Ο ελληνορωμαϊκής καταγωγής Πτολεμαίος Κλαύδιος, ο σπουδαίος αστρονόμος, μαθηματικός και γεωγράφος της αρχαιότητας, έζησε στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου τον 2ο αιώνα μ.Χ. Οι μελέτες του επηρέασαν σημαντικά τους συγχρόνους του και τον ανέφεραν ως αυθεντία περίπου μέχρι και την εποχή της Αναγέννησης. Πολλές από τις θεωρίες του από την Αναγέννηση και μετά διαψεύστηκαν, αλλά η συνεισφορά του τόσο στον κλάδο των μαθηματικών με την εισαγωγή της τριγωνομετρίας όσο και στους κλάδους της γεωγραφίας και της αστρονομίας παραμένει μέχρι σήμερα.
Σχεδόν τίποτα δεν είναι γνωστό για τη ζωή του Πτολεμαίου, εκτός από όσα μπορούν να συγκεντρωθούν από τα γραπτά του.
Αστρονομία
Το σπουδαιότερο έργο του είναι η «Μαθηματική Σύνταξις» (ευρέως γνωστό με την αραβική του ονομασία «Αλμαγέστη»), που αποτελείται από 13 βιβλία. Η «Μαθηματική Σύνταξις» ήταν μία σύνθεση όλων των μέχρι τότε αστρονομικών γνώσεων, ειδικά των ευρημάτων του Ιππάρχου. Σε αυτήν, ο Πτολεμαίος αναπτύσσει τη θεωρία των σχετικών κινήσεων του ήλιου, της σελήνης και των πλανητών γύρω από τη Γη, που τη θεωρούσε ακίνητη.
Ο Πτολεμαίος υποστήριξε ότι η Γη βρίσκεται στο κέντρο μίας μεγάλης κρυσταλλικής ουράνιας σφαίρας (του Σύμπαντος), γύρω από την οποία τα αστέρια και οι πλανήτες περιστρέφονται σε έναν διευρυνόμενο ένθετο κύκλο από σφαίρες. Για να εξηγήσει αυτές τις κινήσεις ο Πτολεμαίος ανέπτυξε το σύστημα των έκκεντρων κύκλων και επικύκλων, το οποίο επινοήθηκε αρχικά από τον Απολλώνιο τον Περγαίο και τον Ίππαρχο. Έμεινε γνωστό ως πτολεμαϊκό σύστημα.
Σε άλλους τόμους της «Μαθηματικής Συντάξεως» περιγράφονται η καθημερινή ανατολή και δύση των ουράνιων σωμάτων, η κίνηση του Ήλιου μέσα από τον ζωδιακό κύκλο και η κίνηση της Σελήνης.
Ο Πτολεμαίος, εμπνευσμένος από το έργο του Ιππάρχου, επιχείρησε να υπολογίσει τα μεγέθη και τις αποστάσεις μεταξύ του Ήλιου και της Σελήνης. Μπόρεσε να διαπιστώσει ότι ο Ήλιος ήταν σημαντικά μεγαλύτερος από τη Γη, παρόλο που εξακολουθούσε να θεωρεί τον πλανήτη μας ως το κέντρο του Σύμπαντος.
Οι επόμενοι τόμοι αφιερώθηκαν στις ηλιακές και σεληνιακές εκλείψεις, στην κίνηση των αστεριών και στη μετάπτωση των ισημεριών.
Ο Πτολεμαίος έγραψε επίσης μία λίστα αστεριών, βασισμένη σε αυτή του Ιππάρχου, η οποία είχε γραφτεί αιώνες νωρίτερα. Αύξησε τον αριθμό των αστεριών από 850 σε 1.022 και τα χώρισε σε 48 διαφορετικούς αστερισμούς, οι οποίοι αποτελούν τη βάση αυτών που αναγνωρίζουμε μέχρι σήμερα.
Στους τελευταίους τόμους της «Μαθηματικής Συντάξεως» ο Πτολεμαίος μοντελοποίησε τις κινήσεις των πλανητών με μεγαλύτερη ακρίβεια.
Αφιέρωσε τον τελευταίο τόμο του σε αυτό που ονόμασε κίνηση σε γεωγραφικό πλάτος, παρακολουθώντας την φαινομενική τροχιά του Ήλιου σε σχέση με τα αστέρια.
Ο Πτολεμαίος πρότεινε επίσης ότι οι πλανήτες είναι πιο κοντά στη Γη από τους σταθερούς αστέρες και η σφαίρα τους δεν αποτελεί τα εξωτερικά όρια του σύμπαντος, αλλά ότι το σύμπαν συνεχίζεται επ’άπειρον.
Παρά το ότι το μοντέλο του σύμπαντος που εισήγαγε ο Πτολεμαίος στο έργο του «Μαθηματική Σύνταξις» ήταν λανθασμένο, περιείχε μία συλλογή αστρονομικών πινάκων που βοήθησε τους αστρονόμους να υπολογίσουν τις κινήσεις των ουράνιων σωμάτων.
Άλλες συνεισφορές του
Ο Πτολεμαίος έγραψε επίσης το έργο «Γεωγραφική Υφήγησις», με πολλά στοιχεία για την Κύπρο, το οποίο για αιώνες αποτελούσε το βασικότερο γεωγραφικό εγχειρίδιο. Στο γεωγραφικό του έργο παρουσιάζει πίνακες με τις θέσεις των κυριότερων τόπων τού τότε γνωστού κόσμου, συνοδευόμενους από χάρτες.
Συνεισέφερε και σε άλλους κλάδους, όπως στην οπτική και τη μουσική, και ανέπτυξε σημαντικά τον κλάδο της γεωμετρίας.
Η θεωρίες του Πτολεμαίου άσκησαν μεγάλη επιρροή για εκατοντάδες χρόνια, ανεξαρτήτως της μεταγενέστερης απόρριψής τους. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι ο Πτολεμαίος ήταν μπροστά από την εποχή του σε πολλούς τομείς.
Πηγές
- Jane Green, The story of Ptolemy, the ancient astronomer who shaped our view of the cosmos for centuries, Sky at Night Magazine, 2024
- Πτολεμαίος Κλαύδιος, Polignosi
- Κλαύδιος Πτολεμαίος, Astro.gr
