Εγγραφή στο Newsletter της Epoch Times
Μετάφραση: Αλία Ζάε
Ακόμη και η απλή αναφορά στον πίνακα του Ρέμπραντ «Νυχτερινή περίπολος» μού προξενεί τον ίδιο ενθουσιασμό που είχα νιώσει 15 χρόνια πριν, όταν είχα πρωτοδεί αυτό το έργο. Η επίσκεψή που είχα κάνει στο Rijkmuseum στο Άμστερνταμ για να δω τον πίνακα παραμένει ολοζώντανη στη μνήμη μου.
Δέος με κατέλαβε πριν πλησιάσω καλά-καλά το έργο.
Από την απέναντι μεριά της αίθουσας, ο πίνακας δέσποζε στον χώρο και απαιτούσε την προσοχή τραβώντας με μέσα του πριν καν καταλάβω ποιο ακριβώς ήταν το θέμα του, πριν προλάβω να θαυμάσω οποιαδήποτε λεπτομέρεια.
Αυτό κάνει η μεγάλη τέχνη, σε βάζει μέσα στην εικόνα. Και ο Ρέμπραντ ήταν ένας σπουδαίος αφηγητής. Στη «Νυχτερινή περίπολο» χρησιμοποιεί με έξυπνο τρόπο μια περίπλοκη σύνθεση, το φως και τη σκιά και ευφυείς πινελιές για να μας διηγηθεί τη δράση της ιστορίας, χωρίς να προφέρει ούτε μια λέξη.
Το πρώτο πράγμα που με τράβηξε από μακριά ήταν το τεράστιο μέγεθος του έργου. Είναι κολοσσιαίο: 3,5 μέτρα επί 4,5 μέτρα, το μεγαλύτερο από τα αριστουργήματα του μεγάλου ζωγράφου. Αυτό όμως που με εντυπωσίασε κυρίως από αυτήν την μεγάλη απόσταση ήταν η θεατρική χρήση του φωτός. Ο Ρέμπραντ φωτίζει τον πίνακα σαν να ήταν θεατρική σκηνή, οδηγώντας συναισθηματικά και φυσικά τον θεατή μέσα στην ιστορία.
Ο κινηματογραφιστής Πήτερ Σουτσίτσκυ [Peter Suschitzky] το τοποθετεί καλά: Πιστεύει ότι ο Ρέμπραντ έψαχνε «για μια συμπαντική αλήθεια στην ανθρώπινη κατάσταση και χρησιμοποιούσε το φως για να δημιουργεί κίνηση και συναίσθημα. Αυτό αντιστοιχεί στις κινηματογραφικές τεχνικές, όπου η καθοδήγηση του βλέμματος του θεατή στο επιθυμητό σημείο της εικόνας μέσω του καλλιτεχνικού φωτισμού είναι απαραίτητη προκειμένου η αφήγηση να έχει δύναμη» – όπως παρατίθεται στον ιστότοπο της Dulwich Picture Gallery.
Στη «Νυχτερινή περίπολο»
Στάθηκα μπροστά από το έργο και παρόλο που ήμουν περιτριγυρισμένη από άλλους φιλότεχνους, η παρουσία τους ξεθώριασε καθώς έμπαινα στον κόσμο του πίνακα.
Σε αυτόν, αντρικές φιγούρες σε σχεδόν φυσικό μέγεθος κρατούν τα όπλα τους έτοιμα. Είναι μια σκηνή δυναμική και χαοτική, που δεν βλέπουμε συνήθως σε επίσημες παραγγελίες ζωγραφικών πινάκων. Ο λοχαγός Φρανς Μπάνινκ Κοκ, που φορά την κόκκινη κορδέλα, και μέλη των Κλοβενιέ του (των πολιτοφυλάκων του και της αστυνομίας) παρήγγειλαν στον ζωγράφο να ζωγραφίσει αυτή τη σκηνή για την Kloveniersdoelen, το σκοπευτήριο της πολιτοφυλακής.
Ο Ρέμπραντ, αντί να εντάξει όλες τις φιγούρες στο ίδιο πλάνο, τις άπλωσε στον χώρο τοποθετώντας τες στο φόντο, στη μέση και στο πρώτο πλάνο (οι άντρες που βρίσκονται πίσω είναι ελαφρώς ανυψωμένοι) δίνοντας έτσι βάθος στον πίνακα. Στα αριστερά, ένας άντρας με κόκκινα ρούχα καθαρίζει το όπλο του. Πιο πίσω και αριστερά, στην άκρη του πίνακα, ένας άλλος άντρας, που ανήκει σε μια μικρή ομάδα, κρατά ένα ακόντιο. Παρόμοιες ομάδες, που ετοιμάζονται περιμένοντας τις διαταγές του λοχαγού, υπάρχουν σε όλον τον πίνακα. Το εστιακό σημείο είναι οι τρεις απαλά φωτισμένες φιγούρες: το κοριτσάκι με τα άσπρα, ο λοχαγός και ο υπολοχαγός του, Willem van Ruytenburch.
Ανακαλύπτοντας τη «Νυχτερινή περίπολο» εκ νέου
Όταν επισκέπτομαι μια πινακοθήκη ή ένα μουσείο, προσπαθώ να βλέπω την τέχνη με αγνή περιέργεια και καρδιά, όπως βλέπει ένα νεογέννητο τον κόσμο για πρώτη φορά. Ο στόχος μου είναι να συνδεθώ πραγματικά με κάθε μορφή δημιουργίας: να επικοινωνήσω μαζί της και να παρατηρήσω τι υπάρχει μέσα εκεί για μένα. Ποτέ δεν διαβάζω περισσότερα από όσο χρειάζεται σχετικά με κάποιο έργο πριν το δω. Αποφεύγω ιδίως τα σημειώματα που συνοδεύουν τα έργα στις πινακοθήκες.
Παρομοιάζω τη συνάντηση με τα έργα τέχνης με το να κάνουμε καινούριες γνωριμίες. Την πρώτη φορά που συναντάμε κάποιον προσωπικά, κρίνουμε αν μας αρέσει ή όχι, αν νιώθουμε κάποια σύνδεση μαζί του και ύστερα αποφασίζουμε αν θέλουμε να καλλιεργήσουμε αυτή τη σχέση. Και όπως συμβαίνει και στις ανθρώπινες σχέσεις, έτσι και με τους καλλιτέχνες και τα έργα τους, όσο βαθαίνει η σύνδεσή μας μαζί τους τόσο περισσότερες αποχρώσεις μπορούμε και παρατηρούμε.
Δεν υπάρχει τίποτα καλύτερο από το να βλέπουμε ζωντανά ένα έργο τέχνης, αλλά δυστυχώς τον τελευταίο χρόνο πολλοί από εμάς χάσαμε αυτήν την πολυτέλεια. Γνωρίζω επίσης πως πολλές διαδικτυακές ξεναγήσεις περιέχουν πολλές ενδιαφέρουσες πληροφορίες και θαύματα υψηλής τεχνολογίας, όπως την δυνατότητα να βλέπουμε από πολύ κοντά τις λεπτομέρειες ενός πίνακα. Αφήνοντας για λίγο κατά μέρος τη σκέψη να επικοινωνήσω με κάποιον πίνακα, αποφάσισα να δοκιμάσω τη διαδικτυακή περιήγηση στο Rijkmuseum.
Η «Νυχτερινή περίπολος στο διαδίκτυο
Η πρώτη οθόνη με πηγαίνει στην Αίθουσα της Τιμής του Rijkmuseum, με τη μεγαλόπρεπη οροφή και τις αρμονικές αψίδες. Μπορούμε να δούμε τη «Νυχτερινή περίπολος» από μακριά, στο βάθος του διαδρόμου.
Με δυο κλικ, πλησιάζω στον πίνακα και ξεκινώ την ηχητική ξενάγηση. Αρχικά, ακούω πληροφορίες για κάποιους από τους πολιτοφύλακες. Με μια πρώτη ματιά, η σκηνή που βλέπουμε μοιάζει να απεικονίζει τη συγκέντρωση και την προετοιμασία των πολιτοφυλάκων για μια μάχη. Στην πραγματικότητα όμως η σκηνή έχει ζωγραφιστεί σε καιρό ειρήνης. Αυτοί οι πολιτοφύλακες ήταν εύποροι, γνωστοί ντόπιοι που καλούνταν να ηρεμήσουν τοπικές φασαρίες ή να παρίστανται σε τελετές.
Ο λοχαγός και 17 από τους πολιτοφύλακές του πλήρωσαν για να βρίσκονται μέσα στον πίνακα. Το ονόματά τους είναι γραμμένα στην ασπίδα που βρίσκεται πάνω από το κεφάλι του υπολοχαγού, αν και δεν είναι σαφές αν την ασπίδα τη ζωγράφισε ο ίδιος ο Ρέμπραντ, καθώς έχει προστεθεί πάνω από το βερνίκι.
Περιγράφοντας τη σύνθεση, ο ηχητικός οδηγός εφιστά την προσοχή μας στα τρία βασικά πρόσωπα που βρίσκονται στο φως: το κορίτσι με το λευκό φόρεμα στα αριστερά, και τις δυο κύριες φιγούρες στο κέντρο (ο λοχαγός με την κόκκινη κορδέλα και ο υπολοχαγός με την υπόλευκη φορεσιά).
Ο Ρέμπραντ αντιπαρατέθηκε στην παράδοση, πρώτον με το να ζωγραφίσει μια ανεπίσημη στρατιωτική σκηνή και δεύτερον με το να φωτίσει τα τρία αυτά πρόσωπα. Συνήθως, οι ζωγράφοι αναπαριστούσαν την πηγή του φωτός ομοιόμορφα στον πίνακα.
Εκτός από το φως που εφιστά την προσοχή μας στις τρεις κύριες φιγούρες, η σύνθεση της φαινομενικά χαοτικής σκηνής των αντρών που ετοιμάζουν τα όπλα τους έγινε με μεγάλη ακρίβεια. Η πλειάδα των ανακατεμένων όπλων είναι άλλο ένα μέσο που χρησιμοποιεί ο Ρέμπραντ για να τραβήξει την προσοχή μας στις τρεις φιγούρες.
Το κορίτσι με τα λευκά που θυμίζει άγγελο λέγεται ότι ήταν η σύζυγος του ζωγράφου, η Σάσκια, που πέθανε νέα. Η ομοιότητα είναι πολύ μεγάλη. Ακούμε από τον οδηγό πως το κορίτσι αυτό είναι ένα είδος μασκώτ της συντεχνίας των πολιτοφυλάκων. Από το φόρεμά της κρέμεται ένα πουγκί μπαρούτης και ένα νεκρό κοτόπουλο. Αυτό το τελευταίο συμβολίζει τους clauweniers (claw guild = η συντεχνία του γαμψώνυχου), όπως αποκαλούνταν μερικές φορές οι Kloveniers.
Ο λοχαγός (με την κόκκινη κορδέλα) τείνει το χέρι του, καλώντας τους άντρες του στα όπλα. Ο σημαιοφόρος στα αριστερά του σηκώνει τη σημαία του και ο τυμπανιστής στα δεξιά του χτυπά το τύμπανό του.
Σε ολάκερη τη σκηνή, οι άντρες ετοιμάζονται επιμελώς σαν να πήγαιναν στ’ αλήθεια να πολεμήσουν για την πατρίδα τους. Κάθε άντρας έχει πλήρη επίγνωση της ευθύνης του, είτε αυτό σημαίνει το να γεμίσει το όπλο του είτε να λάβει τη θέση του. Η χαοτική σκηνή που αναπαρέστησε ο Ρέμπραντ επιδεικνύει εθνική υπερηφάνεια, πειθαρχία και τάξη, καθώς μόλις ο λοχαγός τους διατάξει, όλοι θα υπακούσουν σαν ένα σώμα.
Περισσότερα για τη «Νυχτερινή περίπολο»
Ο πίνακας είναι γεμάτος εκπλήξεις. Δεν είναι ολόκληρος ο πίνακας που είχε ζωγραφίσει ο Ρέμπραντ. Τον 18ο αιώνα τοποθετήθηκε στο Δημαρχείο του Άμστερνταμ, αλλά ο χώρος εκεί ήταν μικρότερος κι έτσι ο πίνακας ξακρίστηκε για να χωρέσει.
Τον 19ο αιώνα, ο πίνακας ονομάστηκε «Νυχτερινή περίπολος», αλλά αυτό δεν ήταν το όνομα που του είχε δώσει ο ζωγράφος του. Η αρχική του ονομασία ήταν «Πολιτοφύλακες της 2ης περιφέρειας υπό τις διαταγές του λοχαγού Φρανς Μπάνινκ Κοκ». Ωστόσο, μέχρι τον 19ο αιώνα, τα χρώματα του πίνακα είχαν σκουρύνει: ο χρόνος, η σκόνη και το βερνίκι είχαν επιδράσει έτσι ώστε οι θεατές νόμιζαν ότι έβλεπαν μια νυχτερινή σκηνή. Έτσι ονομάστηκε «Νυχτερινή περίπολος».
Από όλους τους Ρέμπραντ του Rijkmuseum, η «Νυχτερινή περίπολος» είναι αυτός που έχει μελετηθεί λιγότερο, καθώς εκτίθεται και τις επτά ημέρες της εβδομάδας και δεν μπορεί να αναλυθεί από κοντά. Το καλοκαίρι του 2019, έγινε μια μεγάλη προσπάθεια συντήρησης του πίνακα, που ονομάστηκε «Επιχείρηση περίπολος». Οι ειδικοί ήλπιζαν να αποκαλύψουν περισσότερα από τον αινιγματικό πίνακα του Ρέμπραντ δουλεύοντας πάνω του ενώ οι επισκέπτες παρακολουθούσαν.
Ο διαδικτυακός οδηγός του Rijkmuseum μάς δίνει μερικές πολύ σημαντικές πληροφορίες και νιώθω ευγνώμων που μπόρεσα να τις αποκτήσω. Όμως η διαδικτυακή εμπειρία δεν μπορεί να υποκαταστήσει τη ζωντανή, γιατί συνήθως αυτό που συναρπάζει είναι η ζωγραφισμένη επιφάνεια καθεαυτή: με τι πινελιές αποδίδεται η κάθε σκηνή, με απαλές ή με γρήγορες και βίαιες, και πώς έχει σπάσει το βερνίκι στα διάφορα σημεία με την πάροδο του χρόνου… Αυτές οι ιδιαίτερες λεπτομέρειες όπου φαίνεται η προσωπικότητα του ζωγράφου αλλά και του ίδιου του έργου δεν μπορούν να γίνουν αντιληπτές διαδικτυακά. Η εμπειρία είναι εντελώς διαφορετική.
Η πρόσωπο-με-οθόνη σύνδεση δεν είναι και δεν θα μπορούσε να είναι το ίδιο με την πρόσωπο-με-πρόσωπο σύνδεση. Μοιάζει λίγο με τη σύνδεση που κάνουμε με τους φίλους ή την οικογένεια μέσω Zoom: βραχυπρόθεσμα μας εξυπηρετεί και νιώθουμε ευγνώμονες που έχουμε έστω και αυτό, αλλά τελικά κάτι λείπει και αυτό μας κάνει να απολαμβάνουμε τη ζωντανή ανθρώπινη επικοινωνία ακόμη περισσότερο.
Για περισσότερες πληροφορίες για τη «Νυχτερινή περίπολο» του Ρέμπραντ, επισκεφθείτε το Rijksmuseum.nl
Ακολουθήστε μας στο Telegram @epochtimesgreece
Ακολουθήστε μας στο Facebook @epochtimesgreece
Ακολουθήστε μας στο SafeChat @epochtimesgreece
