Του Sean Fitzpatrick
Καθώς το φθινόπωρο έρχεται με αστραφτερή λαμπρότητα σβήνοντας το φως της προηγούμενης εποχής, καλούμαστε, με την εναλλαγή των εποχών, να αντιμετωπίσουμε ένα αναπόφευκτο γεγονός: Και εμείς, επίσης, κάποτε θα πεθάνουμε. Όσο γνωστή κι αν είναι αυτή η αλήθεια, εξακολουθεί να είναι βασανιστική. Το πώς την αντιλαμβάνεται κανείς, ωστόσο, κάνει όλη τη διαφορά — και η καλή ποίηση είναι μια καλή αρχή για να κατανοήσουμε οτιδήποτε.
Είναι το αγέρωχο, θριαμβευτικό ποίημα, η σονέτα του Τζον Ντόνε του 1633 «Θάνατε, Περήφανος μην είσαι» (Death, Be Not Proud), που μιλάει έτσι στον Θάνατο:
Θάνατε, περήφανος μην είσαι, έστω και αν μερικοί σε αποκαλούν
Ισχυρό και τρομερό, γιατί δεν ίσοι
Καθώς εκείνοι, που εσύ νομίζεις πως κατατροπώνεις
Δεν αποθνήσκουν, φτωχέ Θάνατε, ούτε τώρα μπορείς να με σκοτώσεις.
Από την ανάπαυση και τον ύπνο, που όμως δική σου εικόνα αποτελούν,
Πολλή ευχαρίστηση, ωστόσο από σένα πολλή περισσότερη πρέπει να κυλήσει,
Και το ταχύτερο οι καλύτεροι μας άνδρες μαζί σου θα έρθουν,
Ανάπαυση για τα κόκαλά τους, και παράδοση των ψυχών τους.
Εσύ είσαι σκλάβος της Μοίρας, της Τύχης, των Βασιλέων,
και των απελπισμένων ανδρών,
Και μαζί με το δηλητήριο, τον πόλεμο και την αρρώστια κατοικείς,
Και το όπιο ή τα μάγια μπορούν επίσης και μας κάνουν να κοιμόμαστε. Πολύ καλύτερα από το δικό σου χτύπημα γιατί επαίρεσαι λοιπόν;
Ένας σύντομος ύπνος παρέρχεται, αιώνιοι ξυπνάμε
Και ο Θάνατος δεν θα υπάρχει πια, Θάνατε, θα πεθάνεις.
Αυτό το ποίημα κάνει μια κοροϊδευτική πρόποση στον θάνατο, αποκαλώντας τον αδύναμο και υποτακτικό, το πιόνι της κακίας και της αρρώστιας. Δεν αφήνει στον Άδη περιθώριο να διευρύνει την κυριαρχία του, παρά την κυριαρχία του. Γιατί ο θάνατος δεν είναι τίποτα σε σύγκριση με την κυριαρχία που μπορεί να διεκδικήσει κάθε άνδρας και γυναίκα στον εαυτό τους, οι οποίοι έχουν την εξουσία να νικήσουν την απλή θλίψη του θανάτου δίνοντας απόλυτη σημασία στη ζωή.
Όπως έμαθε ο Οδυσσέας όταν ταξίδεψε στο Σπίτι των Νεκρών, η ζωή είναι σημαντική μόνο επειδή πεθαίνουμε, αλλά ακόμη και στον θάνατο μας περιμένει μια πανίσχυρη παρέα ηρώων.
Ένα απόσπασμα από το «Χριστουγεννιάτικη ιστορία» του Καρόλου Ντίκενς απηχεί τα συναισθήματα του σονέτου του Donne καταδικάζοντας παρόμοια και ενθουσιωδώς τον Θάνατο:
«Ω ψυχρέ, ψυχρέ, άκαμπτε, τρομερέ Θάνατε, έστησες εδώ το βωμό σου και τον ντύνεις με τέτοιους τρόμους κατά βούληση: γιατί αυτή είναι η κυριαρχία σου! Αλλά από το αγαπημένο, σεβαστό και τιμημένο κεφάλι, δεν μπορείς ούτε μια τρίχα να στρέψεις στους φρικτούς σκοπούς σου, ούτε να κάνεις κάποιον απεχθή. Δεν είναι ότι το χέρι είναι βαρύ και θα πέσει κάτω όταν απελευθερωθεί. Δεν είναι ότι η καρδιά και ο παλμός είναι ακίνητοι, αλλά ότι το χέρι ήταν ανοιχτό, γενναιόδωρο και αληθινό. H καρδιά γενναία, ζεστή και τρυφερή και ο παλμός ενός άντρα. Χτύπα, Σκιά, Χτυπα! Και δες τις καλές του πράξεις να ξεπηδούν από την πληγή, να σπείρουν στον κόσμο ζωή αθάνατη!».
Ακόμα κι έτσι, ο Θάνατος είναι μια πολύ περήφανη παρουσία για πάρα πολλούς από τους ζωντανούς. Αυτό που συμπεραίνουμε με τρόμο, είναι η αφόρητη σκέψη ότι κατά μια έννοια έχουμε πεθάνει πολύ πριν κληθούμε να πεθάνουμε. Δεν έχουμε μπερδέψει τη ζωή με τίποτα άλλο παρά με τη ματαιοδοξία, η οποία είναι πολύ τεχνική για να είναι αυθεντική. Ακόμη και οι πιο επιτυχημένοι στη ζωή, όπως ο Ιβάν Ιλίτς του Λέων Τολστόι, μπορούν να δουν τη ζωή τους ως αποτυχία όταν πρέπει να τη χάσουν. Για αυτούς, η φυσική ζωή μπορεί να αποδειχθεί πνευματικός θάνατος πριν ο σωματικός θάνατος να φέρει την πνευματική ζωή.
Στο τέλος, η στάση μας απέναντι στη ζωή θα πρέπει να αλλάξει μέσω της αποδοχής του θανάτου, ακόμα κι αν αυτό σημαίνει ότι θα πάμε από τον τρόμο στον θρίαμβο. Αν και η παράβλεψη ή η άρνηση του θανάτου δεν είναι ασυνήθιστες, είναι αυταπάτες που επινοήθηκαν για να αποκρούσουμε τις δυσάρεστες καταστάσεις και είναι αυτές που γεννούν την επιπολαιότητα, τον φόβο και την απογοήτευση.
Η αποδοχή του θανάτου, από την άλλη πλευρά, επιτρέπει την εμπιστοσύνη, την Ειρήνη, ακόμη και την ικανοποίηση. Αν και ο θάνατος επισκιάζει τις ανησυχίες της ζωής, η αγάπη αντέχει πέρα από τη ζωή με μια δική της ζωή. Το «Θάνατε, Περήφανος μην είσαι» είναι η πρόκληση του Τζον Ντόνε, που κροταλίζει τις αποστεωμένες πόρτες του θανάτου. Μας λέει το παράδοξο ότι το να ζεις καλά είναι ο καλύτερος τρόπος για να πεθάνεις καλά—και αυτό είναι ένα παράδοξο με το οποίο όλες οι ψυχές πρέπει να παλέψουν πριν παλέψουν με τον Θάνατο.
Όταν το φθινόπωρο στέλνει τις σκέψεις μας προς τους νεκρούς με ερωτήσεις σχετικά με τον σκοπό της ζωής και το τι συμβαίνει μετά τον θάνατο, το γενναίο ποίημα του Ντόνε βροντοφωνάζει αισιοδοξία και μας την μεταδίδει. Στηρίζεται στη νίκη μιας καλά βιωμένης ζωής που αναγκάζει τον Θάνατο να συρρικνωθεί στις σκιές της ασημαντότητας, αφήνοντάς μας να ζήσουμε αλώβητοι, ακόμη και μέχρι την αιωνιότητα.
Ο Sean Fitzpatrick είναι καθηγητής στη σχολή του Gregory the Great Academy, ένα οικοτροφείο στο Elmhurst, Pa., όπου διδάσκει ανθρωπιστικές επιστήμες. Τα κείμενά του για την εκπαίδευση, τη λογοτεχνία και τον πολιτισμό έχουν δημοσιευθεί σε διάφορα περιοδικά, όπως το Crisis Magazine, το Catholic Exchange και το Imaginative Conservative.
