Ο εκρηκτικός πολλαπλασιασμός των πλατφορμών κοινωνικής δικτύωσης και η χρήση τους από δισεκατομμύρια ανθρώπους κάθε μέρα, μας δείχνει ότι αυτή η νέα μορφή αλληλεπίδρασης μεταξύ ανθρώπων και τεχνολογίας έχει βαθύτατες επιπτώσεις.
Αυτή η τεχνολογία έχει επιτρέψει σχεδόν σε όλους, να έχουν την δυνατότητα συνδεθούν με τους γείτονες κοντά και μακριά και να μοιραστούν αμέσως τα πάντα, από χαριτωμένες φωτογραφίες κατοικίδιων ζώων μέχρι έντονες πολιτικές απόψεις. Οι κοινωνικοί επιστήμονες προσπαθούν να καταλάβουν τι αντίκτυπο έχει στην πραγματικότητα αυτή η αλλαγή στην ανθρώπινη αλληλεπίδραση, σε κάθε στάδιο της ζωής. Πρόσφατη έρευνα δείχνει ότι όσον αφορά τη μνήμη, η έντονη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης φαίνεται να μας αποδυναμώνει.
Η κυρίαρχη επιρροή των μέσων κοινωνικής δικτύωσης
Είτε πρόκειται για το Facebook, το YouTube, το Instagram, το WhatsApp ή το TikTok -το καθένα από τα οποία συγκεντρώνει την τακτική προσοχή πολύ περισσότερων από ένα δισεκατομμύριο χρηστών (ή, στην περίπτωση του Facebook, σχεδόν 3 δισεκατομμυρίων)- η περιήγηση στις ροές των μέσων κοινωνικής δικτύωσης αποτελεί κυρίαρχη ενασχόληση για πολλούς. Οι Αμερικανοί ξοδεύουν, κατά μέσο όρο, λίγο περισσότερο από δύο ώρες κάθε μέρα στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, αλλά ο χρόνος αυτός ποικίλλει σε μεγάλο βαθμό μεταξύ των διαφόρων ηλικιακών ομάδων.
Η γενιά Z, για παράδειγμα – όσοι γεννήθηκαν από τα μέσα της δεκαετίας του ’90 έως περίπου το 2010 και η πρώτη γενιά που μεγάλωσε με σύνδεση στο διαδίκτυο- ξοδεύει κατά μέσο όρο 4,5 ώρες την ημέρα στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Σύμφωνα με την Pew Research, το 46% των εφήβων και το 44% των ατόμων ηλικίας 18-49 ετών αναφέρουν ότι βρίσκονται στο διαδίκτυο «σχεδόν συνεχώς», και είναι πιθανό αυτή η ίδια ομάδα να ξοδεύει πάνω από το μέσο όρο αυτού του χρόνου σε ιστότοπους κοινωνικής δικτύωσης.
Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι σαφώς κυρίαρχη επιρροή και εγείρονται ερωτήματα σχετικά με το πώς αυτό το μέσο μπορεί να επηρεάζει τις σχέσεις μας, την ψυχική μας υγεία και τη γνωστική μας λειτουργία.
Ο βλαβερός αντίκτυπος των μέσων κοινωνικής δικτύωσης στη μνήμη
Παρά τις θετικές δυνατότητες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης να παρέχουν ουσιαστικές ανθρώπινες σχέσεις, οι έρευνες δείχνουν ανησυχητικές, επιβλαβείς επιπτώσεις της έντονης χρήσης των μέσων κοινωνικής δικτύωσης στην ψυχική και συναισθηματική υγεία, ιδίως για τους εφήβους.
Τρεις σχετικές μελέτες, που δημοσιεύθηκαν τον Μάιο του 2018 στο Journal of Experimental Social Psychology, εξέτασαν πώς επηρεάζεται η μνήμη όταν οι συμμετέχοντες καταγράφουν τις εμπειρίες τους με τη χρήση ψηφιακών μέσων, όταν τις μοιράζονται και όταν απλώς δεν χρησιμοποιούν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Σε κάθε περίπτωση όπου οι συμμετέχοντες κατέγραφαν ή μοιράζονταν τις εμπειρίες τους, η ικανότητά τους να θυμούνται λεπτομέρειες από την εμπειρία τους ήταν μειωμένη.
«Και στις τρεις μελέτες, βρήκαμε ενδείξεις ότι η χρήση των μέσων ενημέρωσης επηρεάζει τη μνήμη, ανεξάρτητα από το αν η μνήμη εξετάστηκε αμέσως μετά την εμπειρία ή πάνω από μια εβδομάδα αργότερα», κατέληξαν οι συγγραφείς της μελέτης.
Μια άλλη μελέτη, που δημοσιεύθηκε τον Φεβρουάριο του 2020 για λογαριασμό της The Gerontological Society of America, εξέτασε τη συσχέτιση μεταξύ της μνήμης και του χρόνου ενασχόλησης με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης σε ενήλικες και διαπίστωσε ότι, τις ημέρες που η χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης ήταν «υψηλή», οι συμμετέχοντες ανέφεραν σταθερά περισσότερες αποτυχίες μνήμης.
Εθισμός στο «χτύπημα ντοπαμίνης»
Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μπορεί να υπονομεύουν την ικανότητά μας να θυμόμαστε για δύο λόγους: Είναι αποπροσανατολιστικά και εθιστικά. Αυτό είναι σχεδιασμένο.
«Η διαδικασία σκέψης που ακολουθήθηκε για τη δημιουργία αυτών των εφαρμογών, με το Facebook να είναι η πρώτη από αυτές … είχε ως στόχο: Πώς θα καταναλώσουμε όσο το δυνατόν περισσότερο από το χρόνο και τη συνειδητή προσοχή σας;». Και αυτό σημαίνει ότι πρέπει να σας δίνουμε ένα μικρό χτύπημα ντοπαμίνης κάθε τόσο επειδή κάποιος έκανε like ή σχολίασε μια φωτογραφία ή μια ανάρτηση ή οτιδήποτε άλλο», δήλωσε ο Σεν Πάρκερ, ο πρώτος πρόεδρος του Facebook, σε συνέντευξή του στο Axios το 2017.
Αυτός ο μηχανισμός θα δώσει το έναυσμα στους χρήστες να συνεισφέρουν περισσότερο περιεχόμενο, likes και σχόλια, δήλωσε ο Πάρκερ.
Ο Ματ Τζόνσον, νευροεπιστήμονας με διδακτορικό στη γνωστική ψυχολογία από το Πανεπιστήμιο Princeton, ειδικός στην καταναλωτική ψυχολογία και συγγραφέας του βιβλίου «Branding That Means Business», δήλωσε στην Epoch Times ότι τέτοιες εμπειρίες μπορούν να προλάβουν τον σχηματισμό μνήμης.
«Υπάρχει μια σημαντική διαδικασία που πρέπει να συμβεί για να σχηματιστούν νέες μνήμες. Όσο καλύτερα είμαστε συγκεντρωμένοι στην εμπειρία, τόσο καλύτερα θα την ανακαλέσουμε αργότερα», δήλωσε. «Όταν έχουμε μια εμπειρία και το τηλέφωνό μας είναι εκεί, θα το ελέγχουμε πάντα. Υπάρχει ένα πλήθος ψηφιακών εμπειριών που μπορούν να μας παρασύρουν μακριά από την εμπειρία που θα μπορούσαμε να έχουμε».
Ακριβώς επειδή είναι δύσκολο να σταματήσουμε τον εαυτό μας από το να πιάνουμε μια συσκευή κάθε φορά που ανάβει μια ειδοποίηση, αποσπάται η προσοχή μας και κάνουμε multitasking περισσότερο από ποτέ – αλλά δεν είμαστε πολύ καλοί σε αυτό. Σε μια τυχαιοποιημένη ελεγχόμενη δοκιμή, οι φοιτητές που έκαναν scroll στο Instagram ενώ άκουγαν έναν ομιλητή θυμήθηκαν σημαντικά λιγότερα από το υλικό που παρουσιάστηκε σε σχέση με τους συμφοιτητές τους που άκουσαν χωρίς ψηφιακή απόσπαση της προσοχής.
Απλώς δεν θυμόμαστε τα πράγματα τόσο καλά όταν η προσοχή μας είναι διχασμένη. Και ο αντίκτυπος στην εκπαίδευση είναι ανησυχητικός.
«Ως καθηγητής, το βλέπω ο ίδιος», δήλωσε ο Τζόνσον, σημειώνοντας τις επιπτώσεις της ψηφιακής απόσπασης της προσοχής στην εμπειρία της τάξης.
«Επίσης, όσο περισσότερο χρόνο περνάς σε αυτές τις πλατφόρμες, συναινείς στην άμεση ικανοποίηση. Αποκτάς μια πραγματικά δυσάρεστη ανυπομονησία με εμπειρίες που δεν είναι άμεσα ικανοποιητικές. Η εκπαίδευση είναι μια μακροπρόθεσμη υπόθεση. Οι μαθητές χάνουν την υπομονή τους για πιο μακροπρόθεσμες υποθέσεις, όπως η εκμάθηση ενός θέματος ή η ολοκλήρωση ενός μαθήματος».
Το «φαινόμενο Google»
Ένας άλλος τρόπος με τον οποίο η έντονη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης μπορεί να επηρεάσει τη μνήμη είναι μέσω ενός φαινομένου που οι ερευνητές αποκαλούν «φαινόμενο Google». Παλαιότερα, η εύρεση πληροφοριών για ένα άγνωστο θέμα σήμαινε σημαντική προσωπική προσπάθεια – μια επίσκεψη στη βιβλιοθήκη, το ξεφυλλίσματα βιβλίων ή τηλεφωνήματα σε άτομα που μπορεί να γνώριζαν για το θέμα.
Τώρα που σχεδόν κάθε πληροφορία, από την πιο ασήμαντη έως την πιο απόκρυφη, μπορεί να βρεθεί μέσα σε δευτερόλεπτα μέσω του Google ή άλλων μηχανών αναζήτησης, όχι μόνο χρειάζεται λιγότερη προσπάθεια για να βρεθούν πληροφορίες, αλλά οι περισσότεροι από εμάς καταβάλλουμε επίσης λιγότερη προσπάθεια για να τις θυμόμαστε. Στην πραγματικότητα «αναθέτουμε» τη μνήμη μας στο διαδίκτυο και χρησιμοποιούμε τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ως μία από τις προσωπικές μας διαδικτυακές τράπεζες μνήμης.
Στην πραγματικότητα, μια μελέτη που δημοσιεύθηκε στο τεύχος του Science της 5ης Αυγούστου 2011, διαπίστωσε ότι «όταν οι άνθρωποι αναμένουν μελλοντική πρόσβαση σε πληροφορίες, έχουν χαμηλότερα ποσοστά ανάκλησης των ίδιων των πληροφοριών και αντίθετα αυξημένη ανάκληση για το πού θα έχουν πρόσβαση σε αυτές». Με άλλα λόγια, είναι πιο πιθανό να θυμόμαστε ποιον ιστότοπο να αναζητήσουμε παρά τις πραγματικές πληροφορίες που αναζητούμε.
Ο Τζόνσον δήλωσε ότι όταν πρόκειται για μάθηση, η προσπάθεια έχει σημασία.
«Υπάρχει μια πραγματικά ισχυρή σχέση μεταξύ της προσπάθειας που τείνετε να καταβάλλετε σε μια εργασία και του πόσο πιθανό είναι να τη θυμάστε. Όσο περισσότερο καταπονείτε τις γνωστικές σας ικανότητες, τόσο καλύτερα θα μπορέσετε να θυμάστε. Αν πρέπει πραγματικά να δουλέψετε γι’ αυτό, συνδυάζοντας πολλές διαφορετικές γνωστικές διεργασίες, αυτό θα είναι το αποτέλεσμα μιας ισχυρής μνήμης. Στο διαδίκτυο, θα πάρετε την απάντηση, αλλά ουσιαστικά δεν θα έχετε καμία ανάμνηση αυτής της εμπειρίας και θα πρέπει να την αναζητήσετε ξανά. Εξάγουμε τη μακροπρόθεσμη μνήμη μας σε αυτές τις συσκευές».
Σπάζοντας τη συνήθεια
Το κατά πόσο τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μπορούν να δημιουργήσουν ευχάριστες εμπειρίες και ουσιαστικές συνδέσεις μεταξύ των ανθρώπων μπορεί να είναι προς συζήτηση, αλλά ένα πράγμα δεν είναι – ο χρόνος που περνάμε οι περισσότεροι από εμάς στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης αλλάζει αυτό που θυμόμαστε, τον τρόπο που το θυμόμαστε και ενδεχομένως ακόμη και την ικανότητα της μνήμης μας. Και ένας αυξανόμενος όγκος ερευνών υποδεικνύει ότι, σε μεγάλες ποσότητες, η επίδραση στη μνήμη είναι ως επί το πλείστον επιζήμια.
Είναι αδύνατο να πούμε με ακρίβεια πόσος χρόνος που περνάμε στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι υπερβολικός, αλλά υπάρχουν ορισμένες απλές κατευθυντήριες γραμμές που μπορούν να βοηθήσουν στη διαχείριση της χρήσης, ειδικά για τους εφήβους. Οι έρευνες δείχνουν ότι οι αρνητικές επιπτώσεις στην ψυχική υγεία αυξάνονται όταν ξοδεύονται περισσότερες από δύο ώρες καθημερινά σε ιστότοπους κοινωνικής δικτύωσης, οπότε αυτό μπορεί να είναι ένα καλό ανώτατο όριο που πρέπει να γνωρίζετε.
Ο Τζόνσον προτείνει επίσης να αναλογίζεστε τακτικά τις πρόσφατες εμπειρίες σας στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και να έχετε επίγνωση τυχόν λύπης ή αρνητικών εμπειριών που σχετίζονται με εκείνο τον χρόνο.
Το να θέτετε σαφή όρια στο χρόνο που αφιερώνετε στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι επίσης συνετό. Ο Τζόνσον προτείνει τη χρήση ενός χρονοδιακόπτη για να έχετε μια ηχητική υπενθύμιση για το πότε λήγει ο χρόνος.
«Όταν λήξει ο χρονοδιακόπτης, απενεργοποιήστε [την εφαρμογή], ακόμη και αν βρίσκεται στη μέση του βίντεο. Δημιουργήστε μια αυστηρή δομή για το πόσο καιρό επιτρέπετε στον εαυτό σας να παραμείνει σε αυτές τις εφαρμογές. Ουσιαστικά πρέπει να εξάγουμε την προσέγγισή μας σε αυτές σε εξωτερικούς κανόνες. Αν το αφήσουμε στη δική μας αυτοπειθαρχία, οι εφαρμογές θα μας νικούν κάθε φορά, γιατί γι’ αυτό έχουν σχεδιαστεί».
Ακολουθήστε μας στο Telegram @epochtimesgreece
Ακολουθήστε μας στο Facebook @epochtimesgreece
Ακολουθήστε μας στο Twitter @epochtimesgreece
