Μετάφραση: Αλία Ζάε
Τι είναι 65 μέτρα ψηλό, 27 μέτρα μακρύ και στο οποίο αναφέρονται με θαυμασμό εδώ και αιώνες ζωγράφοι και λογοτέχνες – από τις «Σημειώσεις για την Πολιτεία της Βιρτζίνια» του Τόμας Τζέφερσον μέχρι τον «Μόμπυ Ντικ» του Χέρμαν Μέλβιλ και τα τοπία του Φρέντερικ Έντουιν Τσερτς;
Λίγα στοιχεία ακόμα: το αγόρασε ο Τζέφερσον, μαζί με 635 στρέμματα γης από τον Βασιλιά της Αγγλίας Γεώργιο Γ΄ για 20 σελίνια (0,0524 ευρώ) το 1774. Και το κράτησε μέχρι τον θάνατό του.
Η απάντηση είναι η Φυσική Γέφυρα της Βιρτζίνια, μια φυσική αψίδα άνω των 400 εκατομμυρίων ετών για την οποία οι γεωλόγοι πιστεύουν ότι ήταν κάποτε η οροφή της σπηλιάς ενός υπόγειου ποταμού.
Η Φυσική Γέφυρα είναι ένα από τα πιο συχνά θέματα των Αμερικανών τοπιογράφων του 19ου αιώνα, σύμφωνα με τον Κρίστοφερ Κ. Όλιβερ, βοηθό επιμελητή Αμερικανικής Τέχνης στο Μουσείο Καλών Τεχνών της Βιρτζίνια. Ο Όλιβερ έκανε αυτή την αναφορά εν τη ρύμη του λόγου σε μια παθιασμένη διαδικτυακή εισαγωγική ομιλία για την νέα έκθεση του μουσείου «Παραδεισένια Βιρτζίνια: Η Φυσική Γέφυρα στην Αμερικανική Τέχνη» («Virginιa Arcadia: The Natural Bridge in American Art»), την οποία επιμελήθηκε.
Η έκθεση ερευνά το φαινόμενο της Φυσικής Γέφυρας , έτσι όπως αυτή έχει αποτυπωθεί σε 60 πίνακες, χαρακτικά, φωτογραφίες και διακοσμητικά αντικείμενα από το 1775 μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα. Είναι σημαντικό να σημειώσουμε ότι η τοποθεσία είναι ένα εξέχον πολιτιστικό και ιστορικό μνημείο για το έθνος Μόνακαν (Monacan Indian Nation), ινδιάνικη φυλή που ανήκει σε αυτές των Ανατολικών Σιουάν, οι οποίοι είχαν μια ιδιαίτερη σχέση με τη Φυσική Γέφυρα πολλά χρόνια πριν εμφανιστούν οι Ευρωπαίοι άποικοι.
Ο Όλιβερ ονόμασε την έκθεση «Παραδεισένια Βιρτζίνια» («Virginia Arcadia») γιατί το βουκολικό όραμα μιας Αρκαδίας, δηλαδή ενός ειδυλλιακού τόπου με παραδεισένια φύση1, ήταν ιδιαίτερα έντονο στην αμερικανική και ευρωπαϊκή τοπιογραφία του 18ου και του 19ου αιώνα.
Πέρα από το γραφικό: Θεϊκό
Στις «Σημειώσεις [του] για την Πολιτεία της Βιρτζίνια», ο Τόμας Τζέφερσον περιγράφει τη Φυσική Γέφυρα ως «το πιο θεϊκό έργο της φύσης».
Και προσθέτει: «Είναι αδύνατον τα αισθήματα που γεννά το θείο στον άνθρωπο να τα νιώσει κάποιος εντονότερα απ’ ό,τι τα νιώθει εδώ: μια τόσο όμορφη αψίδα, τόσο ανάλαφρη, υψωμένη σαν να πετάγεται για να φτάσει τον ουρανό, η έκσταση του Θεατή δεν περιγράφεται!»
Στο σπίτι του, που ονόμαζε Μοντιτσέλο (Monticello), ο Τζέφερσον έβαλε δυο πίνακες του ζωγράφου από τη Βιρτζίνια Ντέιβιντ Ρόμπερτς με θέμα τη Φυσική Γέφυρα (τους οποίους είχε λάβει ως δώρο κατά την προεδρία του) δίπλα σε έργα που απεικόνιζαν μια άλλη εμβληματική εικόνα της Αμερικής: τους καταρράκτες του Νιαγάρα. «Ο Τζέφερσον, όπως αποκαλύπτει αυτή η έκθεση, ήταν στην πραγματικότητα ο πρώτος και μεγαλύτερος υποστηρικτής της Φυσικής Γέφυρας, ορίζοντας τη σημασία της –με την τοποθέτηση που είχε κάνει- αντίστοιχη με αυτήν που έχουν οι καταρράκτες του Νιαγάρα» λέει ο Όλιβερ.
Για να φανεί το πώς είχε τοποθετήσει ο Τζέφερσον στο Μοντιτσέλο μαζί τα έργα της Φυσικής Γέφυρας και τους καταρράκτες του Νιαγάρα, η έκθεση δημιούργησε ένα αντίγραφο του παραθύρου με το αέτωμα στον τοίχο δίπλα στη θέση όπου μάλλον βρίσκονταν οι πίνακες. Το παράθυρο ήταν ένα εξέχον χαρακτηριστικό της τραπεζαρίας.
Στην έκθεση περιλαμβάνεται και ένα ασυνήθιστο πορτραίτο του Τζέφερσον, κάτι που τονίζει περαιτέρω την αγάπη του για τη Φυσική Γέφυρα. Αυτό που κάνει το συγκεκριμένο πορτραίτο ασυνήθιστο είναι η επιλογή του περιβάλλοντος: αντί να τοποθετήσει ο ζωγράφος τον Τζέφερσον σε ένα επίσημο περιβάλλον, όπως απεικονίζονταν κατά κανόνα οι συνάδελφοί του, τον βάζει στη φύση, με τη Φυσική Γέφυρα να φαίνεται στο βάθος, εξηγεί ο Όλιβερ.
Το πορτραίτο εκτέθηκε στην New York City Shakespeare Gallery, λίγες μόνο μέρες μετά την ορκωμοσία του Τζέφερσον το 1801.
Σε αυτό, ο αυτοδίδακτος ζωγράφος Κάλεμπ Μπόυλ απεικόνισε τον Τζέφερσον σχεδόν σαν «έναν τζέντλεμαν αγρότη, μορφωμένο, που εκτιμά το τοπίο, που εδώ παρουσιάζεται με τη μορφή της ενδοχώρας του έθνους, της άγριας φύσης της Βιρτζίνια στη Φυσική Γεφύρα», λέει ο Όλιβερ.
Ο Ρομαντισμός της Σχολής του ποταμού Χάντσον
«Η ανάδειξη των Αμερικανών τοπιογράφων που συχνά αποκαλούμε Σχολή του ποταμού Χάντσον (Hudson River School), και η οποία έχει μια στέρεη βάση στην παράδοση της αγγλικής Ρομαντικής ζωγραφικής, στην πραγματικότητα συνέβη λίγο μετά το θάνατο του Τζέφερσον [το 1835]», αναφέρει ο Όλιβερ.
To 1851, o Aμερικανός ζωγράφος Φρέντερικ Έντουιν Τσερτς [Frederic Edwin Church] ζωγράφισε τη Φυσική Γέφυρα. Ο Τσερτς ανήκε στη δεύτερη γενιά της Σχολής του ποταμού Χάντσον και ήταν γνωστός για το λεπτομερές και Ρομαντικό του ύφος.
«Ο Τσερτς ακολουθούσε τον μέντορά του Τόμας Κόουλ όσον αφορά τον διακριτικό συνδυασμό τοπίου και ιστορίας. Δηλαδή, ένας πίνακας μπορούσε να αναπαριστά ένα σύγχρονο τοπίο και ταυτόχρονα να περιέχει στοιχεία από την αμερικάνικη ιστορία», λέει ο Όλιβερ.
Στη Φυσική Γέφυρα του Τσερτς υπάρχουν δυο φιγούρες λίγο πιο δεξιά από το κέντρο: μια κυρία κάθεται σε έναν βράχο ακούγοντας προσεκτικά αυτά που της διηγείται με ζωηρότητα ένας άντρας.
Ο άντρας είναι ο Πάτρικ Χένρυ, ο πρώτος επιστάτης της Φυσικής Γέφυρας, πρώην σκλάβος που εξαγόρασε την ελευθερία του και δούλεψε για τον Τζέφερσον. Στον πίνακα φαίνεται να σηκώνει το χέρι του ψηλά και μπορεί να σκεφτούμε ότι απλώς δείχνει τη γέφυρα. Αλλά ο Όλιβερ πιστεύει ότι δείχνει το Δυτικό Μονοπάτι, η ύπαρξη του οποίου υπαινίσσεται από έναν μικρό φράχτη που ζωγράφισε ο Τσερτς πάνω στην αψίδα. Ο Μεγάλος Καρόδρομος, που κατασκευάστηκε ανάμεσα στα 1720 και 1763 οδηγούσε τους ταξιδιώτες κοντά στη Φυσική Γέφυρα.
Ο Όλιβερ μας λέει πόσο πιστά απέδωσε ο Τσερτς το χρώμα της Φυσικής Γέφυρας. Ο συνταξιδιώτης και χορηγός του Τσερτς, Σάιρους Γουέστ Φηλντ, πρόσφερε στον Τσερτς κάποιες από τις πέτρες που είχε συλλέξει από τη Φυσική Γέφυρα με τη σκέψη ότι μπορεί να του χρησιμέψουν για να βρει τα χρώματα όταν θα ζωγράφιζε το τοπίο στο στούντιό του στη Νέα Υόρκη. Ο Τσερτς όμως δεν τις δέχτηκε. Είχε κάνει μερικά σκίτσα επιτόπου, κάποια από τα οποία περιλαμβάνονται στην έκθεση. Είχε χρησιμοποιήσει ένα αριθμητικό σύστημα για να κωδικοποιήσει τα χρώματα, με κωδικούς του τύπου «5-πλούσια πορτοκαλί σκουριά».
Ένας άλλος ζωγράφος της Σχολής του ποταμού Χάντσον δεύτερης γενιάς ήταν ο Ντέιβιντ Τζόνσον. Και η δική του αναπαράσταση της Φυσικής Γέφυρας υπάρχει στην έκθεση. Ο Τζόνσον δημιουργούσε πίνακες με έμφαση στο φως και προσοχή στις λεπτομέρειες και στις μη εμφανείς πινελιές.
Δυο παραδείγματα βρίσκονται στην έκθεση, γνωστά και ως ζεύγη θέας, στα οποία ο ζωγράφος θα έφτιαχνε πρώτα μια ευρεία σύνθεση του τοπίου και ύστερα θα άλλαζε οπτική γωνία και θα εστίαζε σε μια συγκεκριμένη λεπτομέρεια.
Η φάλαινα-σύμβολο της Αμερικής
Όσον αφορά την αναφορά της Φυσικής Γέφυρας στον «Μόμπυ Ντικ» του Μέλβιλ, ο Όλιβερ στην ομιλία του στα εγκαίνια ζωντάνεψε τον ενθουσιασμό του πρώτου κυνηγιού φάλαινας διαβάζοντας τα λόγια του συγγραφέα:
«Αλλά σύντομα το μπροστινό μέρος του αναδύθηκε αργά από το νερό. Για μια στιγμή ολόκληρο το μαρμαρωμένο σώμα του έγινε μια ψηλή αψίδα, σαν τη Φυσική Γέφυρα της Βιρτζίνια…»
Ο Όλιβερ εξηγεί ότι ο Μέλβιλ γνώριζε, όπως όλοι οι συγγραφείς, την οπτική αξία των εμβληματικών εικόνων και υποστηρίζει ότι την αναφορά του Μέλβιλ θα την καταλάβαιναν οι άνθρωποι σε όλον τον κόσμο, στην Ευρώπη και την Αμερική.
Η έκθεση “Virginia Arcadia: The Natural Bridge in American Art” στο Μουσείο Καλών Τεχνών της Βιρτζίνια θα τρέχει μέχρι την 1η Αυγούστου. Για περισσότερες πληροφορίες για πίνακες με θέμα τη Φυσική Γέφυρα, επισκεφθείτε το VMFA.museum.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1. Arcadia: ο όρος στην αγγλική γλώσσα χρησιμοποιείται (και) για να περιγράψει έναν φυσικό παράδεισο, ένα τοπίο εξαίσιας ομορφιάς, μια Εδέμ.
