Η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία επηρέασε δραστικά το κόστος της ενέργειας παγκοσμίως και εξέθεσε τα τρωτά σημεία των ευρωπαϊκών χωρών που εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από το φυσικό αέριο της Μόσχας, ενώ παράλληλα οδήγησε σε αυξημένες ανησυχίες σχετικά με τον ενεργειακό εφοδιασμό και την ασφάλεια.
Πριν από τον πόλεμο του Κρεμλίνου με την Ουκρανία, η Ευρωπαϊκή Ένωση εισήγαγε περίπου το 60 τοις εκατό της ενέργειας που κατανάλωνε το 2021, με το 45 τοις εκατό περίπου, ή 155 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα, να προέρχεται από τη Ρωσία.
Ωστόσο, στον απόηχο της εισβολής της 24ης Φεβρουαρίου, τα δυτικά έθνη έχουν υποσχεθεί να μειώσουν την εξάρτησή τους από το ρωσικό φυσικό αέριο κατά δύο τρίτα μέχρι το τέλος του 2022 σε ένδειξη διαμαρτυρίας. Ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντίμιρ Πούτιν απαίτησε την ίδια στιγμή να πληρώνουν οι αγοραστές από τα “μη φιλικά”, όπως τα χαρακτήρισε, έθνη το ρωσικό φυσικό αέριο με ρούβλια.
Ως αποτέλεσμα, οι ενεργειακές εισαγωγές ρωσικού φυσικού αερίου στην ΕΕ έχουν μειωθεί σημαντικά ενόψει ενός χειμώνα που πιστεύεται ευρέως ότι θα είναι ψυχρότερος του κανονικού σε όλη την Ευρώπη, προκαλώντας φόβους για το πώς θα αντεπεξέλθουν οι χώρες της ΕΕ.
Η εξάρτηση της Ευρώπης από το ρωσικό φυσικό αέριο
Η εξάρτηση της Ευρώπης από το ρωσικό φυσικό αέριο έχει γίνει κεντρικό θέμα από τον Φεβρουάριο, όταν ο Πούτιν ξεκίνησε την “ειδική στρατιωτική επιχείρηση” στην Ουκρανία. Οι τιμές του φυσικού αερίου εκτινάχθηκαν πάνω από 30 τοις εκατό μετά την εισβολή και έκτοτε παραμένουν ασταθείς.
Παρά τη μακροχρόνια σχέση μεταξύ της Ρωσίας και της Ευρώπης όσον αφορά τις εισαγωγές φυσικού αερίου, η σχέση αυτή έχει γίνει όλο και πιο ξινή το 2022 και φαίνεται να φτάνει στο τέλος της, με την Ευρώπη να ορκίζεται να τερματίσει την εξάρτηση από το ρωσικό φυσικό αέριο έως το 2030.
Ποιες χώρες εξαρτώνται από το ρωσικό φυσικό αέριο το 2022;
Σύμφωνα με στοιχεία του Διεθνούς Οργανισμού Ενέργειας, η Λιθουανία και η Φινλανδία εισήγαγαν περίπου το 80% του πετρελαίου τους από τη Ρωσία τον Νοέμβριο του 2021. Ακολουθεί η Σλοβακία, η οποία εισήγαγε 74% από τη Ρωσία, η Πολωνία, η οποία εισήγαγε 58% και η Ουγγαρία, η οποία έλαβε 43%. Σύμφωνα με τα στοιχεία, η Εσθονία, η Γερμανία, η Ελλάδα και η Νορβηγία εισήγαγαν από 25 έως 34 τοις εκατό του πετρελαίου τους από τη Ρωσία τον Νοέμβριο.
Ωστόσο, τα στοιχεία από την Υπηρεσία Ενεργειακών Πληροφοριών των ΗΠΑ δείχνουν ότι η Γερμανία, η Ιταλία, η Γαλλία και η Πολωνία ήταν οι μεγαλύτεροι Ευρωπαίοι εισαγωγείς ρωσικού φυσικού αερίου συνολικά το 2021.
Ξεχωριστά στοιχεία από τον Οργανισμό Συνεργασίας των Ρυθμιστικών Αρχών Ενέργειας της Ευρωπαϊκής Ένωσης δείχνουν ότι η Βουλγαρία, η Φινλανδία, τα Σκόπια και η Σλοβακία ήταν οι πιο εξαρτημένες από το ρωσικό πετρέλαιο το 2020.
Από το 2022, οι εισαγωγές ρωσικού φυσικού αερίου από την ΕΕ έχουν μειωθεί στο 9%, σύμφωνα με δήλωση της προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, τον Σεπτέμβριο.
Γιατί η Ευρώπη εξαρτάται από το ρωσικό φυσικό αέριο;
Πριν από την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία και τις επακόλουθες δυτικές κυρώσεις κατά του Κρεμλίνου, το ρωσικό φυσικό αέριο ήταν σχετικά φθηνό, καθιστώντας το μια ελκυστική επιλογή που ήταν επίσης εύκολο στη μεταφορά και άμεσα διαθέσιμο.
Επιπλέον, η κίνηση ορισμένων χωρών της ΕΕ να σταματήσουν τον άνθρακα και τα πυρηνικά εργοστάσια σε μια προσπάθεια να επιτύχουν τους στόχους για την πράσινη ενέργεια σήμαινε ότι έπρεπε να αναζητήσουν αλλού προμήθειες φυσικού αερίου – στη Ρωσία.
Λόγω των τεράστιων κοιτασμάτων της Σιβηρίας, η Ρωσία διαθέτει τα μεγαλύτερα αποθέματα φυσικού αερίου στον κόσμο, καθώς και πολλαπλές εγκαταστάσεις παραγωγής φυσικού αερίου σε όλη τη χώρα.
Η χώρα εκμεταλλεύτηκε γρήγορα τα τεράστια ενεργειακά της αποθέματα και στη δεκαετία του 1940 η τότε Σοβιετική Ένωση άρχισε να εξάγει στην Πολωνία. Η Ρωσία ολοκλήρωσε τη δεκαετία του 1960 την κατασκευή του αγωγού Druzhba, ενός από τους μεγαλύτερους αγωγούς πετρελαίου στον κόσμο, ο οποίος παραδίδει καύσιμα σε μεγάλα διυλιστήρια στην Ευρώπη.
Αργότερα, ξεκίνησε η κατασκευή του αγωγού φυσικού αερίου Yamal-Europe το 1994, ενώ ο αγωγός Nord Stream 1 ολοκληρώθηκε το 2011.
Πότε άρχισε η Ευρώπη να βασίζεται στο ρωσικό φυσικό αέριο;
Η Ευρώπη δεν εξαρτιόταν πάντα από το φυσικό αέριο της Ρωσίας και τη δεκαετία του 1960 και του 1970, στην πραγματικότητα προμήθευε περίπου την ίδια ποσότητα φυσικού αερίου που χρησιμοποιούσε, σύμφωνα με το Ενεργειακό Κέντρο Jacques Delors (pdf).
Ωστόσο, η αυξημένη ζήτηση και η εξάντληση των κοιτασμάτων φυσικού αερίου της Βόρειας Θάλασσας που ελέγχονταν από το Ηνωμένο Βασίλειο και την Ολλανδία, σε συνδυασμό με το γεγονός ότι η τελευταία ανακοίνωσε αργότερα το κλείσιμο των κοιτασμάτων φυσικού αερίου του Γκρόνινγκεν -του μεγαλύτερου κοιτάσματος φυσικού αερίου της Ευρώπης- λόγω σεισμών, είδε την Ευρώπη να αναζητά αλλού τον ενεργειακό εφοδιασμό της.
Ως αποτέλεσμα, η κυριαρχία της Ρωσίας στην αγορά φυσικού αερίου εκτοξεύτηκε με την πάροδο των ετών και έθνη όπως η Γερμανία, η οποία διανέμει επίσης ρωσικό φυσικό αέριο σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, εξαρτήθηκαν σε μεγάλο βαθμό από το ρωσικό φυσικό αέριο. Η κρατική Gazprom είναι ο μεγαλύτερος προμηθευτής φυσικού αερίου της Ρωσίας.
Πόσο φυσικό αέριο εισάγει η Ευρώπη από τη Ρωσία;
Το 2020, το κύριο εισαγόμενο ενεργειακό προϊόν στην Ευρώπη ήταν τα πετρελαιοειδή, στα οποία περιλαμβάνεται το αργό πετρέλαιο. Αυτά αντιπροσώπευαν σχεδόν τα δύο τρίτα των ενεργειακών εισαγωγών στην ΕΕ, ακολουθούμενα από το φυσικό αέριο με 27% και τα στερεά ορυκτά καύσιμα με 5%, σύμφωνα με τη Eurostat, μια από τις υπηρεσίες της Γενικής Διεύθυνσης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.
Πάνω από τα τρία τέταρτα των εισαγωγών φυσικού αερίου της ΕΕ προήλθαν από τη Ρωσία, ή περίπου το 43%.
Η πλειονότητά του προέρχεται μέσω αγωγών, συμπεριλαμβανομένων του Yamal, ο οποίος διέρχεται από τη Λευκορωσία και την Πολωνία προς τη Γερμανία, και του Nord Stream 1, ο οποίος διέρχεται απευθείας στη Γερμανία. Το φυσικό αέριο αντλείται επίσης στην ΕΕ μέσω αγωγών μέσω της Ουκρανίας.
Ωστόσο, οι ρήξεις στους αγωγούς Nord Stream 1 και 2 τον Σεπτέμβριο οδήγησαν τελικά τη Ρωσία να διακόψει επ’ αόριστον τις προμήθειες φυσικού αερίου μέσω του αγωγού, τροφοδοτώντας περαιτέρω τους φόβους για έλλειψη ενέργειας στην Ευρώπη ενόψει ενός κρύου χειμώνα.
Παρά ταύτα, ο Διεθνής Οργανισμός Ενέργειας αναφέρει ότι οι χώροι αποθήκευσης φυσικού αερίου της ΕΕ είναι πλέον κατά 95 τοις εκατό πλήρεις από τις αρχές Νοεμβρίου 2022. Αυτό είναι 5 τοις εκατό πάνω από το μέσο όρο της πενταετίας, αν και οι αξιωματούχοι εξακολουθούν να προειδοποιούν για την επείγουσα ανάγκη οι ηγέτες της ΕΕ να αναλάβουν δράση και να μειώσουν την κατανάλωση φυσικού αερίου εν μέσω μιας παγκόσμιας ενεργειακής κρίσης και μιας πιθανής έλλειψης κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού του 2023.
