Η κυβέρνηση Τραμπ προχωρά με ταχείς ρυθμούς στην έναρξη διαπραγματεύσεων για τον τερματισμό του πολέμου στην Ουκρανία, μετά τις τηλεφωνικές επικοινωνίες του Αμερικανού προέδρου με τους ομολόγους του Βλαντίμιρ Πούτιν και Βολοντίμιρ Ζελένσκι, στις 12 Φεβρουαρίου.
«Πιστεύω ότι ο πρόεδρος Πούτιν θέλει την ειρήνη, ο πρόεδρος Ζελένσκι θέλει την ειρήνη, και εγώ θέλω την ειρήνη», δήλωσε ο Τραμπ από το Οβάλ Γραφείο. «Απλώς θέλω να σταματήσουν να σκοτώνονται άνθρωποι.»
Η διαδικασία βρίσκεται ακόμη σε πρώιμο στάδιο, με πολλά ζητήματα σχετικά με το εμπόριο, τη διπλωματία, τη στρατιωτική βοήθεια και τις εδαφικές διαφορές να παραμένουν ανοιχτά. Ωστόσο, τρεις βασικοί άξονες έχουν ήδη διαμορφωθεί:
Σπάνιες γαίες με αντάλλαγμα στρατιωτική βοήθεια
Η πρώτη συμφωνία-πλαίσιο μεταξύ Κιέβου και Ουάσιγκτον προβλέπει την παραχώρηση πρόσβασης στις ΗΠΑ σε κοιτάσματα σπάνιων γαιών αξίας 500 δισεκατομμυρίων δολαρίων, με αντάλλαγμα τη συνέχιση της στρατιωτικής βοήθειας. Η συμφωνία, που υπεγράφη από τον υπουργό Οικονομικών Σκοτ Μπέσεντ και τον Ζελένσκι, καλύπτει «την ασφάλεια, την οικονομική συνεργασία και τη σύμπραξη στους φυσικούς πόρους».
Η κίνηση αυτή, αν και δεν συνδέεται άμεσα με τη Ρωσία, θεωρείται θεμελιώδης για κάθε μακροπρόθεσμη ειρηνευτική συμφωνία, καθώς θα εδραιώσει τα αμερικανικά επιχειρηματικά συμφέροντα στην Ουκρανία και θα διασφαλίσει τη συνεχή ροή αμερικανικών όπλων στο Κίεβο.
Οι ΗΠΑ επιδιώκουν να εξασφαλίσουν την ουκρανική προμήθεια σπάνιων γαιών κυρίως για στρατηγικούς λόγους. Αυτή τη στιγμή, η Ουάσιγκτον εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από το καθεστώς του Πεκίνου για την προμήθεια αυτών των μετάλλων, καθώς η Κίνα αποτελεί τον μεγαλύτερο προμηθευτή παγκοσμίως για πολλά από αυτά.
Η ενίσχυση της Ουκρανίας με αντάλλαγμα την πρόσβαση σε σπάνιες γαίες και άλλα μέταλλα, όπως το τιτάνιο και το λίθιο, προσφέρει στις ΗΠΑ τη δυνατότητα να μειώσουν την εξάρτησή τους από την Κίνα, σε μια περίοδο αυξημένης αστάθειας στην περιοχή του Ινδο-Ειρηνικού.
Όχι στο ΝΑΤΟ, ναι σε ευρωπαϊκή παρουσία
Ο υπουργός Άμυνας Πητ Χέγκσεθ επιβεβαίωσε ότι οι ΗΠΑ θα διασφαλίσουν πως η ένταξη στο ΝΑΤΟ θα τεθεί εκτός συζήτησης, ως προϋπόθεση για την προσέλκυση της Μόσχας στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων. «Οι ΗΠΑ δεν πιστεύουν ότι η ένταξη της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ αποτελεί ρεαλιστική έκβαση μιας διαπραγματεύσιμης λύσης», τόνισε κατά τη συνάντηση της Ομάδας Επαφής για την Άμυνα της Ουκρανίας στο Βέλγιο.
Ο Αμερικανός υπουργός διευκρίνισε ότι «οποιαδήποτε εγγύηση ασφαλείας πρέπει να υποστηρίζεται από ικανά ευρωπαϊκά και μη ευρωπαϊκά στρατεύματα […] ως μέρος μιας αποστολής εκτός ΝΑΤΟ, και δεν θα πρέπει να καλύπτονται από το Άρθρο 5». Το συγκεκριμένο άρθρο της ιδρυτικής συνθήκης του ΝΑΤΟ, το οποίο έχει ενεργοποιηθεί μόνο μία φορά στην ιστορία – μετά τις τρομοκρατικές επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου 2001 – προβλέπει τη συλλογική άμυνα όλων των μελών σε περίπτωση επίθεσης εναντίον ενός από αυτά.
Η ένταξη στο ΝΑΤΟ αποτελούσε, για τρεις δεκαετίες, φιλοδοξία της ουκρανικής ηγεσίας, με την Ουκρανία να είναι η πρώτη μετασοβιετική χώρα που υπέγραψε επίσημες συμφωνίες με τη συμμαχία, ξεκινώντας με την «Εταιρική Σχέση για την Ειρήνη». Ωστόσο, η αποτροπή αυτού του στόχου υπήρξε βασική επιδίωξη του Πούτιν και ένας από τους κύριους λόγους της εισβολής του 2022.
Αν και η απόρριψη της προοπτικής ένταξης στο ΝΑΤΟ αναμένεται να απογοητεύσει βαθιά την Ουκρανία, ο Ζελένσκι είχε ήδη δηλώσει τον Νοέμβριο του 2024 ότι ήταν πρόθυμος να ξεκινήσει συνομιλίες για εκεχειρία, υπό την προϋπόθεση ότι οι δυτικοί σύμμαχοι θα εγγυηθούν την ασφάλεια του μη κατεχόμενου τμήματος της Ουκρανίας κατά τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων.
Σε αυτό το πλαίσιο, εξετάζεται η δημιουργία μιας νέας συμμαχίας, κυρίως ευρωπαϊκών χωρών, που θα αναλάβει την άμυνα της Ουκρανίας. Η εξέλιξη αυτή, αν και απέχει από τις αρχικές φιλοδοξίες του Κιέβου, αποτελεί επίσης απογοήτευση για τον Πούτιν, ο οποίος είχε αρχικά ανακοινώσει ότι η εισβολή του στην Ουκρανία θα οδηγούσε στην πλήρη αποστρατιωτικοποίηση της χώρας.
Τα σύνορα του μέλλοντος
Το εδαφικό ζήτημα προβλέπεται να αποτελέσει το δυσκολότερο σημείο των διαπραγματεύσεων. Η κυβέρνηση Τραμπ έχει ήδη διαφοροποιηθεί από την προηγούμενη θέση του ΝΑΤΟ και της κυβέρνησης Μπάιντεν, με τον υπουργό Άμυνας Πητ Χέγκσεθ να δηλώνει χαρακτηριστικά: «Πρέπει να ξεκινήσουμε αναγνωρίζοντας ότι η επιστροφή στα σύνορα της Ουκρανίας προ του 2014 είναι ένας μη ρεαλιστικός στόχος».
Η Ουκρανία δεν ελέγχει μεγάλο τμήμα της επικράτειάς της από το 2014, όταν φιλοδυτικοί Ουκρανοί στο Κίεβο και άλλα μέρη εκδίωξαν τον φιλορώσο πρόεδρο Βίκτορ Γιανουκόβιτς, μετά την απόρριψη μιας συμφωνίας για διεύρυνση των οικονομικών δεσμών με την Ευρωπαϊκή Ένωση. Λίγο μετά τη φυγή του Γιανουκόβιτς, ρωσικές δυνάμεις εισέβαλαν στη χερσόνησο της Κριμαίας, ενώ παράλληλα οι κυρίως ρωσόφωνοι πληθυσμοί στις ανατολικές επαρχίες εξεγέρθηκαν κατά του Κιέβου και, με την υποστήριξη ρωσικών παραστρατιωτικών δυνάμεων, κήρυξαν την ανεξαρτησία τους.
Η δημιουργία των αυτοαποκαλούμενων «Λαϊκών Δημοκρατιών» του Ντονέτσκ και του Λουγκάνσκ στην ανατολική Ουκρανία πυροδότησε μια αιματηρή σύγκρουση στο Ντονμπάς, που συνεχίζεται μέχρι σήμερα. Η Ρωσία επεδίωξε αργότερα να προσαρτήσει άλλες δύο περιοχές – τη Χερσώνα και τη Ζαπορίζια – που σχηματίζουν μια χερσαία γέφυρα από το Ντονέτσκ προς την Κριμαία.
Ο Πούτιν έχει δηλώσει ότι οποιαδήποτε ειρηνευτική συμφωνία πρέπει να διασφαλίζει την απόσυρση των ουκρανικών στρατευμάτων από όλες τις περιοχές που διεκδικεί η Ρωσία. Ωστόσο, η προώθηση αυτού του ζητήματος δεν θα είναι εύκολη για τη Μόσχα, καθώς μέχρι στιγμής δεν έχει καταφέρει να ελέγξει πλήρως καμία από αυτές τις περιοχές, πλην της Κριμαίας.
Ενδιαφέρον παρουσιάζει η πρόσφατη στρατηγική κίνηση του Κιέβου με την κατάληψη της περιοχής του Κουρσκ, τον Αύγουστο του 2024. Στους μήνες που ακολούθησαν, η Ουκρανία διέθεσε τεράστιο αριθμό στρατιωτών και υλικού για τη διατήρηση της περιοχής, ακόμη και όταν οι ρωσικές δυνάμεις σημείωναν αργή πρόοδο στη νοτιοανατολική Ουκρανία. Νωρίτερα αυτόν τον μήνα, ο Ζελένσκι αποκάλυψε τη στρατηγική πίσω από αυτή την κίνηση, ανακοινώνοντας ότι θα επιστρέψει το Κουρσκ στη Ρωσία με αντάλλαγμα την ανάκτηση ορισμένων κατεχόμενων ουκρανικών εδαφών.
Παραμένει ασαφές σε ποιο βαθμό η κυβέρνηση Τραμπ θα συνεχίσει να παρέχει όπλα στην Ουκρανία κατά τη διάρκεια αυτών των διαπραγματεύσεων, καθώς και αν θα ασκήσει πίεση στη Μόσχα για την παραχώρηση ορισμένων από τα εδάφη που κατέχει σήμερα.
