Έχει ήδη περάσει ένας χρόνος και περισσότερο από όταν εισέβαλλε ο κορωνοϊός στη ζωή μας. Η καθημερινότητα των περισσότερων ανθρώπων έχει έντονα επηρεαστεί σε όλους σχεδόν τους τομείς, από την εργασία, τα χόμπι και την κοινωνικότητα μέχρι απλές συνήθειες, που δεν συνηθίζαμε να πολυσκεφτόμαστε παλιά.
Μια από τις ομάδες που πλήττεται ιδιαίτερα έντονα και, επιτρέψτε μου την έκφραση, βάναυσα, είναι οι μαθητές όλων των ηλικιών. Ήδη από την προσχολική ηλικία μέχρι και τους μαθητές της τρίτης λυκείου, που προσπαθούν να προετοιμαστούν για τις Πανελλαδικές εξετάσεις, όλοι οι μαθητές τον τελευταίο χρόνο έχουν καθηλωθεί μπροστά στις οθόνες των υπολογιστών (ή των κινητών), οι οποίες έχουν αντικαταστήσει τις σχολικές αίθουσες.
Παρόλο που αυτό το άρθρο θα μιλήσει συγκεκριμένα για την προαναφερθείσα ομάδα, αυτό δεν σημαίνει με κανένα τρόπο ότι οι συνέπειες που υφίστανται άλλες κοινωνικές ομάδες δεν είναι σημαντικές. Για τους φοιτητές επίσης είναι τραγικό το κλείσιμο των Πανεπιστημίων. Καθώς όμως τα παιδιά και οι έφηβοι είναι ακόμα άτομα υπό διαμόρφωση, κάτι που τα καθιστά ιδιαίτερα ευαίσθητα και ευάλωτα στο περιβάλλον τους και στις καταστάσεις που βιώνουν, και τα πράγματα τους επηρεάζουν πιο βαθιά και πιο καθοριστικά, το παρόν άρθρο θα εστιάσει σε αυτούς.
Φυσικά, αλλιώς εισπράττουν την καραντίνα τα μικρά παιδιά και αλλιώς οι έφηβοι. Άλλες απαιτήσεις έχει η τηλεκπαίδευση από τους μεν και άλλες από τους δε και το περιβάλλον τους. Άλλες οι ανάγκες των μεγαλύτερων και άλλες των μικρότερων.
Υπάρχουν όμως και τα κοινά σημεία. Μιλώντας με γονείς και εκπαιδευτικούς, με παιδοψυχολόγους και επαγγελματίες της φυσικής υγείας, αλλά και με τα ίδια τα παιδιά, ας προσπαθήσουμε να δούμε πώς τους επηρεάζει η παρούσα κατάσταση.
Η ματιά των γονέων
Το κλείσιμο των σχολείων, σε συνδυασμό με τις συνθήκες της τηλε-εργασίας ή της αναστολής που έχουν επιβληθεί σε πολλούς εργαζόμενους, έχουν αυξήσει τις ώρες που περνούν τα μέλη μιας οικογένειας μαζί. Αυτό, ειδικά για όσους έχουν μικρά παιδιά ή δούλευαν και έλειπαν πολλές ώρες από το σπίτι, είχε αρκετά θετική χροιά. Για τους έφηβους όμως, που η ανάγκη της ηλικίας τους τους ωθεί να αποζητούν περισσότερο τη συντροφιά των συνομηλίκων τους παρά των γονιών τους, οι πολλές ώρες στο σπίτι μάλλον τους πιέζουν και τους αναγκάζουν να καταφεύγουν περισσότερες ώρες στον υπολογιστή, το κινητό, την ψηφιακή κοινωνικότητα.
Οι αυξημένες ώρες χρήσης του υπολογιστή είναι κάτι το οποίο μαρτυρούν πολλοί γονείς. Ακόμα και παιδιά που είχαν ελάχιστη επαφή παλιότερα, τώρα έχουν μάθει να καταφεύγουν στην οθόνη τους πολύ πιο εύκολα, για περισσότερους λόγους και για περισσότερες ώρες. Αυτό είναι κάτι που ισχύει τόσο για τα μικρότερα όσο και για τα μεγαλύτερα παιδιά. Ειδικά για τα μικρότερα, οι γονείς τους παρατηρούν συμπτώματα εθισμού και στέρησης1 όταν τα αναγκάζουν να σταματήσουν, συμπεριφορές που δεν είχαν πριν. Ο έλεγχος στις ώρες χρήσης και η επιτήρηση έχουν γίνει δυσκολότερα. Θα αναφερθούμε παρακάτω εκτενέστερα στις αρνητικές, έως καταστροφικές, συνέπειες που μπορεί να έχει για τα παιδιά η αυξημένη χρήση των υπολογιστών.
Οι περισσότεροι γονείς παραπονούνται επίσης για την ενέργεια των παιδιών τους που δεν εκτονώνεται και για τα προβλήματα που δημιουργεί η έλλειψη των φίλων και γενικότερα των κοινωνικών συναναστροφών. Τα παιδιά έχουν μεγαλύτερη ένταση, εμφανίζουν βίαιες ή/και νευρικές, ακόμα και νευρωτικές-υστερικές αντιδράσεις που δεν είχαν παλιότερα, έχουν γίνει πιο ανυπάκουα, πιο ανήσυχα, νιώθουν μοναξιά.
Κάποια παραμένουν συνεπή και ευσυνείδητα απέναντι στα σχολικά τους καθήκοντα, κάποια άλλα όχι.
«Ως γονιός δεν έχω αντιμετωπίσει κάποιο σοβαρό πρόβλημα με τα παιδιά μου σχετικά με την τηλεκπαίδευση. Καθημερινά είναι πρόθυμα να συμμετέχουν ενεργά στο τηλεμάθημα και μάλιστα φροντίζουν να είναι συνεπή και να μπαίνουν στην ώρα τους. Πιστεύω βέβαια ότι δεν είναι τόσο συγκεντρωμένα, όσο θα ήταν μέσα στην τάξη. Κάποιες φορές ίσως να χρειαστεί να τους εξηγήσω κάποια σημεία του μαθήματος, τα οποία δεν μπόρεσαν να κατανοήσουν καλά.
Όταν όμως ολοκληρώνεται το τηλεμάθημα, διακρίνω μία κόπωση και μία ένταση στην συμπεριφορά τους. Σίγουρα, αν για τον εκπαιδευτικό είναι μία φορά δύσκολη και κουραστική αυτή η διαδικασία, για τους μαθητές, ιδίως των μικρών ηλικιών, είναι πολύ δυσκολότερη. Όμως αποτελεί έναν τρόπο να επικοινωνούν καθημερινά με το δάσκαλο και τους συμμαθητές τους και να προχωρήσει έστω και με αργούς ρυθμούς η ύλη της σχολικής χρονιάς.»
(μητέρα μαθητών 5, 11 και 13 ετών)
Δυστυχώς όμως πολλά παιδιά τείνουν να χάνουν τη σύνδεση με το σχολείο και τις μαθησιακές δραστηριότητες, και καταφεύγουν σε πονηρά τεχνάσματα για να αποφεύγουν τη συμμετοχή τους στο τηλεμάθημα. Οι παράλληλες ψηφιακές δραστηριότητες, όπως το «τσατ» και το «σερφάρισμα», ή το να «μπαίνουν» στο μάθημα αλλά να μην το παρακολουθούν, κάτι που οι καθηγητές/δάσκαλοι δεν μπορούν εύκολα να ελέγξουν, είναι μερικά από τους τρόπους που χρησιμοποιούν κάποιοι μαθητές για μπορέσουν να ανταπεξέλθουν σε ή να ξεφύγουν από την καθήλωσή τους και την αφόρητη βαρεμάρα των τηλεμαθημάτων.
«Ένα πολύ μεγάλο ποσοστό (80%) των μαθητών ξυπνάνε 2 λεπτά πριν αρχίσει το μάθημα, δηλώνουν το παρόν και ξανακοιμούνται! Βάζουν ξυπνητήρι για να ξυπνήσουν, να βγουν από την τηλεδιάσκεψη και να μπουν στην επόμενη! Αυτό συμβαίνει τις 3 πρώτες ώρες (περίπου μέχρι τις 10.30).
Από κει και πέρα όλοι οι μαθητές και μιλάμε για το 100% , την ώρα της τηλεδιάσκεψης κάνουν και κάτι άλλο παράλληλα… Οι συνήθεις ασχολίες τους είναι: σερφάρισμα στο ίντερνετ και κυρίως στο ίνστανγκραμ… ακόμα και αν κάνουν τηλεδιάσκεψη από κινητό, μπορούν να ανοίγουν άλλη σελίδα και να περιηγούνται ανενόχλητοι στην αγαπημένη τους σελίδα!
Επίσης πολλοί ταυτόχρονα με την τηλεδιάσκεψη παρακολουθούσαν σειρές στο νέτφλιξ, έβγαιναν βόλτες με φίλους, και βέβαια έτρωγαν , έκαναν δουλειές στο σπίτι και ό,τι άλλο μπορεί κανείς να φανταστεί!»
(καθηγήτρια σε Λύκειο)
Μια άλλη δυσκολία της τηλεκπαίδευσης είναι ότι, κυρίως όσον αφορά τα μικρότερα παιδιά, η επιτυχία της διεξαγωγής και των αποτελεσμάτων της εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από τους γονείς: από την παρουσία τους ως επιβλέποντες την ώρα του μαθήματος, και από τις ικανότητές τους και τη διαθεσιμότητά τους να παράσχουν τη βοήθεια που χρειάζονται για το διάβασμα και την κατανόηση του μαθήματος τα παιδιά. Καλούνται να συμπληρώσουν το κενό που αφήνει η έλλειψη της φυσικής επαφής με τον δάσκαλο. Πόσο καλά μπορεί να υποκαταστήσουν οι γονείς τους εκπαιδευτικούς; Οι ρόλοι συγχέονται, το ίδιο και η διαδικασία και το θύμα εδώ είναι η μαθητική φύση του κάθε παιδιού, που όσο περνά ο καιρός υποχωρεί όλο και περισσότερο.
Τέλος, ας αναφερθούμε στις πρακτικές δυσκολίες που αντιμετωπίζουν κάποιες οικογένειες, όπως η μη επάρκεια ή η παντελής έλλειψη του απαραίτητου εξοπλισμού, που αποκλείουν τα παιδιά από τη συμμετοχή τους στη σχολική -έστω και ψηφιακή- ζωή.
Η ματιά των εκπαιδευτικών
Ποια είναι τα κενά και τα προβλήματα που βλέπουν οι εκπαιδευτικοί από τη μεριά τους; Ποιες είναι οι ανάγκες των μαθητών όπως τις αναγνωρίζουν οι άνθρωποι που έχουν τον ρόλο και την ευθύνη να τα διδάξουν αλλά και να τα καθοδηγήσουν ορθά προς μια ευρύτερη κοινωνικότητα πέρα από την οικογένεια;
«Ειδικά τα μικρά παιδιά έχουν την ανάγκη μιας κανονικότητας, μιας ρουτίνας. Όσο πιο μικρά είναι, τόσο μεγαλύτερη είναι αυτή η ανάγκη. Όταν η ρουτίνα διαταράσσεται, [τα παιδιά] «βγαίνουν από τα νερά τους». Για να δουλέψουν και να συμμετέχουν, παρακινούνται από τους συμμαθητές τους (την ομάδα) και από τη δασκάλα-πρότυπο.
Όταν αυτά λείπουν, χάνουν και τα παιδιά το ενδιαφέρον τους και τη σύνδεση με το σχολείο και το αντικείμενό του».
(συνταξιούχος νηπιαγωγός)
Η φυσική παρουσία, η βλεμματική επαφή με τον δάσκαλο, η ατμόσφαιρα της τάξης, τα θετικά συναισθήματα που δημιουργούνται μέσα στην τάξη, η κοινωνικοποίηση των παιδιών στα διαλλείματα και η ποικιλία των ερεθισμάτων είναι κάποια από τα σημαντικότερα στοιχεία της σχολικής ζωής, που συνδέουν τα παιδιά με αυτήν και τα οποία λείπουν από την τηλεκπαίδευση. Χωρίς αυτά, τα παιδιά «δεν βιώνουν το πραγματικό σχολείο». Και αυτό έχει αντίκτυπο στη διαμόρφωση της ταυτότητά τους. Ιδιαίτερη ανησυχία εκφράζουν οι δάσκαλοι για τα «πρωτάκια», που έχουν μια διαστρεβλωμένη πρώτη σχολική χρονιά, χωρίς το αντίβαρο μιας προηγούμενης φυσιολογικής και θετικής εμπειρίας.
Αλλά και οι μαθητές της Γ΄ Λυκείου βρίσκονται σε κρίσιμη φάση και αντιμετωπίζουν μια πολύ απαιτητική κατάσταση, που αρκετούς τους υπερβαίνει. Το εικονικό σχολείο τους οδηγεί στην αποστασιοποίηση. Επιπλέον, δημιουργεί συναισθήματα εγκατάλειψης και μοναξιάς:
«Ένα πολύ σημαντικό θέμα που έχει προκύψει από την αναστολή λειτουργίας των σχολείων αφορά στους υποψήφιους της Γ’ Λυκείου. Πιο συγκεκριμένα, γνωρίζω τρεις περιπτώσεις υποψήφιων, καλών μαθητών και με στόχους, οι οποίοι έχουν παραιτηθεί εντελώς από το να προσπαθήσουν να περάσουν στη σχολή που επιθυμούσαν αρχικά. Θεωρούν ότι έχουν μείνει αβοήθητοι και ακαθοδήγητοι και όλο αυτό τους έχει στερήσειτο κίνητρο για να προσπαθήσουν, με όποιες συνέπειες ενδέχεται να έχει αυτό στο μέλλον τους.»
(καθηγήτρια σε Λύκειο)
Από τη δική τους πλευρά, οι εκπαιδευτικοί έχουν να αντιμετωπίσουν ζητήματα επάρκειας στη χρήση της ψηφιακής πλατφόρμας και των νέων μέσων και το συνεπακόλουθο άγχος.
«Ως εκπαιδευτικός αρχικά ένιωσα διπλό άγχος: πρώτον, για το κατά πόσο θα μπορούσα να ανταποκριθώ η ίδια σε όλη αυτή τη διαδικασία, καθώς δεν έχω και τόσο καλή σχέση με την τεχνολογία, και δεύτερον αν οι μαθητές μου θα μπορούσαν να ανταποκριθούν στα νέα δεδομένα.»
(δασκάλα Δημοτικού)
Η έλλειψη της φυσικής επαφής είναι και για αυτούς μια από τις μεγαλύτερες δυσκολίες:
«Από την μεριά της εκπαιδευτικού (που αγαπάει την δουλειά της και η ενέργεια των παιδιών-μαθητών μου δίνει ζωή) η τηλεκπαίδευση για μένα ήτανε μαρτύριο! 3 μήνες κόντεψα να πάθω κατάθλιψη! Μπροστά σε μια μαύρη οθόνη με 15χρονους μαθητές-φαντάσματα , όλη η εκπαιδευτική διαδικασία έχασε για μένα το νόημα της! Οι μαθητές αρνούνταν να ανοίξουν κάμερες γιατί φόραγαν πιτζάμες, ήταν αχτένιστοι, είχαν σκοτάδι στο δωμάτιο , ήταν ακόμα ξαπλωμένοι κάτω από τις κουβέρτες στο κρεβάτι!!!
Πολλοί δεν άνοιγαν ούτε μικρόφωνα λέγοντας στο τσατ ότι τους χάλασε ή ότι έχει πολύ φασαρία στο σπίτι από μικρά αδέρφια!
Όλα αυτά είχαν σαν αποτέλεσμα να μιλάω σε μία οθόνη με μια λίστα ονομάτων χωρίς σχεδόν καμία ανταπόκριση!»
(καθηγήτρια σε Λύκειο)
«Η κλεισούρα μου δημιουργεί αρνητικά συναισθήματα και η πολύωρη ενασχόληση με τον υπολογιστή, μου στερεί την ικανοποίηση που λαμβάνει ένας εκπαιδευτικός όταν οι μαθητές χαίρονται που έχουν μαζί σου μάθημα και ανυπομονούν να μιλήσουν μαζί σου! Και εγώ βέβαια μαζί τους!»
(καθηγήτρια σε Λύκειο)
«Η κατάσταση είναι αρρωστημένη και απρόσωπη. Δεν υπάρχει συμμετοχή, ούτε κέφι, ούτε διάθεση. Σε τι θα επιστρέψουμε;»
(καθηγήτρια σε Λύκειο)
Υπάρχουν επίσης οι ανησυχίες για το πόσο καλά μπορούν τα παιδιά να απορροφήσουν όσα προσπαθούν να τους διδάξουν μέσω της ψηφιακής πλατφόρμας, χωρίς τη ζωντανή συμμετοχή και μέσα στα πλαίσια της μειωμένης επαφής και χρόνου:
«Πόσο εύκολο είναι σε ένα παιδί να κατανοήσει όσα διδάσκω με τον τρόπο αυτό; Πόσο χρόνο μπορεί το παιδί να μείνει συγκεντρωμένο; Πόση όρεξη για συμμετοχή να έχει, αν η σύνδεση του δεν είναι καλή ή αν δεν έχει προσωπική επαφή με τον δάσκαλο;
Θεωρώ πως μαθήματα όπως μαθηματικά, φυσική και γραμματική είναι δυσκολότερα να κατανοηθούν μέσω τηλεμαθήματος. Μαθήματα πάλι όπως ιστορία και γεωγραφία εμπλουτίζονται άμεσα με εικόνες, εκπαιδευτικά βίντεο ή παιχνίδια και ίσως έτσι είναι πιο ευκολονόητα. Πιστεύω ακόμα ότι η πλειοψηφία των μαθητών αντιμετωπίζουν προβλήματα συγκέντρωσης στη διάρκεια του τηλεμαθήματος, καθώς υπάρχουν γύρω τους πολλά ερεθίσματα και δυστυχώς δεν είμαι σε θέση να ενθαρρύνω όσο θα ήθελα τη συμμετοχή τους και να τους επαναφέρω στη μαθησιακή διαδικασία.»
(δασκάλα Δημοτικού)
Θεωρούν την προσήλωση του Υπουργείου στη διδασκαλία της ύλης ανούσια, κάτι που όχι μόνο αγνοεί τα πραγματικά προβλήματα των μαθητών και των εκπαιδευτικών, αλλά φέρνει και επιπλέον άγχος. Πάνω σε τι να βάλουν διαγώνισμα, τι να βαθμολογήσουν; Οι καθηγητές του Γυμνασίου και του Λυκείου δεν γνωρίζουν καν τα πρόσωπα των μαθητών τους…
Επίσης, παρατηρείται αύξηση στην κατ’ οίκον εκπαίδευση, η οποία γίνεται από καθηγητές του Δημοσίου σε παιδιά που πάσχουν από κάποιο σοβαρό ψυχικό ή σωματικό νόσημα. Έχουν αυξηθεί τα περιστατικά μελαγχολίας και τα ενδοοικογενειακά θέματα. Τα οικογενειακά προβλήματα αντανακλούν στην εκπαίδευση, λένε οι εκπαιδευτικοί.
Συστήνουν στους γονείς υπομονή, επιμονή, κατανόηση και φιλοτιμία. Τους παροτρύνουν να μην χαλαρώνουν και να μην επαφίενται μόνο στον εκπαιδευτικό.
Και επισημαίνουν ότι πρέπει να επιβλέπουν το παιδί τους σε όλες τις τάξεις του Δημοτικού προκειμένου να σιγουρευτούν ότι έχει κατανοήσει όσα διδάχθηκε.
Από την άποψη της σωματικής υγείας
Ο κύριος Ευάγγελος Σ. Δήμου-Ρουσουλέντσης, χειροπράκτης – ποδίατρος, περιγράφει τα προβλήματα που προκαλεί στα παιδιά η πολύωρη καθήλωση στον υπολογιστή:
Η κακή στάση, σε συνδυασμό με την έλλειψη φυσικής άσκησης, οδηγεί στη δημιουργία διάφορων μυοσκελετικών προβλημάτων, σε ημικρανίες, πονοκεφάλους και στα αρχικά στάδια του αυχενικού συνδρόμου. Οι συνθήκες ελαστικότητας στους μύες σκληραίνουν και εμφανίζονται πόνοι, σπασμοί και δυσκαμψία στη μέση.
Μιλά για την κούραση, τη συσσωρευμένη ένταση, τη νευρικότητα και το στρες που προκαλείται στα παιδιά λόγω διάφορων τεχνικών προβλημάτων που προκύπτουν κατά τη διάρκεια του μαθήματός τους (όπως πχ η διακοπή της σύνδεσης ή προβλήματα με το rooter) και πώς αυτά προκαλούν με τη σειρά τους ποικίλα ψυχοσωματικά συμπτώματα. Σε αυτό συμβάλλει η έλλειψη της άθλησης, που στερεί τον οργανισμό από τις ορμόνες της ευεξίας (όπως η σεροτονίνη, η ντοπαμίνη και οι ενδορφίνες) που εκκρίνονται συνήθως κατά της διάρκεια της φυσικής δραστηριότητας και οι οποίες «μας ηρεμούν, γεννούν αίσθημα ευδαιμονίας, βελτιώνουν τη διάθεση και αντιμάχονται το στρες».
Πόσο καταστροφικές είναι για τους μαθητές αυτές οι συνέπειες; Ο κ. Ρουσουλέντσης ευτυχώς θεωρεί όλα τα προαναφερθέντα προβλήματα αναστρέψιμα, καθώς δεν προέρχονται «από κάτι παθολογικό, αλλά από μια κακή καθημερινότητα». Θεωρεί λοιπόν ότι όταν τα παιδιά επιστρέψουν στην προηγούμενη καθημερινότητά τους και ξαναβρούν τις εξωτερικές τους δραστηριότητες η ευελιξία και η προσαρμοστικότητα της ηλικίας τους θα τα βοηθήσει να ξαναβρούν την υγεία τους και να ξεπεράσουν τις αρνητικές επιπτώσεις που έχει στη φυσική τους υγεία η τηλεκπαίδευση.
Εκτός από τα προβλήματα μυοσκελετικής φύσεως που δημιουργούνται στο σώμα στο σύνολό του, και τα οποία μας παρουσίασε διεξοδικά ο κ. Ρουσουλέντσης, μια συγκεκριμένη περιοχή πλήττεται ιδιαίτερα έντονα: το κεφάλι και τα μάτια.
Παιδοφθαλμίατροι μιλούν για τον αυξημένο κίνδυνο που προκαλεί η αυξημένη ενασχόληση με τον υπολογιστή για την εμφάνιση μυωπίας αλλά και άλλων οφθαλμικών παθήσεων, όπως η θολή όραση και η ξηροφθαλμία, για πονοκεφάλους και για ερεθισμό των ματιών. Επίσης, οι πολλές ώρες μπροστά στην οθόνη δημιουργούν νευρολογικές διαταραχές, όπως τη δυσκολία προσήλωσης των ματιών. Η ανάγνωση των βιβλίων γίνεται μια «δύσκολη» δραστηριότητα.
Μια άλλη συνέπεια που υφίστανται τα μάτια είναι το «οπτικό μπλοκ». Ο όρος προέρχεται από τη ραϊχική ψυχοθεραπευτική θεωρία και θα τον εξηγήσουμε στο παρακάτω μέρος.
Από την άποψη της ψυχικής υγείας
Νους και σώμα είναι ένα. Το υποστήριξε ο ψυχολόγος Βίλχελμ Ράιχ στη Δύση και το δίδαξε ο δάσκαλος του Φάλουν Ντάφα, Λι Χονγκτζί, στην Ανατολή. Είναι μόνο ότι η ανθρώπινη αντίληψη δεν μπορεί να συλλάβει πλήρως αυτήν την ενότητα. Για την ευκολία μας λοιπόν, τα αντιμετωπίζουμε χωριστά.
Μια πρώτη παρατήρηση που γίνεται από τον τομέα της παιδοψυχολογίας είναι για την «ιδρυματοποίηση» που αρχίζει να συμβαίνει σε έναν σημαντικό αριθμό παιδιών, όχι ειδικά λόγω της τηλεκπαίδευσης, αλλά λόγω του εγκλεισμού και των γενικών συνθηκών της καραντίνας. Δεν είναι λίγα τα παιδιά που αρνούνται να βγουν από το σπίτι. Έχουν απορροφήσει όλον τον φόβο που διαχέεται από τα ΜΜΕ και ενδεχομένως και από τις αντιδράσεις της οικογένειάς τους και αυτό τους προκαλεί συστολή, τα καθηλώνει. Η ακινησία -μυϊκή, ψυχική, ενεργειακή- είναι ενάντια στη φύση του παιδιού και τις ανάγκες της ανάπτυξής του. Ο παλμός διαταράσσεται, η χημική ισορροπία του σώματος διαταράσσεται και αρχίζουν να εμφανίζονται συμπτώματα αγοραφοβίας και ελαφριά παρανοϊκά στοιχεία, όπως πχ η σκέψη ότι η επαφή με τους άλλους είναι πρόβλημα.
Πιο ευάλωτα παρουσιάζονται τα παιδιά που έχουν ήδη αγοραφοβικές τάσεις ή που αντιμετωπίζουν προβλήματα στην οικογένειά τους. Σε αυτές τις περιπτώσεις, η στέρηση της διεξόδου που αποτελούσε το σχολείο και οι κοινωνικές συναναστροφές προκαλεί μεγάλη επιδείνωση. Αλλά και γενικότερα, για όλα τα άτομα που βρίσκονται στην εφηβεία, «ανάγκη και φυσική τάση των οποίων είναι το άνοιγμα προς τα έξω, προς τον κόσμο, η φυγή από το σπίτι και η απομάκρυνση από τους γονείς», η περίοδος της καραντίνας έχει λειτουργήσει εξαιρετικά επιβαρυντικά και πιεστικά.
Κάτι άλλο που έχει επιβαρύνει τα παιδιά είναι οι ενοχές. Μην κολλήσουν τους άλλους, τον παππού, τη γιαγιά. Αυτές μπορεί να εντείνονται ή όχι από το περιβάλλον του παιδιού.
Η τηλεκπαίδευση συγκεκριμένα φέρνει και κάποια επιπλέον προβλήματα στα παιδιά. Αφενός, εντείνει τις συνθήκες ακινησίας και καθήλωσης. Αφετέρου, «προκαλεί την αποστασιοποίηση από τη μάθηση, λόγω έλλειψης συναισθηματικής και βλεμματικής επαφής». Η απομόνωση στο σπίτι και η εικονική κοινωνικότητα «τα εμποδίζει να οριοθετηθούν σε σχέση με τους άλλους, να γνωρίσουν τον εαυτό τους και τις ικανότητές τους». Επιπλέον, εθίζει τους μαθητές στην οθόνη, η οποία είναι πλέον το μοναδικό διαθέσιμο μέσον για κάθε πτυχή της ζωής: την εργασία (το σχολείο), τους φίλους, τη διασκέδαση, την ενημέρωση, τις αγορές. Ακόμα και για τη σωματική άσκηση.
Αυτή η υπεραυξημένη εξάρτηση από την οθόνη είναι κάτι ιδιαίτερα καταστροφικό, όχι μόνο για τα παιδιά, αλλά και για τους ενήλικους. Η διαφορά όμως είναι ότι επειδή τα παιδιά είναι υπό διαμόρφωση «τα μηνύματα [οι επιδράσεις του περιβάλλοντός τους] γίνονται δομικά στοιχεία του χαρακτήρα τους», κάτι που αλλάζει πολύ δυσκολότερα.
Μια από τις καταστροφικές πτυχές της είναι η ισοπέδωση της αντίληψης, της μάθησης και της γνώσης: η οθόνη δεν έχει βάθος και αυτή η επίπεδη εμπειρία διαχέεται σε όλη τη ζωή.
Μια άλλη καταστροφική πτυχή είναι το «οπτικό μπλοκ», που έχουμε ήδη αναφέρει. Η κυρία Ανδρονίκη Τρίμμη, ραϊχική ψυχολόγος και ψυχοθεραπεύτρια, μας βοηθά να καταλάβουμε περί τίνος πρόκειται:
«Σύμφωνα με τη ραϊχική θεωρία, το οπτικό μπλοκ είναι το πρώτο σοβαρό τραύμα που ενδέχεται να συμβεί στη ζωή ενός ατόμου, κατά τη διάρκεια του πρώτου εξελικτικού του σταδίου, του επονομαζόμενου οπτικού, που ταυτίζεται χρονικά με την περίοδο της κύησης και των πρώτων 20 ημερών μετά τη γέννησή του. Όταν το άτομο τραυματιστεί σε αυτό το στάδιο μαθαίνει ότι είναι μόνο, νιώθει τρόμο για τη ζωή και αποσύρεται. Ως συνέπεια, δεν εστιάζει, δεν βλέπει, δυσκολεύεται να έχει συναισθηματική επαφή με τους άλλους και βρίσκεται σε απομόνωση. Η οθόνη μπορεί να δημιουργήσει ή να επιδεινώσει το οπτικό μπλοκ, κάτι που είναι πιθανόν να οδηγήσει σε περισσότερες παράνοιες ή/και σε συναισθηματική ισοπέδωση.»
Και συμπληρώνει:
«Λόγω της παρατεταμένης της χρονικής διάρκειας, η τηλεκπαίδευση μπορεί να νοηθεί ως τραύμα, με συνέπειες όχι εύκολα αναστρέψιμες. Το κράτος θα έπρεπε να έχει συμβουλευτεί μια ομάδα παιδοψυχολόγων πριν λάβει το μέτρο της τηλεκπαίδευσης.»
Η πρότασή της είναι να διαιρούνταν οι τάξεις σε μικρά τμήματα, που θα πήγαιναν στο σχολείο εκ περιτροπής, κάτι που δοκιμάστηκε για λίγο την προηγούμενη σχολική περίοδο. Το σημαντικό είναι να διατηρείται η επαφή και να μην υπάρχει εξάρτηση από τις οθόνες.
Και μετά τι;
Βρισκόμαστε χρονικά κοντά στο σημείο της επιστροφής στα θρανία (;). Κάποιοι μαθητές λένε πως προτιμούν την τηλεκπαίδευση γιατί «νιώθουν πιο ελεύθεροι». Αλλά κάποιοι άλλοι – οι περισσότεροι, θέλω να πιστεύω – το περιμένουν με ανυπομονησία. Το κυρίαρχο και πιο έντονο συναίσθημα αυτής της περιόδου, όπως μαρτυρούν οι ίδιοι, είναι η βαρεμάρα.
Βέβαια οι προϋποθέσεις για το άνοιγμα των σχολείων δεν ακούγονται ελκυστικές ή λιγότερο κακοποιητικές. Όπως κακοποιητικά είναι τα μέτρα της καραντίνας στο σύνολό τους, η δομή της εκπαίδευσης, το αστικό μας περιβάλλον. Το καθεστώς του φόβου που προάγεται ως μόνιμη συνθήκη της ζωής μας. Ποιος άνθρωπος μπορεί να αντισταθεί στην απειλή της υγείας και της ασφάλειάς του; «Η υγεία είναι πάνω απ’ όλα», συνηθίσαμε όλοι να λέμε και ακούγεται τόσο σωστό. Κι όμως…αν σκεφτούμε προσεκτικά, αν σκεφτούμε βαθιά, η υγεία μας αξίζει πραγματικά κάθε τίμημα; Δεν υπάρχουν κάποια πράγματα που δεν θα κάναμε σε καμία περίπτωση, κάποιες αρχές που δεν θα παραβιάζαμε ακόμα και για χάρη της υγείας μας;
Υπάρχουν άνθρωποι που χάρη σε μια ασθένεια ή αναπηρία σωματική, μπόρεσαν να θεραπευτούν από τον εγωισμό τους, τη ματαιοδοξία τους, την επιθετικότητά τους. Μπόρεσαν να ανακαλύψουν το βαθύτερο νόημα της ζωής και να έρθουν σε αρμονία με τον εαυτό τους και την οικογένειά τους. Υπάρχουν άνθρωποι που είπαν «έπρεπε να τυφλωθώ για να δω».
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1. Η εξάρτηση από το διαδίκτυο «σύντομα πρόκειται να συμπεριληφθεί στη νοσολογική κατηγοριοποίηση της επίσημης Ψυχιατρικής (DSM-V). Συνήθως εμφανίζεται σε παιδιά και εφήβους.» – από το βιβλίο «Εισαγωγή στις Εξαρτήσεις» του Ιωάννη Κορκοτσέλλου, εκδ. του Κέντρου Ψυχοθεραπείας & Συμβουλευτικής «Βίλχελμ Ράιχ» – Ε.Ι.Ν.Α. 2012, σελ. 159.
Ακολουθήστε μας στο Telegram @epochtimesgreece
Ακολουθήστε μας στο Facebook @epochtimesgreece
Ακολουθήστε μας στο SafeChat @epochtimesgreece
