Στη φετινή σύνοδο της G7, η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν παρουσίασε στους ηγέτες των κρατών –μεταξύ των οποίων και ο πρόεδρος των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ– ένα σπάνιο γήινο μαγνήτη, ως σύμβολο των προσπαθειών της Δύσης να απεξαρτηθεί από τις κινεζικές εφοδιαστικές αλυσίδες. Όπως εξήγησε, ο μαγνήτης κατασκευάστηκε στην Εσθονία από καναδική εταιρεία, με πρώτες ύλες από την Αυστραλία και στήριξη από το Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης της ΕΕ.
Το ταμείο αυτό ενισχύει οικονομικά την προσπάθεια της Ένωσης για επίτευξη μηδενικών εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου. Ο Διεθνής Οργανισμός Ενέργειας (ΔΟΕ) αναφέρει ότι η Κίνα ελέγχει το 90% της παγκόσμιας παραγωγής σπάνιων γαιών σε επίπεδο κατεργασίας και διύλισης. Επομένως, η δημιουργία μιας εναλλακτικής αλυσίδας παραγωγής μαγνητών θεωρείται αξιοσημείωτη.
Οι σπάνιες γαίες είναι κρίσιμες για τη σύγχρονη βιομηχανία: χρησιμοποιούνται σε οθόνες, μπαταρίες, ηλεκτρικά μοτέρ, αλλά και σε προηγμένα οπλικά συστήματα. Ένα μαχητικό F-35 απαιτεί πάνω από 400 κιλά σπάνιων γαιών, ενώ ένα πυρηνοκίνητο υποβρύχιο ξεπερνά τους 4 τόνους, σύμφωνα με το αμερικανικό υπουργείο Άμυνας.
Οι σπάνιες γαίες ονομάζονται έτσι όχι επειδή είναι «σπάνιες» στο φλοιό της Γης, αλλά επειδή απαντώνται σε χαμηλές συγκεντρώσεις και είναι δύσκολη και δαπανηρή η απομόνωσή τους από άλλα μέταλλα.
Η Κίνα δεν κυριαρχεί μόνο στην εξόρυξη αλλά και σε ολόκληρη την αξιακή αλυσίδα: από τον διαχωρισμό και τη διύλιση έως την κατασκευή των μαγνητών. Με την κυρίαρχη θέση της, το Πεκίνο φέρεται να εργαλειοποιεί τις σπάνιες γαίες στον εμπορικό πόλεμο με τις ΗΠΑ.
Παρότι στις συνομιλίες της Γενεύης τον Μάιο και του Λονδίνου τον Ιούνιο υπήρξε συμφωνία για εξαγωγές προς τις Ηνωμένες Πολιτείες, οι ροές παραμένουν περιορισμένες σε σχέση με πριν την επιβολή των περιορισμών εξαγωγής από το Πεκίνο, τον Απρίλιο.
Παράλληλα, η κυβέρνηση Τραμπ προχωρά με απλοποίηση κανονισμών και ενίσχυση επενδύσεων για τη δημιουργία εγχώριας εφοδιαστικής αλυσίδας. Η αμερικανική εξάρτηση από τις κινεζικές σπάνιες γαίες είχε αναγνωριστεί από την εποχή Ομπάμα. Κατά τη διάρκεια της διακυβέρνησης Μπάιντεν, θεσπίστηκαν φορολογικά κίνητρα και ομοσπονδιακές χρηματοδοτήσεις στο πλαίσιο του Inflation Reduction Act (Νόμος για τη Μείωση του Πληθωρισμού).
Σύμφωνα με ειδικούς, η αποφασιστικότητα της Δύσης έχει φτάσει σε σημείο καμπής: ακόμα και αν η Κίνα άρει τους περιορισμούς και πλημμυρίσει ξανά την αγορά με φθηνά προϊόντα, η πολιτική αλλαγής πορείας δεν πρόκειται να ανασταλεί όπως στο παρελθόν.
Ο Κεν Μουσίνσκι (Ken Mushinski), διευθύνων σύμβουλος της Rare Element Resources, που δραστηριοποιείται στην εξόρυξη και κατεργασία σπάνιων γαιών στο Ουαϊόμινγκ, δήλωσε πως η αμερικανική προσπάθεια εφοδιαστικής αυτάρκειας προχωρά με «100% βεβαιότητα». Όπως είπε, μετά από συναντήσεις με τον υπουργό Ενέργειας Κρις Ράιτ και το Πεντάγωνο, όλοι οι φορείς φαίνονται απολύτως συντονισμένοι ως προς την ανάγκη υλοποίησης του σχεδίου το ταχύτερο δυνατόν.
Η Rare Element Resources λειτουργεί πιλοτικό εργοστάσιο σε συνεργασία με το υπουργείο Ενέργειας και προβλέπει την έναρξη πλήρους παραγωγής εντός δύο ή τριών ετών.
Ο τεχνολογικός αναλυτής Τζέιμς Λιούις (James Lewis), από το Center for European Policy Analysis, εκτίμησε πως μέσα σε δύο χρόνια ενδέχεται να υπάρξει ουσιαστική πρόοδος στις ΗΠΑ, υπό την προϋπόθεση ότι υπάρχουν κέρδη και ότι έχουν αρθεί τα γραφειοκρατικά εμπόδια.
Αγώνας με τον χρόνο
Από την έναρξη της δεύτερης θητείας του, ο Ντόναλντ Τραμπ έχει εκδώσει έντεκα εκτελεστικά διατάγματα για διευκόλυνση αδειοδοτήσεων και χρηματοδότησης εταιρειών εξόρυξης και επεξεργασίας κρίσιμων ορυκτών. Στα τέλη Ιουνίου, το υπουργείο Ενέργειας ανακοίνωσε νέες οδηγίες για απλούστευση των περιβαλλοντικών εγκρίσεων, ενώ το υπουργείο Εσωτερικών προσέθεσε έργα κρίσιμων ορυκτών σε παλαιότερο πρόγραμμα επιτάχυνσης εγκρίσεων.
Ο Μουσίνσκι ανέφερε ότι πλέον οι εταιρείες θα μπορούν να συντονίζονται εξ αρχής με όλους τους εμπλεκόμενους φορείς, μειώνοντας τον χρόνο και τις καθυστερήσεις. Όπως είπε, το έργο του στο Ουαϊόμινγκ χρειάστηκε δέκα χρόνια για να αδειοδοτηθεί, ενώ πλέον αντίστοιχο έργο θα μπορούσε να εγκριθεί σε δύο έως τέσσερα χρόνια.
Σύμφωνα με τον Άλεξ Χέργκοτ (Alex Herrgott), πρόεδρο του Permitting Institute, καθυστερήσεις 7–10 ετών είναι συνηθισμένες στον τομέα των σπάνιων γαιών. Ωστόσο, η διαθεσιμότητα χρηματοδότησης μπορεί να επιταχύνει τις διαδικασίες: η Critical Metals Corp. ανακοίνωσε ότι η Τράπεζα Εξαγωγών-Εισαγωγών των ΗΠΑ εξετάζει δάνειο 120 εκατ. δολαρίων για έργο στη Γροιλανδία.
Επιπλέον, βάσει πρόσφατου προεδρικού διατάγματος, δεν απαιτείται πλέον εγγυημένος αγοραστής για να εγκριθεί χρηματοδότηση. Όπως είχε δηλώσει στην εφημερίδα The Epoch Times η Μέλ Σάντερσον (Melissa “Mel” Sanderson) από την American Rare Earths, αυτό καθιστά τα έργα πιο ευέλικτα και προσβάσιμα.
Για την πλήρη εγχώρια επάρκεια, ο Μουσίνσκι εκτίμησε ότι θα χρειαστούν 10 έως 20 χρόνια: είκοσι αν οι ΗΠΑ κινηθούν μόνες τους και δέκα αν προχωρήσουν με συμμάχους.
Ανέφερε ως ιδανικό σενάριο μια συνεργασία με βρετανική μεταλλουργική εταιρεία και ιαπωνικό κατασκευαστή μαγνητών για εγκατάσταση μονάδων στις Ηνωμένες Πολιτείες.
Στο Κογκρέσο, το Center for Critical Mineral Strategy πρότεινε τη συνεργασία με εταίρους σε Αυστραλία, Ιαπωνία, Ινδία και Εσθονία. Τον Σεπτέμβριο, οι ΗΠΑ θα φιλοξενήσουν στο Σικάγο τη 15η διακυβερνητική διάσκεψη για κρίσιμα ορυκτά, στο πλαίσιο του σχεδίου δράσης της G7.
Ο πρόεδρος της Critical Minerals Association USA, Ντέννις Γκίμπσον (Dennis Gibson), χαρακτήρισε την παρουσίαση του μαγνήτη από την κ. φον ντερ Λάιεν «χειροπιαστή απόδειξη» ότι υπάρχει δυνατότητα διακρατικής και διατομεακής συνεργασίας. Εξέφρασε την αισιοδοξία του ότι η σύνοδος του Σικάγο θα συμβάλει καθοριστικά στη σύσταση σταθερών συμμαχιών.
Χαμένη πρωτοκαθεδρία
Η Δύση βρίσκεται αντιμέτωπη με την κυριαρχία που έχει εδραιώσει η Κίνα τις τελευταίες τρεις δεκαετίες στον τομέα των σπάνιων γαιών. Το μόνο ενεργό ορυχείο στις ΗΠΑ, το Mountain Pass στην Καλιφόρνια, απέχει λιγότερο από 100 χιλιόμετρα από το Λας Βέγκας. Αν και ηγούνταν παγκοσμίως τη δεκαετία του ’70 και ’80, σήμερα καλύπτει μόλις το 15% της παγκόσμιας παραγωγής οξειδίων σπάνιων γαιών και εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την Κίνα για την κατεργασία τους.
Η τεχνολογία των σπάνιων γαιών για μόνιμους μαγνήτες αναπτύχθηκε σε αμερικανικό εργαστήριο τη δεκαετία του 1960 και εξελίχθηκε από τη Sumitomo Special Metals στην Ιαπωνία και την General Motors στις ΗΠΑ τη δεκαετία του 1980.
Το 1992, ο τότε Κινέζος ηγέτης Ντενγκ Σιαοπίνγκ είχε δηλώσει ότι οι σπάνιες γαίες έχουν «τεράστια στρατηγική σημασία», προσθέτοντας πως «η Μέση Ανατολή έχει πετρέλαιο, η Κίνα έχει σπάνιες γαίες».
Οι ξένες εταιρείες μπορούσαν να δραστηριοποιούνται στην Κίνα μόνο μέσω κοινοπραξιών, παρέχοντας τεχνογνωσία σε κινέζους εταίρους σύμφωνα με το Κέντρο Στρατηγικών και Διεθνών Μελετών (Center for Strategic and International Studies – CSIS) με έδρα την Ουάσιγκτον. Με κρατική στήριξη, η Κίνα έφτασε το 2010 να παράγει το 95% της παγκόσμιας ποσότητας σπάνιων γαιών, σύμφωνα με την U.S. Geological Survey (Γεωλογική Υπηρεσία των ΗΠΑ).
Το ίδιο έτος, η Κίνα περιόρισε τις εξαγωγές της κατά 40% και επέβαλε εμπάργκο στην Ιαπωνία, προκαλώντας αύξηση των τιμών έως και 50 φορές, σύμφωνα με το CSIS. Η μετοχή της Molycorp –τότε ιδιοκτήτριας του Mountain Pass– έφτασε ιστορικό υψηλό τον Μάιο του 2011.
Ωστόσο, το 2015, η Κίνα κατάργησε το καθεστώς ποσοστώσεων και οι τιμές κατέρρευσαν. Η Molycorp πτώχευσε και το ορυχείο πέρασε στη Las Vegas-based MP Materials, με επαναλειτουργία το 2018. Την ίδια περίοδο, η Rare Element Resources είχε δαπανήσει 30 εκατομμύρια δολάρια για την απόκτηση αδειών και κινδύνευσε επίσης με χρεοκοπία, όπως κατέθεσε ο διευθύνων σύμβουλος της εταιρείας ενώπιον επιτροπής του Κογκρέσου τον Ιούνιο.
Όταν κατέρρευσαν οι τιμές της αγοράς, οι αμερικανικές εταιρείες δεν μπορούσαν πλέον να τεκμηριώσουν βιώσιμα επιχειρηματικά σχέδια που να προσελκύουν επενδυτές. Η Ιαπωνία προσπάθησε να στραφεί αλλού, όμως η παγκόσμια αγορά επανήλθε στην εξάρτηση από την Κίνα, η οποία σήμερα εξακολουθεί να ελέγχει το 90% της επεξεργασίας σπάνιων γαιών.
Οι καιροί έχουν αλλάξει
Ο Λιούις εκτίμησε ότι το Πεκίνο δύσκολα θα μπορέσει να επαναλάβει το μοντέλο των προηγούμενων δεκαετιών, καθώς οι βιομηχανικές χώρες είναι πλέον πιο υποψιασμένες. Όπως είπε, «οι Κινέζοι δεν μπορούν να παίξουν το ίδιο χαρτί πολλές φορές πριν οι άλλοι σταματήσουν να τους εμπιστεύονται».
Ο Μουσίνσκι συμφώνησε, λέγοντας πως υπάρχει πλέον επίγνωση ότι οι συμφωνίες του σήμερα ενδέχεται να μην ισχύουν αύριο. Υπογράμμισε επίσης πως η αμερικανική κυβέρνηση και το υπουργείο Άμυνας έχουν πλήρη επίγνωση ότι η αλυσίδα των σπάνιων γαιών πρέπει να επανέλθει στις Ηνωμένες Πολιτείες.
Με τη συμβολή του John Haughey
