιψη
- Τα ναρκωτικά, συμπεριλαμβανομένης της κάνναβης, αν είναι δυνατόν
- Τις δραστηριότητες που γνωρίζετε ότι σας κάνουν να αισθάνεστε χειρότερα, όπως οι μη χρήσιμες αναπολήσεις
- Την επαναλαμβανόμενη ενασχόληση με αυτοκτονικές σκέψεις, η οποία μπορεί να τις ενισχύσει
Η προσπάθεια να καταπιέσετε εντελώς τις αυτοκτονικές σκέψεις μπορεί να λειτουργήσει αντίθετα, πρόσθεσε η Φονγκ. «Αυτή η σκέψη είναι μια φυσιολογική αντίδραση. Αλλά δεν χρειάζεται να σημαίνει τίποτα», είπε. «Αποδεχτείτε τη σκέψη, αναγνωρίστε την και αφήστε την να φύγει. Στη συνέχεια, αποσπάστε την προσοχή σας, πηγαίνετε να δείτε μια ταινία, βρείτε ένα νέο χόμπι».
Σημάδια του PCS
Πώς μπορείτε να καταλάβετε αν πάσχετε από PCS; Κάθε είδους χτύπημα ή έντονο κούνημα του κεφαλιού μπορεί να προκαλέσει το σύνδρομο μετά από διάσειση. Τα συμπτώματα γενικά εμπίπτουν σε τέσσερις κατηγορίες:
Σωματική
- Προβλήματα με την ισορροπία
- Ευαισθησία στο φως ή στο θόρυβο
- Πονοκέφαλοι
- Αλλαγές στην όραση, όπως ασαφής ή θολή όραση
- Κόπωση και υπνηλία
- Ναυτία ή εμετός κατά την έναρξη του τραυματισμού
Γνωστική
- Προβλήματα συγκέντρωσης
- Βραδύτερη επεξεργασία
- Δυσκολία στη μνήμη νέων πληροφοριών
- Εγκεφαλική ομίχλη ή ασαφής σκέψη
Συναισθηματική
- Νιώθετε θλίψη, ευερεθιστότητα, νευρικότητα, άγχος ή πανικό
- Δυσκολία στη ρύθμιση των συναισθημάτων ή αίσθημα μεγαλύτερης συναισθηματικής φόρτισης
- Δεν βρίσκετε ευχαρίστηση σε πράγματα που συνηθίζατε να απολαμβάνετε
Ύπνος
- Προβλήματα με τον ύπνο- κοιμάστε περισσότερο ή λιγότερο από το συνηθισμένο
- Δυσκολία να ξανακοιμηθείτε
- Αγωνιώδεις σκέψεις που εμποδίζουν τον ύπνο
«Δίνοντας φως στο σκοτάδι»
Έγινε σαφές όταν η Κίμπρο επανεξέτασε το τηλέφωνο του γιου της μετά το θάνατό του ότι οι δυσκολίες του ήταν πιο έντονες από ό,τι είχε αντιληφθεί κανείς – και τα συμπτώματά του ταυτίζονταν με το PCS. Είχε κρατήσει σημειώσεις σχετικά με το γιατί μισούσε τον εαυτό του και την απώλεια της ελπίδας του. Αυτό δεν συμβάδιζε με τη δημόσια προσωπικότητά του, που έλεγε ότι διατηρούσε την πίστη του.
Ακόμα και όταν η κόρη της ξύπνησε την οικογένεια Κίμπρο μετά από ένα ανησυχητικό τηλεφώνημα του Σεθ -ένα τηλεφώνημα που έδειχνε ότι ήταν εξαιρετικά λυπημένος και πάσχιζε εκείνο το βράδυ- η Κίμπρο δεν πίστευε ότι θα έκανε κακό στον εαυτό του. Με το ζόρι μπορούσε να επεξεργαστεί την είδηση όταν ένας αστυνομικός τηλεφώνησε, ενώ αυτή βρίσκονταν καθ’ οδόν προς το σπίτι του γιου της, για να τους ενημερώσει για τον θάνατό του.
«Η αυτοκτονία δεν πέρασε από το μυαλό μου. Αν ήξερες τον Σεθ, είχε τόση ζωή μέσα του, οπότε τίποτα δεν είχε νόημα», είπε.
Η τεράστια θλίψη τού να φτάνεις ‘πολύ αργά’ είναι ένα συναίσθημα που η οικογένεια δεν θέλει να βιώσουν άλλοι. Από τότε η Κίμπρο έχει αφοσιωθεί στο να μαθαίνει για την πάθηση και να αναρτά πληροφορίες σχετικά με το PCS και τις αυτοκτονικές σκέψεις σε ιατρικές κλινικές. Έγραψε ένα βιβλίο για την εμπειρία τους με τίτλο «Giving Light to Darkness» («Δίνοντας φως στο σκοτάδι») και η οικογένεια συνεχίζει να εργάζεται για να κρατήσει ζωντανή τη μνήμη του Σεθ.
«Υπήρξε μια στιγμή που θύμωσα λίγο με τον Θεό αφότου χάσαμε τον Σεθ», δήλωσε η Κίμπρο. «Αλλά μετά συνειδητοποίησα ότι στην πραγματικότητα βοήθησε τον Σεθ. Ο Θεός μας τον έδωσε πίσω για 22 μήνες. Είχε τη δυνατότητα να κάνει μελλοντικά σχέδια. Γνώρισε μια πραγματικά υπέροχη κοπέλα και μπόρεσε να της ζητήσει να τον παντρευτεί. Ορισμένοι δεν βιώνουν ποτέ αυτό το κομμάτι της ζωής, όμως ο Σεθ είχε την ευκαιρία να το ζήσει».
Της Amy Denney
Εάν εσείς ή κάποιος γνωστός σας παλεύει με αυτοκτονικές σκέψεις, παρακαλούμε να ζητήσετε βοήθεια. Δεν είστε μόνοι και η υποστήριξη είναι διαθέσιμη. Για άμεση βοήθεια, επικοινωνήστε με έναν επαγγελματία ψυχικής υγείας ή καλέστε μια γραμμή βοήθειας.
Τηλεφωνικές Γραμμές υποστήριξης για την αυτοκτονία
Ελλάδα
Εάν έχετε σκέψεις να προκαλέσετε ‘κακό’ στον εαυτό σας ή σε άλλους και είστε άνω των 18, μπορείτε να πάρετε τηλέφωνο στην Γραμμή αυτοβοήθειας στο 1018 (Γραμμή παρέμβασης για την αυτοκτονία – Κλίμακα).
Εάν έχετε σκέψεις να προκαλέσετε ‘κακό’ στον εαυτό σας ή σε άλλους και είστε κάτω των 18 ετών, μπορείτε να πάρετε τηλέφωνο στο 1056 (Εθνική Γραμμή για τα Παιδιά SOS – Χαμόγελο του Παιδιού).
Οι Γραμμές λειτουργούν σε εικοσιτετράωρη βάση, 7 ημέρες την εβδομάδα και δέχονται κλήσεις από κινητό ή σταθερό τηλέφωνο, με αστική χρέωση από όλες τις περιοχές της Ελλάδας.
Κύπρος
Εάν έχετε σκέψεις να προκαλέσετε ‘κακό’ στο εαυτό σας ή σε άλλους για την Κύπρο λειτουργεί η γραμμή ψυχολογικής υποστήριξης 1410 -ΟΝΚ (ΔΕΥ – ΠΑΡ 10:00-23:00, ΣΑΒ – ΚΥΡ 15:00-23:00).
