Η Ευρωπαϊκή Ένωση προχωρά με εντατικούς ρυθμούς στη σχεδίαση ενός πρωτοποριακού συστήματος αντιμετώπισης μη επανδρωμένων αεροσκαφών (drones) κατά μήκος των ανατολικών της συνόρων. Η καινοτόμος πρωτοβουλία της Βουλγαρίας, σε συνεργασία με έξι ακόμη κράτη-μέλη, για τη δημιουργία αυτού που χαρακτηρίζεται ως “ευρωπαϊκή ασπίδα κατά των drones”, σηματοδοτεί μια ριζική αναδιαμόρφωση της αμυντικής στρατηγικής της Ένωσης.
Η γένεση μιας ιδέας
Το σχέδιο για το “ευρωπαϊκό τείχος drones” δεν είναι καινούργιο. Η ιδέα πρωτοεμφανίστηκε το Μάιο του 2023 από την τότε υπουργό Εσωτερικών της Λιθουανίας, Agnė Bilotaitė, ως μέρος μιας ευρύτερης προσπάθειας ενίσχυσης της συνοριακής επιτήρησης και άμυνας στο ανατολική πλευρά του ΝΑΤΟ. Η πρωτοβουλία εξελίχθηκε σταδιακά, με το εσθονικό Defense Industry Cluster να εισηγείται τον Φεβρουάριο του 2025 την έννοια του “Baltic Drone Wall”, ενός συστήματος που στοχεύει στην ενδυνάμωση του ανατολικού συνόρου της ΕΕ και του ΝΑΤΟ.
Η συνεργασία περιλαμβάνει εταιρείες όπως η εσθονική DefSecIntel Solutions και η λετονική Origin Robotics, που έχουν αναπτύξει το σύστημα Eirshield – μια πολυεπίπεδη αντι-drone πλατφόρμα που συνδυάζει ραντάρ, κάμερες, ανιχνευτές ραδιοσυχνοτήτων και τεχνητή νοημοσύνη. Το σύστημα έχει σχεδιαστεί να αντιμετωπίζει ταχυκίνητους στόχους που φέρουν κεφαλές πολέμου και μπορούν να πετούν με ταχύτητες άνω των 200 χιλιομέτρων την ώρα.
Οι ρωσικές προκλήσεις που άλλαξαν τα δεδομένα
Η επιτακτική ανάγκη για το “τείχος drone” έγινε περισσότερο εμφανής μετά από μια σειρά ρωσικών παραβιάσεων του εναέριου χώρου χωρών του ΝΑΤΟ. Τη νύχτα της 9ης προς 10η Σεπτεμβρίου 2025, τουλάχιστον 19 ρωσικά drones εισήλθαν στον πολωνικό εναέριο χώρο, η μεγαλύτερη παραβίαση του εναέριου χώρου του ΝΑΤΟ από την έναρξη της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία.
Το περιστατικό προκάλεσε την ενεργοποίηση του άρθρου 4 του ΝΑΤΟ από την Πολωνία και την επακόλουθη εκκίνηση της επιχείρησης “Eastern Sentry”. Λίγες ημέρες αργότερα, στις 14 Σεπτεμβρίου, η Ρουμανία ανέφερε παρόμοια εισβολή ρωσικού drone στον εναέριο της χώρο για περίπου 50 λεπτά. Στις 19 Σεπτεμβρίου, τρία ρωσικά μαχητικά αεροσκάφη MiG-31 παραβίασαν τον εναέριο χώρο της Εσθονίας για 12 λεπτά.
Αυτά τα περιστατικά αποκάλυψαν μια νέα μορφή υβριδικού πολέμου όπου η Ρωσία χρησιμοποιεί σχετικά φθηνά drones, συμπεριλαμβανομένων των τύπων Geran-2 και Gerbera, για να δοκιμάσει την ετοιμότητα και την αντίδραση του ΝΑΤΟ. Τα drone Gerbera, τα οποία κοστίζουν περίπου 10.000 δολάρια το καθένα, χρησιμοποιούνται κυρίως ως δόλωμα για να αποσπάσουν την προσοχή από τα πιο θανατηφόρα Shahed-136.
Η σημερινή κατάσταση και οι συμμετέχοντες
Η συνάντηση που θα πραγματοποιηθεί στις 26 Σεπτεμβρίου 2025 θα περιλαμβάνει εκπροσώπους από επτά χώρες της πρώτης γραμμής: Βουλγαρία, Εσθονία, Λετονία, Φινλανδία, Λιθουανία, Πολωνία και Ρουμανία, καθώς και την Ουκρανία. Η συνάντηση θα διεξαχθεί διαδικτυακά με τη συμμετοχή του Ευρωπαίου Επιτρόπου για την Άμυνα και το Διάστημα, Άντριους Κουμπίλιους.
Αξιοσημείωτη είναι η απουσία της Ουγγαρίας και της Σλοβακίας από αυτές τις αρχικές συζητήσεις, καθώς οι δύο χώρες έχουν διατηρήσει στενές σχέσεις με τη Ρωσία και έχουν συχνά αντιταχθεί σε ισχυρότερες δράσεις της ΕΕ κατά της Μόσχας.
Η χρηματοδότηση του έργου παραμένει ένα σημαντικό ζήτημα. Η Εσθονία έχει ήδη διαθέσει 12 εκατομμύρια ευρώ για τα επόμενα τρία χρόνια, η Λετονία απένειμε συμβόλαια έρευνας αξίας 10 εκατομμυρίων ευρώ, ενώ η Λιθουανία διέθεσε 3 εκατομμύρια ευρώ από προηγούμενα ευρωπαϊκά κεφάλαια. Ωστόσο, μια κοινή πρόταση 12 εκατομμυρίων ευρώ από την Εσθονία και τη Λιθουανία απορρίφθηκε από την ΕΕ τον Αύγουστο.
Η αλλαγή στάσης των Βρυξελλών ήρθε μετά τα πρόσφατα περιστατικά. Η Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν ανακοίνωσε ότι η ΕΕ θα δημιουργήσει ένα “συνασπισμό drones” με το Κίεβο, με χρηματοδότηση 6 δισεκατομμυρίων ευρώ. Επιπλέον, τα μέλη του ΝΑΤΟ στην ανατολική πτέρυγα θα λάβουν σχεδόν 100 δισεκατομμύρια ευρώ σε δάνεια σχετικά με την άμυνα, από συνολικά 150 δισεκατομμύρια που συγκεντρώθηκαν μέσω του προγράμματος “Security Action for Europe”.
Το κεντρικό σύστημα του έργου είναι το Eirshield, που αναπτύχθηκε από τη συνεργασία της εσθονικής DefSecIntel και της λετονικής Origin Robotics. Το σύστημα είναι “πλήρως αυτοματοποιημένο” και χρησιμοποιεί τεχνητή νοημοσύνη για να εκτελεί τα πάντα, από την ανίχνευση μέχρι την αναχαίτιση των drones, χωρίς να χρειάζεται πιλότος.
Το κόστος χρήσης του συστήματος Eirshield ανέρχεται σε “δεκάδες χιλιάδες” ευρώ, σε σύγκριση με τα “εκατομμύρια” που κοστίζουν τα παλαιότερα, συμβατικά συστήματα αεράμυνας. Αυτή η οικονομική αποτελεσματικότητα είναι κρίσιμη, δεδομένου ότι τα ρωσικά drones που αναχαιτίζονται κοστίζουν μόλις 10.000 δολάρια το καθένα.
Το “τείχος drones” αντιπροσωπεύει μια σύγχρονη εκδοχή των αμυντικών γραμμών που έχουν διαμορφώσει την ευρωπαϊκή ιστορία. Όπως το “σιδηρούν παραπέτασμα” του Τσόρτσιλ το 1946 χώριζε την Ευρώπη «από το Στέτιν στη Βαλτική μέχρι την Τεργέστη στην Αδριατική», έτσι και το νέο “τείχος” στοχεύει να προστατεύσει την ΕΕ από τις ρωσικές απειλές.
Σε αντίθεση με τη γραμμή Maginot που απέτυχε να αποτρέψει τη γερμανική εισβολή στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο επειδή άφησε ευάλωτο το Βέλγιο, οι σύγχρονοι σχεδιαστές είναι πλήρως ενήμεροι για την ανάγκη συνεργασίας όλων των χωρών που συνορεύουν με τη Ρωσία και κατανόησης του εδάφους. Το ανατολικό σύνορο των Βαλτικών χωρών με τη Ρωσία είναι περισσότερο από 1.100 χιλιόμετρα μακρύ και διατρέχει λίμνες, έλη, πυκνά δάση και πολύπλοκο έδαφος.
Οι αμυντικές δαπάνες σε ιστορικά ύψη
Η πίεση για αυξημένες αμυντικές δαπάνες έχει οδηγήσει σε πρωτοφανείς επενδύσεις στην ευρωπαϊκή άμυνα. Το 2024, η ΕΕ ξόδεψε συλλογικά 343 δισεκατομμύρια ευρώ για άμυνα, ξεπερνώντας τις προβλέψεις και σημειώνοντας νέο ρεκόρ. Το ποσό αντιπροσωπεύει το 1,9% του ΑΕΠ του μπλοκ και αύξηση 19% σε σχέση με το προηγούμενο έτος.
Για πρώτη φορά στην ιστορία του ΝΑΤΟ, όλα τα μέλη της συμμαχίας αναμένεται να ξοδέψουν τουλάχιστον 2% του ΑΕΠ τους για άμυνα το 2025. Τρεις χώρες – Πολωνία, Λιθουανία και Λετονία – είναι σε τροχιά να φτάσουν έναν πιο φιλόδοξο στόχο για δαπάνες 3,5%. Η Πολωνία με κορυφαίο ποσοστό ΑΕΠ στο ΝΑΤΟ, 4,12% το 2024 και σχέδια να φτάσει το 4,7% το 2025.
Η Βουλγαρία στο επίκεντρο
Η Βουλγαρία βρίσκεται σε στρατηγική θέση στο νότιο άκρο αυτής της αμυντικής γραμμής. Η χώρα έχει ήδη εφαρμόσει σύγχρονα συστήματα παρακολούθησης των συνόρων της με την Τουρκία, ξεκινώντας τον περασμένο Μαΐο (5/25) τη χρήση υψηλής τεχνολογίας drones για παρακολούθηση. Το έργο, που καθυστέρησε σχεδόν δύο χρόνια, είναι μέρος της προσπάθειας της Επιτροπής να ενισχύσει την ασφάλεια κατά μήκος των εξωτερικών συνόρων της ΕΕ.
Τον Οκτώβριο του 2024, ο υπηρεσιακός Πρωθυπουργός Ντιμίταρ Γκλάβτσεφ πραγματοποίησε εναέρια επιθεώρηση του φράκτη στα σύνορα Βουλγαρίας-Τουρκίας με ελικόπτερο. Από την αρχή του έτους, η συνοριακή αστυνομία έχει αναχαιτίσει πάνω από 44.000 απόπειρες μεταναστών να εισέλθουν παράνομα στη Βουλγαρία.
Οι προκλήσεις υλοποίησης
Παρά την επείγουσα ανάγκη, η υλοποίηση του έργου αντιμετωπίζει σημαντικές προκλήσεις. Οι εμπλεκόμενες εταιρείες πιστεύουν ότι η πολιτική βούληση για να επιταχυνθεί η υλοποίηση λείπει. Η Getter Oper, επικεφαλής στρατηγικής και επικοινωνιών της DefSecIntel, τόνισε την επείγουσα ανάγκη για λειτουργική ετοιμότητα μέχρι το επόμενο καλοκαίρι.
Η ολοκλήρωση του έργου προβλέπεται για το 2027, χρονοδιάγραμμα που έχει προκαλέσει ανησυχίες μεταξύ των επαγγελματιών άμυνας λόγω των αυξανόμενων περιστατικών ρωσικών drones που παραβιάζουν τον εναέριο χώρο του ΝΑΤΟ. Με όλες αυτές τις πτυχές συμπεριλαμβανομένων, εκτιμάται ότι μπορεί να χρειαστούν δύο έως τρία χρόνια για να εγκατασταθεί, καθώς δεκάδες χιλιάδες αισθητήρες πρέπει να τοποθετηθούν κατά μήκος των συνόρων.
Η συνάντηση της Παρασκευής θα είναι καθοριστική για το μέλλον αυτής της πρωτοβουλίας. Όπως τόνισε ο εκπρόσωπος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Τόμας Ρενιέ, η συζήτηση θα εστιάσει στην αξιολόγηση των δυνατοτήτων και των αναγκών των χωρών που συμμετέχουν, με στόχο τον καθορισμό των επόμενων βημάτων «σε στενή συνεργασία με την Ουκρανία και άλλα κράτη μέλη».
Η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν αναμένεται να παρουσιάσει επιλογές χρηματοδότησης για το τείχος κατά τη διάρκεια άτυπης συνάντησης των ηγετών της ΕΕ στην Κοπεγχάγη την 1η Οκτωβρίου. Η απόφαση να προχωρήσει η ΕΕ με αυτό το φιλόδοξο έργο θα σηματοδοτήσει μια νέα εποχή στην ευρωπαϊκή άμυνα – μια εποχή όπου η τεχνολογία και η διεθνής συνεργασία ενώνονται για να αντιμετωπίσουν τις απειλές του 21ου αιώνα.
