Κάθε ερώτηση που κάνουμε στην τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να κοστίζει σε γνωσιακή αποδοτικότητα και δημιουργικότητα. Όταν ερευνητές του MIT ζήτησαν από φοιτητές να γράψουν εκθέσεις με και χωρίς το ChatGPT, τα αποτελέσματα ήταν ανησυχητικά: το 83% αυτών που χρησιμοποίησαν την ΤΝ για να συντάξουν το κείμενό τους δεν μπορούσαν να θυμηθούν ούτε μία πρόταση, παρόλο που την είχαν γράψει μόλις λίγα λεπτά πριν.
Αυτή η αμνησία που προκαλεί η ΤΝ είναι κάτι παραπάνω από μια απλή παρενέργεια. Το ChatGPT και άλλα εργαλεία τεχνητής νοημοσύνης χρησιμοποιούνται καθημερινά για τα πάντα — από email μέχρι εκθέσεις. Ωστόσο, όπως δείχνει η νέα μελέτη, ίσως θυσιάζουμε γνωσιακή ικανότητα και δημιουργικότητα για χάρη μίας βραχυπρόθεσμης ευκολίας.
Η αμνησία που προκαλεί η τεχνητή νοημοσύνη
Η μελέτη του MIT περιλάμβανε 54 συμμετέχοντες από την περιοχή της Βοστώνης. Οι φοιτητές έγραψαν εκθέσεις υπό τρεις συνθήκες: χρησιμοποιώντας το ChatGPT, χρησιμοποιώντας το Google για έρευνα ή βασιζόμενοι αποκλειστικά στις γνώσεις και τη σκέψη τους. Οι ερευνητές τους αξιολόγησαν με βάση τη μνήμη, την ενεργοποίηση του εγκεφάλου και το πόσο ένιωθαν ότι το έργο ήταν δικό τους.
Το έλλειμμα μνήμης ήταν μόνο μία όψη ενός ευρύτερου φαινομένου. Όταν οι ερευνητές παρακολούθησαν τη δραστηριότητα του εγκεφάλου, διαπίστωσαν ότι οι χρήστες της ΤΝ εμφάνιζαν σημαντικά μειωμένη νευρωνική εμπλοκή. Οι συγγραφείς που χρησιμοποίησαν μόνο το μυαλό τους παρήγαγαν σχεδόν διπλάσιες συνδέσεις στη συχνότητα άλφα, η οποία σχετίζεται με την εστιασμένη προσοχή και τη δημιουργικότητα, σε σύγκριση με τους χρήστες του ChatGPT.
Η ζώνη Θήτα, η οποία συνδέεται με μνήμη και βαθιά σκέψη, εμφάνισε ακόμη μεγαλύτερη απόκλιση: 62 συνδέσεις ενεργοποιήθηκαν στους συγγραφείς που βασίστηκαν στον μυαλό τους, έναντι 29 σε εκείνους που χρησιμοποίησαν ΤΝ. Όπως τα συστήματα GPS που σταδιακά διαβρώνουν την ικανότητά μας στην πλοήγηση, τα εργαλεία συγγραφής με ΤΝ εκμεταλλεύονται την τάση του εγκεφάλου να εξοικονομεί ενέργεια, αποσυρόμενος όταν μια εξωτερική μονάδα αναλαμβάνει το γνωσιακό έργο. Από μόνο του αυτό δεν είναι απαραίτητα κακό. Άλλωστε, κατασκευάζουμε εργαλεία και τεχνολογίες ώστε να αναθέτουμε διαδικασίες και να μειώνουμε την απαιτούμενη προσπάθεια. Ωστόσο, όπως τονίζει ο Στήβεν Γκράχαμ, καθηγητής στο Κολέγιο Εκπαίδευσης του Πολιτειακού Πανεπιστημίου της Αριζόνα, τα ευρήματα του MIT είναι ανησυχητικά.
Οι φοιτητές υποτίθεται ότι χρησιμοποιούν τη συγγραφή ως εργαλείο μάθησης, λέει ο Γκράχαμ.
«Αν δεν μπορείς να ανακαλέσεις ούτε τις βασικές πληροφορίες από το κείμενό σου, τίθεται το ερώτημα: ‘Τι έμαθες τελικά;»
Όσοι χρησιμοποιούν συστηματικά το ChatGPT, ακόμα και για γνωσιακά καθήκοντα ρουτίνας, στερούν από τη μνήμη τους το απαραίτητο ερέθισμα που χρειάζεται για να παραμείνει ενεργή, σύμφωνα με τον Μοχάμεντ Ελμάσρι, ομότιμο καθηγητή μηχανικής υπολογιστών στο Πανεπιστήμιο του Waterloo, ο οποίος γράφει για τη χρήση της ΤΝ και την ανθρώπινη νοημοσύνη.
«Ναι, ακόμα κι αν ο ανθρώπινος εγκέφαλος είναι ένα όργανο χωρίς κινούμενα μέρη, χρειάζεται εξάσκηση!», τονίζει, εκφράζοντας τον φόβο ότι η εξάρτηση από την ΤΝ μπορεί να οδηγήσει σε πιο ανησυχητικές μακροπρόθεσμες συνέπειες.
Μακροπρόθεσμες επιπτώσεις
Τέσσερις μήνες μετά την πρώτη έκθεση, ζητήθηκε από τους ίδιους συμμετέχοντες της ομάδας που είχε χρησιμοποιήσει ΤΝ να γράψουν μια τελική έκθεση, αυτή τη φορά χρησιμοποιώντας μόνο το μυαλό τους. Όμως, ακόμα και όταν τους ζητήθηκε να σκεφτούν αυτόνομα, οι απεικονίσεις EEG έδειξαν πως τα νευρωνικά τους δίκτυα ήταν λιγότερο ενεργοποιημένα από εκείνα των συμμετεχόντων που είχαν εξ αρχής γράψει ανεξάρτητα.
Οι ερευνητές ονόμασαν αυτό το φαινόμενο «γνωσιακό χρέος» — όπως το οικονομικό χρέος, η υποστήριξη από την ΤΝ προσφέρει άμεσα οφέλη αλλά ενδέχεται να συνεπάγεται μακροπρόθεσμο κόστος.
Η συγγραφή είναι δύσκολη εργασία, λέει ο Γκράχαμ.
«Ορισμένες ιδέες είναι περίπλοκες και απαιτούν εμπλοκή σε πολλά επίπεδα· αν μια μηχανή κάνει αυτή τη δουλειά για εμάς, τότε δεν θα αποκομίσουμε τα οφέλη που θα είχαμε από τη δική μας προσπάθεια.»
Η συγγραφή σε ωθεί να επιλέξεις ποιες πληροφορίες είναι σημαντικές — σε υποχρεώνει να πάρεις αποφάσεις. Πρέπει να οργανώσεις τις πληροφορίες με συνοχή, να τις εκφράσεις με δικά σου λόγια, να τις «επεξεργαστείς» εσωτερικά. Ο αλγόριθμος ίσως αποδυναμώνει — ή τουλάχιστον μεταβάλλει — τις νευρωνικές οδούς που υποστηρίζουν την ανεξάρτητη σκέψη, τη δημιουργική σύνθεση και την αυθεντική έκφραση.
«Παίρνοντας τον πιο εύκολο και γρήγορο δρόμο στις καθημερινές νοητικές μας λειτουργίες μέσω εργαλείων όπως το ChatGPT, διαβρώνουμε σταδιακά τις έξυπνες λειτουργίες μνήμης του εγκεφάλου μας», λέει ο Ελμάσρι.
Η μη επαρκής χρήση των γνωσιακών ικανοτήτων μας ενδέχεται να έχει σοβαρές συνέπειες.
«Όταν η ανθρώπινη μνήμη ατροφεί λόγω έλλειψης ερεθισμάτων και προκλήσεων, καθώς γερνάμε γινόμαστε πιο ευάλωτοι σε πρόωρη και πιο σοβαρή άνοια ή άλλες μορφές γνωσιακής εξασθένησης.»
Αν και δεν υπάρχει άμεση απόδειξη σύνδεσης της ΤΝ με την άνοια, υπάρχει ο φόβος ότι αν ο εγκέφαλος προσαρμοστεί σε λιγότερες νοητικές προκλήσεις, ίσως μειωθεί η δύναμή του μακροπρόθεσμα.
Η μελέτη αποκάλυψε και μία πιο λεπτή, αλλά εξίσου ανησυχητική συνέπεια των εκθέσεων που δημιουργούνται με ΤΝ: την απώλεια της ατομικότητας και της δημιουργικότητας.
Οι φοιτητές έλαβαν ερωτήματα με σαφή ανθρώπινη διάσταση, όπως:
«Απαιτεί η αληθινή αφοσίωση άνευ όρων υποστήριξη;» ή «Έχουν οι πιο προνομιούχοι άνθρωποι ηθική υποχρέωση να βοηθούν τους λιγότερο τυχερούς;»
Αυτά τα ερωτήματα θα έπρεπε να προκαλέσουν προσωπικές και συλλογιστικές απαντήσεις. Αντ’ αυτού, οι εκθέσεις που γράφτηκαν με ΤΝ εμφάνιζαν αλγοριθμική ομογενοποίηση. Οι φοιτητές, άθελά τους, υιοθετούσαν παρόμοιες φράσεις, δομές προτάσεων και οπτικές — η προσωπική άποψη και οπτική «χανόταν» μέσα σε ένα προβλέψιμο καλούπι.
«Αυτό δεν προκαλεί έκπληξη», λέει ο Γκράχαμ, «καθώς αυτά τα μοντέλα αναπαράγουν ό,τι βλέπουν στη βάση δεδομένων όπου έχουν εκπαιδευτεί. Είναι φορμαλιστικά — επαναλαμβάνουν τις ίδιες λέξεις ξανά και ξανά».
Καθηγητές αγγλικών που αξιολόγησαν τις εκθέσεις χωρίς να γνωρίζουν ποιες είχαν δημιουργηθεί με ΤΝ, περιέγραψαν τα κείμενα του ChatGPT ως «σχεδόν άψογα γλωσσικά και δομικά, αλλά χωρίς προσωπική εμβάθυνση ή ξεκάθαρες δηλώσεις». Τις χαρακτήρισαν «χωρίς ψυχή», γιατί «πολλές προτάσεις ήταν κενές από ουσία και από τα κείμενα έλειπε ο προσωπικός τόνος».
Η ομοιομορφία στην έκφραση εγείρει σοβαρά ερωτήματα και για την ατομική σκέψη. Όταν εκχωρούμε την αναζήτηση των δικών μας λέξεων, μήπως εκχωρούμε και τη διαδικασία διαμόρφωσης της δικής μας σκέψης;
Η διάβρωση της αυτονομίας
Η σκέψη κοστίζει. Η γνωσιακή εργασία καταναλώνει σημαντική νευρωνική ενέργεια και ο εγκέφαλος από τη φύση του προσπαθεί να εξοικονομεί πόρους όταν υπάρχει διαθέσιμη εναλλακτική.
Όμως, όταν μπορούμε άμεσα να επικαλεστούμε την ΤΝ για να επιλύσει τις πνευματικές μας εργασίες, ο εγκέφαλός μας ενδέχεται να προσαρμόζεται σε μια παθητική κατανάλωση των ίδιων μας των σκέψεων.
Για αιώνες, η ικανότητά μας για ανεξάρτητη σκέψη θεωρούνταν θεμέλιο της ανθρώπινης αξιοπρέπειας. Πολλοί υποστήριξαν ότι η αυτονομία απαιτεί την ικανότητα να συλλογιζόμαστε μόνοι μας. Μερικοί συμμετέχοντες της μελέτης είπαν ότι ένιωσαν «ενοχή» όταν χρησιμοποίησαν την ΤΝ, ακόμη κι αν πέτυχαν καλύτερα άμεσα αποτελέσματα. Αυτή η ενοχή ίσως αποτελεί σημαντικό σημάδι: μια διαισθητική κατανόηση ότι κάτι πολύτιμο χάνεται στη διαδικασία.
Όπως το έθεσε ένας συμμετέχων:
«Μοιάζει με αντιγραφή.»
Τι συμβαίνει με την αυτονομία όταν η σκέψη γίνεται μια υπηρεσία που αγοράζουμε από αλγορίθμους; Η μελέτη του MIT υποδηλώνει ότι κάθε εντολή που μας προσφέρει ευκολία μειώνει τη φλόγα της ανθρώπινης δημιουργικότητας — και πιθανώς της λογικής.
Η χρήση της ΤΝ είναι αναπόφευκτη.
«Το τρένο έχει φύγει από το σταθμό», είπε ο Γκράχαμ. «Αλλά πρέπει να αποφασίσουμε πώς θα το αφήσουμε να κυλήσει.»
Ίσως υπάρχει ο κατάλληλος χρόνος, τόπος και τρόπος για να χρησιμοποιούμε ΤΝ στη συγγραφή, πρόσθεσε. Με προσεκτική, στοχευμένη χρήση, η ΤΝ μπορεί να ενισχύσει την παραγωγικότητα, ακόμα και τη δημιουργικότητα. Το κλειδί είναι η εγρήγορση και η πρόθεση: να ενθαρρύνουμε φοιτητές και χρήστες να είναι κριτικοί στοχαστές που ενεργοποιούν πρώτα το μυαλό τους — και ύστερα χρησιμοποιούν την ΤΝ ως εργαλείο, όχι ως δεκανίκι.
