“Ελπίζαμε ότι το φετινό Πάσχα θα είμαστε ήδη στις εστίες μας στην Μαριούπολη, αλλά δυστυχώς ο πόλεμος δεν τελειώνει και μας καθηλώνει για ακόμη μια χρόνια στην Ελλάδα”, λέει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η Νάντια Τσαπνή, πρόεδρος του Κέντρου Ελληνικού Πολιτισμού της Μαριούπολης «Μαιώτιδα», που βρίσκεται εδώ και σχεδόν ένα χρόνο στη Θεσσαλονίκη μαζί με άλλους Ουκρανούς πρόσφυγες.
Με χαρά αλλά και λύπη, οι Έλληνες από την Ουκρανία ετοιμάζονται να γιορτάσουν το Πάσχα με τις δικές τους παραδόσεις αιώνων. “Όλοι τους θυμούνται με νοσταλγία το ειρηνικό Πάσχα των προηγούμενων ετών, ενώ φέτος, όπως και πέρυσι, προσπαθούν ν’ αναβιώσουν κάποια από τα έθιμα τους, όπως το ζύμωμα του “ψαθυριού”, του παραδοσιακού πασχαλιάτικου ψωμιού σε σχήμα σταυρού.
“Ήταν ξεχασμένη τόσο η συνταγή όσο και το έθιμο και την επαναφέραμε πριν από χρόνια”, εξηγεί η ιστορικός PhD Μαργαρίτα Αρατζιώνη (Margaryta Aradzhyoni), ερευνήτρια του Ινστιτούτου Ανατολικών Σπουδών της Εθνικής Ακαδημίας Επιστημών της Ουκρανίας, που βρίσκεται στη Θεσσαλονίκη ως πρόσφυγας και παρουσιάζει τον πολιτισμό των Ελλήνων της Μαριούπολης ως έναν μοναδικό πολιτισμό της ιστορικής ελληνικής Διασποράς της περιοχής της Μαύρης Θάλασσας, μέσα από σειρά διαλέξεων που οργανώνει τακτικά.
Στις 6 Απριλίου, στα γραφεία του Συλλόγου Ελλήνων Ουκρανίας στην Ελλάδα, στη Θεσσαλονίκη, προσέφερε στους συμπατριώτες της μια επίδειξη παρασκευής του πασχαλινού τσουρεκιού «ψαφίρ» και του ψωμιού «αρτού».
‘”Είναι ένα τελετουργικό ψωμί του πασχαλινού κύκλου, που έψηναν οι Έλληνες τη Μεγάλη Πέμπτη στα ελληνικά χωριά της περιοχής της Μαριούπολης”, λέει η κ. Αραντζιώνη στο ΑΠΕ- ΜΠΕ.
“Το ψαφίρ είναι ειδικό γλυκό ζυμαρικό (τσουρέκι) με πλέξιμο που θυμίζει το ακάνθινο στεφάνι του Ιησού Χρίστου. Υπήρχε και ένα άλλο ψωμί που το λέμε αρτού (από το ‘άρτος’), με πέντε κόκκινα αυγά μέσα, ψημένα με τη ζύμη, που το κόβουν τη δεύτερη μέρα του Πάσχα, μνημονεύοντας τους νεκρούς”, συνεχίζει.
“Τα πασχαλινά τσουρέκια τα ψήναμε τη Μεγάλη Τετάρτη, ενώ τη Μεγάλη Πέμπτη βάφαμε τα αβγά. Η γιαγιά μας κρατούσε αυστηρά τη νηστεία και δεν μας άφηνε να αγγίξουμε τα τσουρέκια και τα αβγά μέχρι την Κυριακή της Ανάστασης», θυμάται η Νίνα Πασκάλ, πρόεδρος του Ελληνικού Συλλόγου του Κίεβου “ Ενότητα”, η οποία βρίσκεται στη Θεσσαλονίκη από τότε που ξεκίνησε ο πόλεμος στην Ουκρανία.
“Οι Έλληνες της Ουκρανίας ψήνουν το αρτού μετά το Πάσχα στη μνήμη των νεκρών και για τη γονιμότατα των ανθρώπων, των χωραφιών και των ζώων”, εξηγεί η Μαργαρίτα Αραντζιώνη, προσθέτοντας: “Το τρίτο ψωμί που παρουσιάσαμε είναι ένα ψωμί σε σχήμα ποντικιού, το οποίο οι Έλληνες της Αζοφικής ψήνουμε είκοσι πέντε ημέρες μετά το Πάσχα για την γιορτή “Ποντικίστρια”, που έχει σχέση με τη γεωργική παράδοση που υπήρχε στον πολιτισμό των Ελλήνων της Μαριούπολης για την προστασία των χωραφιών από τα ποντίκια και τα διάφορα έντομα που έβλαπταν τα νεαρά βλαστάρια.
Στην τελετή έπαιρναν μέρος μόνο γυναίκες και μικρά παιδιά. Πήγαιναν στα χωράφια, έριχναν μικρά κομματάκια ψωμιού “ποντίκι” και “τάιζαν” τα πραγματικά ποντίκια για να μην βλάπτουν τα χωράφια. Αν για μεγάλο χρονικό διάστημα δεν έριχνε βροχή, πάλι έψηναν “ποντίκια” και έκαναν ειδική παράκληση στον Θεό να φέρει τη βροχή,” εξήγησε η κ. Αρατζιώνη, μιλώντας για τις παραδόσεις που συμπλέκονται με θρησκευτικές τελετουργίες των Ελλήνων της Αζοφικής με ρίζες στα αρχαία χρόνια. Το master class που παρουσίασε η ίδια είναι αποτέλεσμα δικής επιτόπιας έρευνας στα ελληνικά χωριά, από το 1992 έως 1995. Επίσης κάποιο φωτογραφικό υλικό που χρησιμοποίησε στη διάλεξη της προέρχεται από το Μουσείο Τοπικής Ιστορίας Μαριούπολης. “Το μουσείο κάηκε πέρυσι στη διάρκεια των βομβαρδισμών, ευτυχώς πρόλαβα να σκανάρω αυτές τις φωτογραφίες, που ανήκουν στο Πάσχα των Ελλήνων της Αζοφικής του 1927” .
Στο master class έγινε σύγκριση με την ελληνική παράδοση στα πασχαλινά τσουρέκια της σημερινής Ελλάδας. “Απέδειξα ότι, αν και έχουμε πολλά κοινά, οι Έλληνες της Αζοφικής ή της Μαριούπολης, όπως λέμε, είμαστε μια ξεχωριστή ειδική ιστορική ελληνική διασπορά, με ιδιαιτερότητες που μας ξεχωρίζουν από τους Έλληνες του Πόντου και της Θράκης”, είπε η Μαργαρίτα Αρατζιώνη.
Σοφία Προκοπίδου, ΑΠΕ-ΜΠΕ
