Με καταβολές από την αρχαία Ινδία, το σκάκι είναι ένα παιχνίδι αυξημένων νοητικών απαιτήσεων, που θέτει πολλαπλές προκλήσεις στον εγκέφαλό μας, τονώνοντας με αυτόν τον τρόπο τις λειτουργίες του και συμβάλλοντας στη διατήρηση της νεανικότητάς του. Σύμφωνα με έρευνες, οι άνθρωποι που παίζουν σκάκι τακτικά μπορεί να δουν βελτίωση στη μνήμη και τις γνωστικές λειτουργίες τους. Το σκάκι μπορεί ακόμη και να βοηθήσει στην πρόληψη της άνοιας, σε μεγαλύτερες ηλικίες.
Μια δραστηριότητα που ενεργοποιεί πολλές περιοχές του εγκεφάλου
Το σκάκι δεν είναι ποτέ βαρετό, καθώς απαιτεί προγραμματισμό, προνοητική σκέψη και σύνθετους υπολογισμούς για να προβλέψετε τις κινήσεις του αντιπάλου και να αναπτύξετε μία νοητική παρτίδα πολλές κινήσεις μπροστά.
«Η πολυπλοκότητά του σημαίνει ότι πάντα υπάρχει κάτι νέο να μάθεις και τρόποι να βελτιωθείς, κάτι που είναι εξαιρετικό για να διατηρείς τον εγκέφαλό σου σε εγρήγορση», δήλωσε στην εφημερίδα The Epoch Times η Λισσέτ Γκονζάλες-Μπούργκος [Lissett Gonzalez-Burgos], η οποία έχει διδακτορικό στην ψυχολογία και είναι ερευνήτρια της επίδρασης που ασκεί το σκάκι στις γνωστικές λειτουργίες.
Σύμφωνα με μια μελέτη που διεξήγαγε η Γκονζάλες-Μπούργκος, οι ενήλικες που παίζουν σκάκι παρουσιάζουν βελτίωση στις γνωστικές λειτουργίες, συγκεκριμένα στις εκτελεστικές λειτουργίες, την προσοχή, την ταχύτητα επεξεργασίας και τις οπτικο-χωρικές δεξιότητες, δηλαδή την ικανότητα να οραματίζονται και να χειρίζονται αντικείμενα στο μυαλό τους. Κατά τη φυσιολογική γήρανση, ορισμένες από αυτές τις λειτουργίες τείνουν να μειώνονται, ιδιαίτερα οι εκτελεστικές λειτουργίες, οι οποίες είναι ιδιαίτερα σημαντικές για τη διατήρηση της αυτονομίας στην καθημερινή ζωή.
Καθώς οι παίκτες βελτιώνονται στο σκάκι, χρησιμοποιούν περισσότερο τους μετωπιαίους και κροταφικούς λοβούς του εγκεφάλου, καθώς και τον φλοιό της πρόσθιας μοίρας της έλικας του προσαγωγίου ο οποίος είναι μέρος του μεταιχμιακού συστήματος.
Σε μια ανασκόπηση του 2019, Ισπανοί ερευνητές έγραψαν: «Τα παθολογικά χαρακτηριστικά της [νόσου του Αλτσχάιμερ] είναι πιο έντονα στο μεταιχμιακό σύστημα και στους κροταφικούς, μετωπιαίους και συνειρμικούς νεοφλοιούς, καθώς και στις βασικές περιοχές του πρόσθιου εγκεφάλου που εμπλέκονται στη μάθηση, τη μνήμη, τα συναισθήματα, την κρίση, την αφαίρεση, τη γλώσσα και τις εκτελεστικές λειτουργίες. Το σκάκι ξεχωρίζει ως μια δραστηριότητα που ενεργοποιεί όλα τα παραπάνω».
Μελέτη που δημοσιεύθηκε στο The New England Journal of Medicine διαπίστωσε ότι τα άτομα άνω των 75 ετών που διατηρούσαν το μυαλό τους ενεργό με επιτραπέζια παιχνίδια όπως το σκάκι είχαν πολύ λιγότερες πιθανότητες να αναπτύξουν άνοια ή νόσο Αλτσχάιμερ. Σε μελέτη του 2023 που δημοσιεύθηκε στο JAMA Network Open, στην οποία συμμετείχαν περισσότερα από 10.000 ηλικιωμένα άτομα, οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι όσοι έπαιζαν σκάκι και ασχολούνταν με άλλες δραστηριότητες που διεγείρουν το μυαλό διέτρεχαν χαμηλότερο κίνδυνο να αναπτύξουν άνοια σε διάστημα δέκα ετών.
«Όλα έχουν να κάνουν με τη γνωστική εφεδρεία, δηλαδή την ικανότητα του εγκεφάλου να αντιστέκεται στις επιπτώσεις τόσο της φυσιολογικής όσο και της παθολογικής γήρανσης», σημειώνει η Γκονζάλεζ-Μπούργκος.
Επιπλέον, το σκάκι παίζεται από δύο ή περισσότερα άτομα, γεγονός που βοηθά επίσης στη δημιουργία νέων φιλικών σχέσεων, καθώς και στην ενίσχυση των σχέσεων με την οικογένεια και τους φίλους.
Κατά συνέπεια, το σκάκι έχει τη δυνατότητα να λειτουργήσει ως προληπτική θεραπεία για την άνοια, σύμφωνα με άρθρο ανασκόπησης του Γουίλιαμ Μπαρτ [William Bart], καθηγητή εκπαιδευτικής ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο της Μιννεσότα.
Ξεκινώντας
Αν δεν έχετε παίξει ποτέ σκάκι, ένας τρόπος για να ξεκινήσετε είναι να αρχίσετε με ένα απλό ταμπλό και πιόνια στο σπίτι ή να παίξετε χαλαρά με έναν φίλο ή ένα μέλος της οικογένειάς σας. Μπορείτε να ξεκινήσετε με σύντομα παιχνίδια ή απλοποιημένους κανόνες για να αποκτήσετε αυτοπεποίθηση πριν προχωρήσετε σε πιο απαιτητικούς αγώνες.
«Είναι σημαντικό να προσαρμόσετε το επίπεδο δυσκολίας στις δικές σας ικανότητες», δήλωσε ο Δρ Χοσέ Κάρλος Μιγιάν Καλέντι, ειδικός στη γηριατρική και τη γεροντολογία, ο οποίος έχει διεξάγει εκτεταμένη έρευνα σχετικά με τη γήρανση και τη γνωστική λειτουργία, στην Epoch Times. Αυτό βοηθά στην αποφυγή της απογοήτευσης, της απώλειας κινήτρου και, τελικά, της εγκατάλειψης της πρακτικής.
«Αν και μπορεί να φαίνεται δύσκολο στην αρχή, με τον καιρό θα το βρείτε ευχάριστο, ενώ η γνωστική σας απόδοση θα βελτιωθεί», παρατηρεί ο Καλέντι.
Η συμμετοχή σε έναν τοπικό σύλλογο σκακιού ή σε μια ομάδα μπορεί να κάνει την εμπειρία πιο ευχάριστη και κοινωνική.
Τέλος, να είστε υπομονετικοί με τον εαυτό σας. Η πρόοδος μπορεί να είναι σταδιακή στην αρχή, αλλά η πρόκληση είναι μέρος του οφέλους.
Να είστε ευέλικτοι
Αν και το σκάκι μπορεί να είναι πολύ ωφέλιμο, είναι σημαντικό να επιλέξετε παιχνίδια που σας αρέσουν πραγματικά.
«Η απόλαυση είναι το κλειδί για να παραμείνετε συνεπείς με την πάροδο του χρόνου», δήλωσε η Καντίντα Λοζάνο-Ροντρίγκεζ [Candida Lozano-Rodriguez], ερευνήτρια σκακιού με διδακτορικό στην ψυχολογία, στην Epoch Times.
Αν το σκάκι δεν σας αρέσει, αναζητήστε άλλα παιχνίδια που δοκιμάζουν τη στρατηγική, τη μνήμη, το λεξιλόγιο ή τον υπολογισμό.
Τα παραδοσιακά επιτραπέζια παιχνίδια μπορούν να σας βοηθήσουν να διατηρήσετε το μυαλό σας σε εγρήγορση, ακόμη και για ηλικιωμένους που έχουν ή ενδέχεται να έχουν άνοια. Διαφορετικά είδη παιχνιδιών γυμνάζουν τον εγκέφαλό σας με διαφορετικούς τρόπους. Μερικά δοκιμάζουν τη στρατηγική σας, άλλα τη μνήμη ή το λεξιλόγιό σας, ενώ άλλα εστιάζουν στις δεξιότητες αντιστοίχισης ή αναγνώρισης μοτίβων.
Αν ο στόχος σας είναι να εκπαιδεύσετε τις γνωστικές λειτουργίες, είναι καλύτερα να εναλλάσσετε διαφορετικά είδη παιχνιδιών, προτείνει Λοζάνο-Ροντρίγκεζ: «Κάθε παιχνίδι που απαιτεί σκέψη εκπαιδεύει αυτές τις δεξιότητες και υποστηρίζει τη γνωστική υγεία».
