Μερικές φορές πιάνουμε τον εαυτό μας να είμαστε εθισμένοι σε ουσίες, συναισθήματα και τρόπους σκέψης που μας κρατούν μακριά από το να βιώνουμε έστω και την ελάχιστη εσωτερική ηρεμία.
Συνάντησα έναν πίνακα, αυτόν του «Σίσυφου» του Τιτιάν που με έκανε να προβληματιστώ σχετικά με τη φύση των εθισμών μας. Ο Σίσυφος ξεγελάει τον θάνατο δύο φορές.
Στην ελληνική μυθολογία, ο Σίσυφος ήταν ένας πονηρός και ανέντιμος βασιλιάς της Κορίνθου. Βοήθησε την Κόρινθο να ευημερήσει εμπορικά, αλλά πολλές φορές αρνήθηκε να επιδείξει στους επισκέπτες της πόλης του την ευγένεια και τη φιλοξενία που απαιτούσε ο Δίας. Σε μερικές περιπτώσεις θα σκότωνε τους καλεσμένους του για να αποδείξει ότι ήταν ένας βασιλιάς που οι άλλοι θα έπρεπε να φοβούνται.
Ο Δίας ήταν απογοητευμένος από την σκληρότητα του Σίσυφου ενώ εξαγριώθηκε ακόμη περισσότερο όταν ο Σίσυφος αποκάλυψε στον θεό ποταμό Ασωπό την τοποθεσία όπου ο Δίας κρατούσε την απαχθείσα κόρη του.
Η αποκάλυψη των μυστικών του έκανε τον Δία να αποφασίσει πως είχε έρθει η ώρα να τιμωρήσει τον Σίσυφο. Ο Δίας ζήτησε από τον Θάνατο να αλυσοδέσει τον Σίσυφο στον κάτω κόσμο.
Ο Θάνατος αιχμαλώτισε τον Σίσυφο και την ώρα που ετοιμαζόταν να τον αλυσοδέσει, ο Σίσυφος ζήτησε από τον Θάνατο να του δείξει πώς λειτουργούσαν οι αλυσίδες. Ο Θάνατος συμφώνησε να του δείξει, και ο Σίσυφος βρήκε την ευκαιρία και αλυσόδεσε γρήγορα τον Θάνατο. Ο Σίσυφος δραπέτευσε με επιτυχία από τον θάνατο.
Με τον Θάνατο δεμένο, οι θνητοί δεν πέθαιναν πλέον. Χρειάστηκε να επέμβει ο Άρης, ο θεός του πολέμου, για να αποκαταστήσει την ισορροπία μεταξύ ζωής και θανάτου. Ο Άρης παγίδεψε επίσης τον Σίσυφο και τον επέστρεψε στον Θάνατο για να λάβει την τιμωρία του για δεύτερη φορά. Αλλά πριν επιστρέψει, ο Σίσυφος είχε ήδη προγραμματίσει τη δεύτερη απόδρασή του από τον θάνατο.
Ο Σίσυφος ζήτησε από τη σύζυγό του να μην του παρέχει τις συνηθισμένες θυσίες και προσφορές που απαιτούνται για το θάνατο ενός συζύγου. Στη συνέχεια ενώ βρισκόταν στον κάτω κόσμο, παρακάλεσε την ευγενική Περσεφόνη, τη σύζυγο του Άδη, να τον αφήσει να επιστρέψει στη γυναίκα του και να της δώσει οδηγίες για τη σωστή διαδικασία ταφής. Το σχέδιο του Σίσυφου λειτούργησε και ήταν και πάλι μεταξύ των ζωντανών χωρίς να έχει πρόθεση να επιστρέψει στον κάτω κόσμο.
Ο Δίας μεσολαβώντας, μερίμνησε έτσι ώστε ο Σίσυφος να μην δραπετεύσει την επόμενη φορά που θα εισέλθει στον κάτω κόσμο. Ο Σίσυφος υποχρεώθηκε να υποφέρει αιώνια σπρώχνοντας για πάντα έναν ογκόλιθο μέχρι να φτάσει στην κορυφή ενός λόφου, μέχρι ο ογκόλιθος να πέσει πάλι πίσω στο σημείο από όπου ξεκίνησε.
Ο «Σίσυφος» του Τιτιάν
Στα μέσα του 16ου αιώνα, ο Ιταλός αναγεννησιακός ζωγράφος Τιτιάν ζωγράφισε την απόδοσή του της τιμωρίας του Σίσυφου για τη Μαρία της Ουγγαρίας την τότε βασίλισσα της Ουγγαρίας και τη Βοημίας.
Η ιστοσελίδα του Μουσείου Πράντο αποκαλύπτει ότι η Μαρία της Ουγγαρίας κατείχε πολλούς πίνακες της ελληνικής μυθολογίας στους τοίχους της Μεγάλης Αίθουσας στο Παλάτι Μπιντσέ, που δείχνει «τη συνέπεια ενός εικονογραφικού προγράμματος, του οποίου η κύρια ιδέα ήταν να τονίσει τη δυστυχία και την ατελείωτη τιμωρία σε αυτούς που επαναστατούν ενάντια στους Θεούς».
Στον πίνακα «Σίσυφος», ο Τιτιάν απεικονίζει τον Σίσυφο να περπατάει σε μια μυτερή πλαγιά. Είναι ντυμένος με μερικά κομμάτια ύφασμα και δεν σπρώχνει τον ογκόλιθο στην κορυφή του λόφου, αλλά τον μεταφέρει στους ώμους και το κεφάλι του, προκαλώντας στους ώμους και το κεφάλι του να κλίνουν προς τα εμπρός κάτω από το βάρος του βράχου.
Το πλαίσιο της σύνθεσης επιβάλλεται επίσης στο σώμα του Σίσυφου. Η κορυφή του ογκόλιθου και τα πόδια του, έρχονται ακριβώς στην άκρη του πάνω και κάτω μέρους της σύνθεσης, δίνοντας μια περαιτέρω αίσθηση της ασφυκτικής μοίρας του Σίσυφου.
Το περιβάλλον θυμίζει αυτό της κόλασης. Παράξενα πλάσματα καταλαμβάνουν το κάτω αριστερό μέρος της σύνθεσης ενώ φωτιά και καπνός συμπληρώνουν το φόντο. Ένα φίδι φαίνεται να απειλεί τα πόδια του Σίσυφου σαν να τον αναγκάζει να σπεύσει στην κορυφή του λόφου.
Το βάρος των εθισμών μας
Για εμένα τρία πράγματα ξεχωρίζουν αμέσως σε αυτόν τον πίνακα: το γεγονός ότι ο Σίσυφος μεταφέρει τον λίθο αντί να τον σπρώχνει, το φίδι που τον απειλεί από κάτω και η επιβλητική φύση των άκρων της σύνθεσης. Ας ρίξουμε μια ματιά σε κάθε στοιχείο για να δούμε ποια ηθική αντίληψη μπορούν να μας παρέχουν.
Όταν βλέπω τον Σίσυφο να κουβαλάει τον λίθο αντί να τον σπρώχνει, σκέφτομαι αμέσως τους εθισμούς μας. Οι εθισμοί ξεκινούν συχνά ως μικρά ενδιαφέροντα ή επιθυμίες, και με τον καιρό φτάνουν να είναι κάτι έξω από τον έλεγχό μας.
Για παράδειγμα, αυτό που μπορεί να ξεκινήσει πίνοντας ποτό για διασκέδαση μπορεί να μετατραπεί στο βάρος του αλκοολισμού, ή το να βάζεις περιστασιακά στοιχήματα σε αθλήματα μπορεί κατά κάποιο τρόπο να εξελιχθεί στο κλείσιμο ενός σπιτιού. Οι εθισμοί μας μπορεί επίσης να είναι ανεπαίσθητοι: Μια περήφανη σκέψη ή μια κλεφτή ματιά που περιλαμβάνει ευχάριστα συναισθήματα, μπορεί με την πάροδο του χρόνου, να δημιουργήσει συναισθήματα που λαχταρούμε να βιώνουμε σαν να είμαστε πραγματικά εθισμένοι.
Όπως ο Σίσυφος που υποχρεώθηκε να ανεβαίνει επανειλημμένα στο λόφο, έτσι και εμείς προσπαθούμε να ξεπεράσουμε επανειλημμένα τους εθισμούς μας. Σπρώχνουμε τον εαυτό μας στα όρια σε μια προσπάθεια να τους αφήσουμε και να είμαστε ελεύθεροι από αυτούς, αλλά υποτροπιάζουμε, ή ανακαλύπτουμε ότι ο εθισμός είναι βαθύτερος από ότι πιστεύαμε αρχικά. Στη συνέχεια, βρισκόμαστε και πάλι στην ανηφόρα κουβαλώντας τον ογκόλιθο.
Ο ογκόλιθος δεν προκαλεί μόνο το κεφάλι και τους ώμους του Σίσυφου να στρέφονται κάτω από το βάρος του, αλλά επίσης εμποδίζει το φως που είναι αντιπροσωπευτικό της καρδιάς και του νου, να φτάσει στο κεφάλι και το στήθος του. Το βάρος που κουβαλάμε από τους εθισμούς μας μπορεί να αναλώσει την καρδιά και το μυαλό μας. Να κρύψει το φως εμποδίζοντάς το από το να εισέλθει στη ζωή μας.
Τι μπορεί να αντιπροσωπεύει το φίδι στη φτέρνα του Σίσυφου; Μαζί με όλα τα άλλα, το φίδι υπάρχει μόνο ως μέρος της τιμωρίας του Σίσυφου. Απειλώντας τη φτέρνα του, το φίδι τον εμποδίζει από το να ξεκουραστεί και από το να βρει την γαλήνη.
Τέλος, τι θα μπορούσε να αντιπροσωπεύει η θέση του Σίσυφου σε σχέση με τα άκρα της σύνθεσης; Οι άκρες σχεδόν χρησιμεύουν ως φυλακή που ενισχύει την έλλειψη ελευθερίας του Σίσυφου.
Όχι μόνο το βάρος του ογκόλιθου πιέζει στο κεφάλι και τους ώμους του, αλλά φαίνεται πως και το πάνω άκρο της σύνθεσης προσθέτει το δικό του βάρος, ένα βάρος τόσο βαρύ που φαίνεται πως ο Σίσυφος εάν ήθελε να σηκωθεί όρθιος δεν θα μπορούσε να το κάνει.
Τα τέσσερα άκρα της σύνθεσης ενσωματώνουν όλα όσα απεικονίζονται. Για μένα, αντιπροσωπεύουν την επίδραση του περιβάλλοντος στον Σίσυφο. Δεν είναι μόνο το βάρος του λίθου που πρέπει να φέρει συνεχώς ο Σίσυφος, πρέπει επίσης να αντιμετωπίζει συνεχώς τους περιορισμούς που επιβάλλονται από το περιβάλλον του και αυτοί οι περιορισμοί φαίνεται να τον εμποδίζουν να βιώσει την πραγματική ελευθερία.
Ο Σίσυφος καταδικάστηκε να υποφέρει για την αιωνιότητα, αλλά τι γίνεται με εμάς; Πώς μπορούμε να προσδιορίσουμε τις πραγματικές πηγές των εθισμών μας; Υπάρχει διέξοδος από τους εθισμούς που μπορεί να πλαισιώσουν τη ζωή μας; Πώς θα μπορούσαμε να βρούμε την γαλήνη από τα βαριά βάρη που μπορεί να φέρουμε;
Οι παραδοσιακές τέχνες συχνά περιέχουν πνευματικές παραστάσεις και σύμβολα των οποίων οι έννοιες μπορούν να χαθούν στα σύγχρονα μυαλά μας. Στη σειρά μας «Φτάνοντας μέσα: Τι προσφέρει η παραδοσιακή τέχνη στην ψυχή», ερμηνεύουμε τις εικαστικές τέχνες με τρόπους που μπορεί να είναι ηθικά διορατικοί για εμάς σήμερα. Δεν θεωρούμε ότι θα παρέχουμε απόλυτες απαντήσεις σε ερωτήσεις πολλών γενεών, αλλά ελπίζουμε ότι οι ερωτήσεις μας θα εμπνεύσουν ένα στοχαστικό ταξίδι κάνοντάς μας πιο αυθεντικούς, συμπονετικούς και θαρραλέους ανθρώπους.
Ο Έρικ Μπες είναι ασκούμενος αναπαραστατικός καλλιτέχνης και υποψήφιος διδάκτωρ στο Ινστιτούτο Διδακτορικών Σπουδών για τις Οπτικές Τέχνες (IDSVA).
Ακολουθήστε μας στο Telegram @epochtimesgreece
Ακολουθήστε μας στο Facebook @epochtimesgreece
Ακολουθήστε μας στο SafeChat @epochtimesgreece
