Η δημόσια συζήτηση γύρω από τις προμήθειες ψηφιακών υδρομέτρων και τα «σπιτάκια» ανακύκλωσης φέρνει στο επίκεντρο τη διαχείριση των ευρωπαϊκών πόρων από την Τοπική Αυτοδιοίκηση. Αν και οι δύο τεχνολογίες στοχεύουν στην εξοικονόμηση πόρων και στη βελτίωση υπηρεσιών προς τον πολίτη, σχετικές έρευνες και καταγγελίες εγείρουν ερωτήματα για τον τρόπο προμήθειας και υλοποίησης των έργων.
Πρώτον, τα ψηφιακά υδρόμετρα παρουσιάζουν αναμφισβήτητα οφέλη: άμεση ανίχνευση διαρροών, μείωση αδιάγνωστων απωλειών νερού και ακριβέστερη τιμολόγηση. Δημοσιογραφικές πηγές ωστόσο αναφέρουν πως σε πολλούς δήμους κόστισαν έως και € 250-300 το τεμάχιο, ενώ η τιμή αγοράς στην ελεύθερη αγορά δεν ξεπερνά τα € 30-35. Η Ευρωπαϊκή Εισαγγελία έχει ανοίξει φάκελο για μαζικές υπερκοστολογήσεις μέσω ΕΣΠΑ, χωρίς ακόμα επίσημη ανακοίνωση, με υποψίες ότι το μοντέλο των επαναλαμβανόμενων απευθείας αναθέσεων μικρής αξίας (€ 30-40 χιλ. ) επέτρεψε την υπέρβαση των ορίων ελέγχου του Ελεγκτικού Συνεδρίου.
Δεύτερον, τα «σπιτάκια» ανακύκλωσης λειτουργούν ως τοπικά πολυκέντρα συλλογής απορριμμάτων και ανακυκλώσιμων υλικών. Έλεγχοι της ΕΔΕΛ είχαν επισημάνει «φωτογραφικές» τεχνικές προδιαγραφές που περιορίζουν τον ανταγωνισμό, ενώ στην Ευρωπαϊκή Εισαγγελία φέρεται να έχουν υποβληθεί στοιχεία για συμβάσεις συνολικού ύψους άνω των 200 εκατ. €. Ταυτόχρονα, νεότερη έκθεση που εκπονήθηκε για λογαριασμό της Κομισιόν αξιολόγησε ορισμένες διαδικασίες ως σύννομες, καταδεικνύοντας τη δυναμική φύση των διοικητικών και δικαστικών αξιολογήσεων.
Κοινός παρονομαστής και στις δύο περιπτώσεις είναι ο κατακερματισμός των αναθέσεων σε ποσά κάτω από το όριο υποχρεωτικού προληπτικού ελέγχου. Όταν κάθε μεμονωμένο συμβόλαιο θεωρείται «μικρό» και δεν υπάγεται σε πλήρη διαγωνιστική διαδικασία, δημιουργείται ένα σύνολο δαπανών που με την πάροδο του χρόνου ξεφεύγει από την εποπτεία και ευνοεί φαινόμενα υπερτιμολόγησης και συγκέντρωσης σε «κλειστά οικοσυστήματα» προμηθευτών. Η πρακτική αυτή, αν και δεν συνιστά νόμιμο κενό, καταδεικνύει αδυναμία σε επίπεδο σχεδιασμού, προδιαγραφών και διαφάνειας, με αποτέλεσμα να κλονίζεται η εμπιστοσύνη των πολιτών.
Για να αντιμετωπιστεί η πρόκληση αυτή χρειάζονται θεσμικές παρεμβάσεις. Καταρχάς, η υιοθέτηση ενός εθνικού τιμοκαταλόγου αναφοράς για κρίσιμες «έξυπνες» υποδομές θα εξασφαλίσει ότι οι δήμοι θα αγοράζουν εντός εύρους τιμών που επικαιροποιείται τακτικά βάσει διεθνών δεικτών. Παράλληλα, η υποχρεωτική ενοποίηση μικρών αναθέσεων ανά CPV/έργο σε ετήσια «καλαθάκια» θα επιτρέψει τη διοργάνωση ανταγωνιστικών διαγωνισμών με μεγαλύτερο εύρος συμμετοχών. Η ανάπτυξη ανοιχτών τεχνικών προδιαγραφών, βασισμένων σε επιδόσεις αντί σε συγκεκριμένα μοντέλα, θα εμποδίζει τον «φωτογραφισμό» προμηθευτών, ενώ η ψηφιακή δημοσίευση κάθε παραστατικού ως ανοιχτού δεδομένου θα ενισχύει τον συνεχή εξωτερικό έλεγχο. Ταυτόχρονα, ο κατάλληλος δειγματοληπτικός έλεγχος πριν από την πληρωμή θα διασταυρώνει τις τιμές με διεθνείς benchmarks και πρακτικές όμορων δήμων, προλαμβάνοντας αδικαιολόγητες επιβαρύνσεις. Τέλος, η θεσμοθέτηση κεντρικού μητρώου πραγματικών ιδιοκτητών (UBO) και η σύνδεση των έργων με μετρήσιμα KPI (π.χ. μείωση μη τιμολογημένου νερού, ποσοστό ανακύκλωσης) θα ενισχύσουν τη λογοδοσία και την αποτελεσματικότητα των παρεμβάσεων.
Δεν πρόκειται απλώς για τεχνικά ζητήματα διαγωνισμών. Η αποτελεσματική αξιοποίηση των ευρωπαϊκών κονδυλίων συνδέεται άμεσα με την εμπιστοσύνη των πολιτών και την αξιοπιστία του κράτους. Όσο καταφεύγουμε σε θολές διαδικασίες, τόσο ανοίγει η πόρτα για πρόσθετους ελέγχους και παρεμβάσεις σε ανώτατο επίπεδο, που επιβαρύνουν τόσο την ομαλή λειτουργία της Τοπικής Αυτοδιοίκησης όσο και την εικόνα της χώρας συνολικά. Η διαφάνεια δεν είναι απλώς ζητούμενο· είναι προϋπόθεση για να αποκομίζει ο πολίτης απτά οφέλη από κάθε έργο, από τον υδραυλικό μετρητή μέχρι το «σπιτάκι» της γειτονιάς.
