Μετάφραση: Αλία Ζάε
Όταν η καθημερινότητα με τις συνεχείς υποχρεώσεις και απαιτήσεις της γίνεται πολύ πιεστική, ίσως ο νους μας αποζητά μια ήσυχη, αποτραβηγμένη ζωή, σ’ ένα μέρος χωρίς μέσα κοινωνικής δικτύωσης και χωρίς πολιτικές συζητήσεις – σ’ έναν τόπο γαλήνης και αρμονίας.
Πρόσφατα, είδα τον πίνακα του γεννημένου στην Αυστρία, Γερμανού ζωγράφου Μόριτς φον Σβιντ [Moritz von Schwind], «Ο μουσικός και ο ερημίτης» και θυμήθηκα την ανθρώπινη ανάγκη μας να προσφέρουμε ανάπαυση στον νου, το σώμα και το πνεύμα.
«Ο μουσικός και ο ερημίτης» του Ρομαντικού Μόριτς φον Σβιντ
Ο Σβιντ ήταν Ρομαντικός ζωγράφος του 19ου αιώνα. Συχνά, αντλούσε στοιχεία από παραμύθια και λαϊκούς μύθους για να στήσει ειδυλλιακές σκηνές της γερμανικής και αυστριακής γης και κουλτούρας.
Το Ρομαντικό κίνημα προέκυψε κυρίως ως αντίδραση στον αυστηρό επιστημονικό ρασιοναλισμό του 17ου και του 18ου αιώνα. Η περίοδος του Διαφωτισμού, όπως αποκαλείται εκείνη η περίοδος, ήταν μια εποχή γρήγορης υλικής και τεχνολογικής ανάπτυξης: η εποχή της Βιομηχανικής Επανάστασης. Οι επιστημονικές φιλοσοφίες που γεννήθηκαν και αναπτύχθηκαν τότε ήταν στο πνεύμα των ραγδαίων εξελίξεων στον χώρο της τεχνολογίας και με τη σειρά τους έδιναν ώθηση στην κοινωνία για περαιτέρω ανάπτυξη.
Ωστόσο, κάποιοι καλλιτέχνες έβρισκαν την εποχή του Διαφωτισμού φτωχή σε πνευματικότητα και βάθος. Οι Ρομαντικοί προτιμούσαν να εστιάζουν στο μυστήριο της ζωής και στα πράγματα που δεν μπορούσε η επιστήμη να εξηγήσει.
Ο Σβιντ ζωγράφισε τον πίνακα «Ο μουσικός και ο ερημίτης» το 1846. Δείχνει τη συνάντηση δυο ανθρώπων στην απομόνωση μιας βραχώδους κοιλάδας: ενός ερημίτη, που ζει εκεί μια ευσεβή ζωή αποτραβηγμένος από τα εγκόσμια, και ενός μενεστρέλου, δηλαδή πλανόδιου μουσικού, που κατά τα φαινόμενα φιλοξενείται προσωρινά στο ερημητήριο του ασκητή. Ο μουσικός κάθεται σ’ έναν βράχο παίζοντας την πίπιζά του. Ο ασκητής μοιάζει να επιστρέφει από κάπου. Απεικονίζεται τυλιγμένος στον καφετί μανδύα του, με το κεφάλι κρυμμένο στην κουκούλα, έτσι ώστε να μην μπορούμε να δούμε την έκφραση του προσώπου του: χαίρεται ή όχι με τον επισκέπτη του;
Το κεντρικό σημείο της σύνθεσης είναι ο μουσικός. Είναι απλά ντυμένος και δίπλα του είναι ακουμπισμένα ο σάκος και το καπέλο του. Κάθεται έξω από την είσοδο μιας σπηλιάς και κοιτάζει αριστερά παίζοντας τη μουσική του.
Δεξιά από τον μουσικό είναι ο ερημίτης, με το δισάκι του στον ώμο. Ο ζωγράφος τον έχει απεικονίσει την ώρα που ανοίγει ένα αυτοσχέδιο πορτόνι από κλαδιά. Αν και η έκφρασή του δεν διακρίνεται, το σώμα του κλίνει προς τον μουσικό.
Στα αριστερά της σύνθεσης, σε μια εσοχή του βράχου, υπάρχει ένα τσαγιερό και πιο μέσα στην εσοχή καίει μια φωτιά. Η υπόλοιπη σύνθεση είναι γεμάτη φύση: δέντρα, κορμοί, κλαδιά και φύλλα περιτριγυρίζουν αρμονικά τη σπηλιά και τους δύο άντρες, καθοδηγώντας το βλέμμα μας στην ανάγνωση της σύνθεσης.
Η πνευματική ανάγκη για ανάπαυση
Ο συγκεκριμένος πίνακας αποκαλύπτει τέλεια, κατά τη γνώμη μου, την αντίληψη των Ρομαντικών για τον σκοπό της τέχνης. Ο μουσικός δεν είναι τυχαία το κεντρικό σημείο της σύνθεσης αυτής. Έστω ότι ο μουσικός αντιπροσωπεύει γενικά τις τέχνες. Μπορούμε τότε να συμπεράνουμε ότι ο Σβιντ θέλει να μας πει πόσο σημαντική είναι η τέχνη.
Γιατί όμως είναι σημαντική η τέχνη; Ας αναρωτηθούμε πρώτα γιατί τοποθετήθηκε ο μουσικός σ’ εκείνο το μέρος, δηλαδή στο σπίτι του ερημίτη κι όχι στο δικό του. Ο ερημίτης, όπως ήδη αναφέραμε, έχει αφήσει τον κόσμο για να ζήσει μια ζωή αφιερωμένη στον Θεό.
Ο περιπλανώμενος μουσικός μοιάζει να έχει σταματήσει στο ασκηταριό για να ξεκουραστεί απ’ το ταξίδι του και να παίξει λίγο μουσική. Δηλαδή και αυτός είναι μακριά από την κοινωνία.
Τα σκαλοπάτια που διακρίνονται αμυδρά κάτω δεξιά είναι ο μόνος ορατός δρόμος που θα μπορούσε να έχει πάρει ο μουσικός για να βρεθεί στο σημείο όπου κάθεται. Μπορούμε να θεωρήσουμε ότι αυτά τα σκαλιά προς τα κάτω οδηγούν πίσω προς τον πολιτισμό. Το σημείο αυτό είναι ένα από τα πιο σκοτεινά της σύνθεσης. Να είναι αυτός ένας υπαινιγμός του ζωγράφου για το σκοτάδι που κατακλύζει τον ανθρώπινο πολιτισμό της εποχής του; Ίσως αυτή να είναι και η αιτία που ο μουσικός θέλει να ξεφύγει, έστω και για λίγο…
Καταφεύγει στο ερημητήριο, ένα άγιο μέρος όχι απλώς έξω από τη σκοτεινιά του πολιτισμού, αλλά και πάνω από αυτήν. Εδώ μπορεί να αναπαυθεί και να παίξει τη μουσική του. Μήπως ο καλλιτέχνης πρέπει να υψωθεί πάνω από την πολιτισμική σκοτεινιά ώστε εκτός από ανάπαυση να βρει και την έμπνευση για την τέχνη του;
Να είναι το φυσικό περιβάλλον αυτό που υποστηρίζει την αγιοσύνη της ζωής του ασκητή και την έμπνευση του μουσικού; Ο ερημίτης βρίσκει στη φύση όλα όσα χρειάζεται: το φαγητό και το σπιτικό του είναι απόλυτα ενσωματωμένα στο και εναρμονισμένα με το περιβάλλον. Ως ασκητής, δεν ενδιαφέρεται για τα υλικά πράγματα αλλά για τα πνευματικά.
Το πρόσωπό του είναι κρυμμένο, επίτηδες πιστεύω, ως ένδειξη υποστήριξης στο μυστηριακό στοιχείο της ζωής και σε αντίθεση με την επιδίωξη της εποχής του Διαφωτισμού να γνωρίσει και να εξηγήσει να πάντα. Αν και η έκφρασή του δεν φαίνεται, τολμώ να εικάσω ότι καλωσορίζει τον μουσικό στο σπίτι του, ανοίγοντάς του την πόρτα. Πώς αλλιώς θα μπορούσε να συμπεριφερθεί ένας άγιος άνθρωπος απέναντι σε έναν ξένο;
Αυτό μας φέρνει πίσω στο ερώτημα γιατί είναι σημαντική η τέχνη. Η απάντηση που διακρίνω εγώ στον πίνακα του Σβιντ είναι ότι ο καλλιτέχνης που έχει υπερβεί το σκοτάδι του πολιτισμού, που είναι σε αρμονία με τη φύση και που βρίσκει ανάπαυση και έμπνευση στη θρησκευτικότητα, μπορεί να δημιουργήσει έργα που να κάνουν το ίδιο για εμάς. Με άλλα λόγια, ίσως η τέχνη να μπορεί να μας οδηγήσει πέρα και πάνω από τα σκοτάδια του πολιτισμού μας, ώστε να εναρμονιστούμε με τη θεϊκότητα και να βρούμε εκεί ανάπαυση.
Η παραδοσιακή τέχνη συχνά περιέχει πνευματικές αναπαραστάσεις και συμβολισμούς με νοήματα απρόσιτα στον σύγχρονο νου. Στη σειρά «Αγγίζοντας το έσω: Η προσφορά της κλασικής τέχνης στην ψυχή» ερμηνεύουμε τις εικαστικές τέχνες με τρόπο ηθικά καίριο για τους σημερινούς ανθρώπους. Δεν έχουμε απόλυτες απαντήσεις στα βαθιά ερωτήματα που έχουν απασχολήσει γενιές και γενιές. Ελπίζουμε μόνο πως οι ερωτήσεις μας μπορούν να εμπνεύσουν κάποιους στοχασμούς που θα μας βοηθήσουν να γίνουμε περισσότερο αυθεντικοί, συμπονετικοί και θαρραλέοι άνθρωποι.
Ακολουθήστε μας στο Telegram @epochtimesgreece
Ακολουθήστε μας στο Facebook @epochtimesgreece
Ακολουθήστε μας στο SafeChat @epochtimesgreece
