Σε μία σημαντική εξέλιξη στις ευρωπαϊκές διαδικασίες ένταξης της Βόρειας Μακεδονίας, το σχέδιο της ετήσιας Έκθεσης Προόδου που θα συζητηθεί και ψηφιστεί στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο περιλαμβάνει την αφαίρεση των αναφορών στη «μακεδονική εθνική ταυτότητα» και τη «μακεδονική γλώσσα». Η κίνηση αυτή, που προέκυψε μετά από έντονες πιέσεις κυρίως από βουλγαρικές ευρωπαϊκές πολιτικές ομάδες, αναδεικνύει τις βαθιές διαφωνίες που εξακολουθούν να υπάρχουν ανάμεσα σε Βόρεια Μακεδονία και Βουλγαρία, επηρεάζοντας τη συνολική πορεία της πρώτης προς την ευρωπαϊκή ένταξη.
Ο Βούλγαρος ευρωβουλευτής Αντρέι Κοβάτσεφ, μέλος του Ευρωπαϊκού Λαϊκού Κόμματος, τόνισε ότι η αφαίρεση των συγκεκριμένων όρων κρίθηκε απαραίτητη, καθώς, όπως είπε, «θέματα εθνικής ταυτότητας και γλώσσας δεν έχουν θέση σε μία έκθεση προόδου για μια χώρα υποψήφια για ένταξη στην ΕΕ». Η τροπολογία αυτή υποστηρίχθηκε από τις τρεις μεγαλύτερες πολιτικές ομάδες του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και αναμένεται να λάβει την πλειοψηφία στην ολομέλεια την επόμενη εβδομάδα.
Από την πλευρά της Βόρειας Μακεδονίας, η αντίδραση ήταν άμεση και έντονη. Ο πρωθυπουργός Χρίστιαν Μίτσκοσκι καταδίκασε την αφαίρεση ως «ταλιμπανική» πρακτική, επισημαίνοντας πως τέτοιες ενέργειες πλήττουν την ιστορική και πολιτιστική ταυτότητα του λαού του 21ου αιώνα. Η κριτική αυτή έρχεται μετά από την αρχική θετική υποδοχή του σχεδίου της έκθεσης από την κυβέρνηση, που είχε μιλήσει για «ιστορική τομή» στην προσπάθεια ένταξης στην ΕΕ.
Η ένταση αυτή έχει βαθιές ρίζες που εκτείνονται σε δεκαετίες, καθώς οι διαφορές γύρω από την εθνική ταυτότητα και τη γλώσσα μεταξύ Βόρειας Μακεδονίας και Βουλγαρίας παραμένουν ανοιχτές. Η Βουλγαρία αρνείται την ύπαρξη μιας ξεχωριστής «μακεδονικής» εθνικής ταυτότητας και γλώσσας, υποστηρίζοντας ότι πρόκειται για μια σχετικά πρόσφατη κατασκευή χωρίς ιστορική βάση. Αυτές οι διαφωνίες έχουν λειτουργήσει ως σημαντικό εμπόδιο στην πρόοδο της Βόρειας Μακεδονίας προς την ένταξή της στην Ευρωπαϊκή Ένωση, με τη βουλγαρική κυβέρνηση να ασκεί βέτο και να μπλοκάρει τις ενταξιακές διαπραγματεύσεις στο παρελθόν.
Το καλοκαίρι του 2022, μετά από μεσολάβηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης, επετεύχθη ένας συμβιβασμός, σύμφωνα με τον οποίο η Βουλγαρία θα άρει το βέτο της στην έναρξη των διαπραγματεύσεων, υπό τον όρο ότι η Βόρεια Μακεδονία θα αναγνώριζε στο Σύνταγμά της την ύπαρξη βουλγαρικής μειονότητας στη χώρα. Εν τούτοις, οι διαφωνίες παραμένουν και συνεχίζουν να επιβαρύνουν τις διμερείς σχέσεις.
Η υπόθεση αποκτά διεθνή διάσταση, καθώς ο Αυστριακός ευρωβουλευτής Τόμας Βάιτς, εισηγητής της Έκθεσης Προόδου, έχει δεχτεί έντονες επικρίσεις από τη βουλγαρική κυβέρνηση, η οποία τον κατηγορεί για μεροληψία υπέρ της Βόρειας Μακεδονίας. Αυτή η διαμάχη αποκαλύπτει τις εσωτερικές πολιτικές εντάσεις και συγκρούσεις που υπάρχουν στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και που συχνά παίζουν καθοριστικό ρόλο στην εξέλιξη της διαδικασίας ένταξης των χωρών που επιδιώκουν να γίνουν μέλη της ΕΕ.
Η απόφαση να αφαιρεθούν οι όροι που σχετίζονται με τη μακεδονική εθνική ταυτότητα και γλώσσα αποτυπώνει τις σύνθετες και ευαίσθητες ισορροπίες που διέπουν τις σχέσεις στη νοτιοανατολική Ευρώπη. Παράλληλα, αναδεικνύει το δύσκολο μονοπάτι που καλείται να ακολουθήσει η Βόρεια Μακεδονία, η οποία προσπαθεί να συνδυάσει την εθνική της αυτοδιάθεση με τις απαιτήσεις μιας ευρωπαϊκής κοινότητας που ζητά διαφάνεια και σταθερότητα στις σχέσεις των κρατών-μελών και υποψηφίων.
Αυτή η εξέλιξη θέτει ερωτήματα για το μέλλον της ευρωπαϊκής προοπτικής της Βόρειας Μακεδονίας, καθώς και για τη δυνατότητα επίλυσης των διακρατικών διαφορών που παραμένουν ως αγκάθι στην ευρωπαϊκή πορεία των Δυτικών Βαλκανίων. Επιπλέον, αναδεικνύει τη σημασία της διπλωματίας και του διαλόγου — παρά τις εθνικιστικές πιέσεις — ως απαραίτητη προϋπόθεση για την ομαλή ένταξή της στην ευρωπαϊκή οικογένεια.
Επιπρόσθετα, αξίζει να σημειωθούν οι διαφοροποιήσεις στη στάση άλλων κρατών-μελών της ΕΕ. Χώρες όπως η Γερμανία και η Γαλλία υποστηρίζουν τη σημασία της διατήρησης ενός ενιαίου και χωρίς αποκλεισμούς διαλόγου, επισημαίνοντας ότι τα ζητήματα ταυτότητας πρέπει να αντιμετωπίζονται με ευαισθησία ώστε να μη βλάπτεται η ευρωπαϊκή πορεία των υποψήφιων χωρών. Από την άλλη πλευρά, χώρες με δικές τους ιστορικές ευαισθησίες στη νοτιοανατολική Ευρώπη παρακολουθούν στενά τις εξελίξεις, φοβούμενες ότι ανάλογα ζητήματα θα μπορούσαν να επηρεάσουν και δικές τους μειονότητες.
Τέλος, διεθνείς οργανισμοί όπως το Συμβούλιο της Ευρώπης έχουν καλέσει σε προώθηση εποικοδομητικού διαλόγου μεταξύ Βόρειας Μακεδονίας και Βουλγαρίας, επισημαίνοντας πως η επίλυση των διαφορών μέσω της διπλωματίας αποτελεί προϋπόθεση για την ειρήνη και τη σταθερότητα στην ευρύτερη περιοχή των Βαλκανίων. Οι εξελίξεις στην Έκθεση Προόδου είναι λοιπόν κάτι περισσότερο από μία απλή τεχνική διαδικασία· αποτελούν καθρέφτη των προκλήσεων που αντιμετωπίζει η ευρωπαϊκή ενοποίηση σε περιοχές με πολυεθνικό και πολυπολιτισμικό χαρακτήρα.
