Ενημέρωση: 18 Οκτωβρίου
Από την Jill Suttie
Αν το βλέπω το πιστεύω. Σε κάποιον βαθμό, αυτό ισχύει, φυσικά: Τα μάτια μας μάς επιτρέπουν να δούμε τι είναι γύρω μας, βοηθώντας μας να κινηθούμε στον κόσμο μας.
Αλλά αποδεικνύεται ότι η οπτική μας είναι πολύ πιο περίπλοκη από αυτό, σύμφωνα με το νέο βιβλίο «Αντίληψη: Πώς τα σώματά μας διαμορφώνουν την σκέψη μας» [Perception: How Our Bodies Shape Our Minds], από τον ψυχολόγο του Πανεπιστημίου της Βιρτζίνια Dennis Proffitt και τον Drake Baer. Αυτό που αντιλαμβανόμαστε σε κάθε δεδομένη στιγμή δεν καθορίζεται μόνο από την αισθητηριακή λήψη, αλλά και από τις προσωπικές μας φυσικές ικανότητες, τα επίπεδα ενέργειας, τα συναισθήματα, τις κοινωνικές ταυτότητες, και πολλά άλλα.
«Είναι κοινή λογική να πιστεύουμε ότι βιώνουμε τον κόσμο όπως αντικειμενικά είναι», γράφουν οι συγγραφείς. «Παρόλο που η απλοϊκή διαίσθησή μας είναι ότι βλέπουμε τον κόσμο όπως είναι, αυτό δεν ισχύει».
Δεν είναι μόνο η όρασή μας που επηρεάζεται από ασυνείδητες διαδικασίες. Το βιβλίο του Proffitt και του Baer είναι γεμάτο από συναρπαστικά ερευνητικά ευρήματα που αφορούν όχι μόνο τα πράγματα που αντιλαμβανόμαστε, αλλά και την κρίση μας και τις αποφάσεις που λαμβάνουμε με βάση αυτό που αντιλαμβανόμαστε. Πράγματα που φαίνονται αληθινά και καθολικά είναι συχνά μόνο η δική μας ατομική εμπειρία του κόσμου.
Αυτό είναι χρήσιμη γνώση – ειδικά τώρα, όταν αντιμετωπίζουμε μια θανατηφόρα πανδημία και βυθιζόμαστε σε πολιτικές και κοινωνικές αναταραχές. Εάν καταλάβουμε ποιοι μη σχετικοί παράγοντες επηρεάζουν αυτό που βλέπουμε και σκεφτόμαστε, μπορούμε ίσως να βρούμε τρόπους να ξεπεράσουμε αυτές τις επιρροές και να πάρουμε καλύτερες αποφάσεις ως κοινωνία.
Αυτό σημαίνει να έχεις ταπεινότητα. Εδώ είναι οκτώ από τα πολλά ενδιαφέροντα μηνύματα από το βιβλίο τους.
1. Η ενέργεια και οι ικανότητές μας επηρεάζουν την οπτική μας
Αρκετές μελέτες του Proffitt και άλλων δείχνουν ότι τα φυσικά μας σώματα και η ικανότητά μας να κινούμαστε επηρεάζουν τον τρόπο με τον οποίο βλέπουμε το περιβάλλον μας. Για παράδειγμα, οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι εάν είστε παχύσαρκοι ή κουρασμένοι, οι αποστάσεις μοιάζουν μεγαλύτερες. Οι άνθρωποι που φορούν βαριά σακίδια βλέπουν πιο απότομους λόφους μπροστά τους από αυτούς χωρίς σακίδια.
«Με άλλα λόγια: Η ικανότητα πεζοπορίας μας διαμορφώνει την φαινομενική δυσκολία του λόφου, που καθορίζει πώς τον βλέπουμε. Δεν βλέπεις τον λόφο όπως είναι, αλλά μάλλον όπως φαίνεται σε εσένα», γράφουν οι Proffitt και Baer.
Εάν κρατάτε κάτι που επεκτείνει την εμβέλειά σας – όπως ένα μπαστούνι αθλήματος – τα πράγματα φαίνονται επίσης πιο κοντά σας. Στα αθλήματα, οι επιτυχείς παίκτες του μπέιζμπολ βλέπουν κυριολεκτικά μεγαλύτερες μπάλες να έρχονται από τον πίτσερ, και οι παίκτες γκολφ που είναι εύστοχοι βλέπουν μεγαλύτερες τρύπες.
Αυτό το φαινόμενο εκδηλώνεται ακόμη και σε βρέφη. Γι’ αυτό, σε ένα πείραμα, τα βρέφη έδειξαν φόβο όταν τα κατέβαζαν σε πλατφόρμα με ψεύτικο γκρεμό (μια οφθαλμαπάτη υψομετρικής διαφοράς που δημιουργούνταν από διαφανές πλαστικό), αλλά τα βρέφη που δεν μπορούσαν να μπουσουλούν δεν έδειξαν τον ίδιο φόβο. Δεν τους φάνηκε τόσο τρομακτικό, επειδή, ως ανίκανα να μετακινηθούν, δεν χρειαζόταν να ανησυχούν ακόμα για γκρεμούς.
2. Το πόσο αντιλαμβανόμαστε το σώμα μας επηρεάζει τις αποφάσεις μας
Σε ένα πείραμα, οι ερευνητές μελέτησαν διαχειριστές hedge fund που έπρεπε να λάβουν γρήγορες αποφάσεις σχετικά με την διαχείριση μετοχών υπό έντονη πίεση. Το περίεργο εύρημά τους; Οι χρηματιστές που μπορούσαν να μετρήσουν με μεγαλύτερη ακρίβεια τους δικούς τους καρδιακούς παλμούς χωρίς να αγγίξουν το σώμα τους ήταν πιο επιτυχημένοι έμποροι.
Οι άνθρωποι που ήταν πιο σίγουροι για την ακριβή μέτρησή τους, ωστόσο, δεν ήταν πιο επιτυχημένοι, και όσο μεγαλύτερο ήταν το χάσμα μεταξύ της εμπιστοσύνης και της ακρίβειας, τόσο υψηλότερο ήταν το άγχος τους. Αυτό υποδηλώνει ότι η πραγματική αντίληψη του σώματός σας μπορεί να είναι χρήσιμη σε καταστάσεις εργασίας υψηλής πίεσης.
Αν και ο λόγος είναι αβέβαιος, είναι πιθανό τα άτομα που γνωρίζουν περισσότερο τους καρδιακούς παλμούς τους να είναι καλύτερα σε θέση να ηρεμήσουν υπό πίεση και, συνεπώς, να πάρουν πιο ψύχραιμες αποφάσεις. Ή θα μπορούσε να είναι ότι οι επιτυχημένοι άνθρωποι που αντιλαμβάνονται καλύτερα το σώμα τους ερμηνεύουν τις αντιλήψεις τους με μεγαλύτερη ακρίβεια, κατανοώντας πώς τα δύο αλληλεπιδρούν. Σε κάθε περίπτωση, αυτά τα ευρήματα θα μπορούσαν να σημαίνουν ότι είναι καλό να καλλιεργήσουμε μεγαλύτερη σωματική συνειδητότητα.
3. Η πείνα (ή η έλλειψή της) αλλάζει τις επιλογές μας
Τα επίπεδα ενέργειας του σώματός μας επηρεάζουν επίσης την λήψη αποφάσεων. Σε ένα πείραμα, οι συμμετέχοντες που έπιναν ένα ζαχαρούχο ποτό έλαβαν καλύτερες αποφάσεις και καθυστέρησαν την άμεση ικανοποίηση περισσότερο από τους ανθρώπους που έπιναν ένα γλυκό ποτό χωρίς γλυκόζη. Ομοίως, όταν οι δικαστές λαμβάνουν αποφάσεις περί απαλλαγής λίγο πριν από το μεσημεριανό διάλειμμα ή στο τέλος της ημέρας τους, τείνουν να αρνούνται την απαλλαγή. Αυτό συμβαίνει επειδή μια απόφαση για την χορήγηση απαλλαγής απαιτεί πιο προσεκτική εξέταση – και, συνεπώς, περισσότερη ενέργεια.
Μελέτες έχουν επίσης δείξει ότι οι άνθρωποι που έχουν πιεί ένα μεγάλο ποτήρι ζαχαρούχου λεμονάδας τείνουν να βοηθούν περισσότερο τους άλλους. Και τα παιδιά που τρώνε πρωινό τα πηγαίνουν καλύτερα στο σχολείο και έχουν λιγότερα προβλήματα συμπεριφοράς.
«Ο τρόπος που σκέφτεσαι συνδέεται με ατελείωτους τρόπους με το πώς αισθάνεσαι σωματικά», γράφουν οι συγγραφείς. Επομένως, είναι σημαντικό να διασφαλίσουμε ότι εμείς (ή άλλοι στους οποίους βασιζόμαστε) δεν είμαστε πολύ εξαντλημένοι όταν πρέπει να ληφθούν δύσκολες αποφάσεις.
4. Ευανάγνωστα ρητά μοιάζουν πιο σωστά
Οι πεποιθήσεις μας για τον κόσμο εξαρτώνται επίσης από φαινομενικά άσχετες επιρροές. Σε ένα πείραμα, όταν ερευνητές ρώτησαν τους συμμετέχοντες να δηλώσουν αν ένα ρητό είναι αληθές ή όχι, όπως «η Λίμα βρίσκεται στο Περού», γραμμένο σε διαφορετικά χρώματα, οι συμμετέχοντες συμφωνούσαν περισσότερο με ευανάγνωστα ρητά παρά με δυσανάγνωστα. Παρομοίως, ρητά με ομοιοκαταληξία, όπως «Woes unite foes» (Οι δυσκολίες ενώνουν εχθρούς) θεωρήθηκαν πιο σωστά από ρητά με το ίδιο νόημα αλλά χωρίς ομοιοκαταληξία, όπως «Woes unite enemies».
Αυτή η τάση μπορεί να σταματήσει αν απλώς μιλήσεις για αυτό στους ανθρώπους. Αλλά, αν δεν το γνωρίζουν, αυτές οι δυνάμεις επιδρούν κάτω από την συνειδητή αντιληπτικότητα, και μπορούμε να εξαπατηθούμε, καθώς είναι πολύ εύκολο να πιστέψουμε ή να θυμόμαστε κάτι τέτοιο.
«Το πάθος μας για ευγλωττία μας κάνει ευάλωτους [στα ψέματα], αν νιώθουμε καλά, είναι σωστό, και όταν αυτή η τρωτότητα χρησιμοποιείται σε επίπεδο έντασης ΜΜΕ, παίρνουμε μισοαλήθειες και ψευδείς ειδήσεις.»
5. Τα συναισθήματά μας επηρεάζουν την πολιτική μας άποψη
Δεν προκαλεί έκπληξη μάλλον, ότι τα συναισθήματά μας επηρεάζουν τις αντιλήψεις και σκέψεις μας. Ακόμα κι έτσι, ακόμα και για εμένα που γνωρίζω αυτήν την έρευνα καλά, ο τρόπος αντίληψης παρουσίασε κάποιες εκπλήξεις.
Σε μια έρευνα που αναφέρεται στο βιβλίο, οι ερευνητές βρήκαν ότι άνθρωποι που νιώθουν αηδία ευκολότερα, όταν φαντάζονταν πράγματα όπως έναν κάδο απορριμάτων γεμάτο σκουλήκια ή ένα κομμάτι κέικ σοκολάτας σε σχήμα περιττώματος σκύλου, τείνουν να είναι πιο συντηρητικοί πολιτικά. Και τείνουν να έχουν ισχυρότερα αρνητικά συναισθήματα για ανθρώπους που υποστηρίζουν σεξουαλικές ελευθερίες με τις οποίες διαφωνούν, όπως δικαιώματα ομοφυλοφίλων ή δικαίωμα για άμβλωση.
Συναισθήματα όπως η αηδία, συχνά μη ανιχνεύσιμα από την συνείδησή μας, οδηγούν τις αντιδράσεις μας και την κρίση μας, κάνοντάς τες όχι τελείως αντικειμενικές.
«Συναισθήματα μας επιτρέπουν να αντιλαμβανόμαστε το καλό και το κακό σε έναν κόσμο γεμάτο και με τα δύο. Φαίνεται να έρχονται απρόσκλητα, αλλά είναι δικής μας δημιουργίας, και κατέχουν τόσο την σοφία όσο και τα ελαττώματα των πιο παλιών και βασικών δομών του εγκεφάλου μας», έγραψαν οι Proffitt και Baer.
6. Η στενοχώρια κάνει τα πράγματα να μοιάζουν δυσκολότερα
Όποιος έχει νιώσει έστω και μία φορά θλιμένος ή στενοχωρημένος γνωρίζει ότι είναι δύσκολο να κάνεις τα πράγματα όταν νιώθεις άσχημα. Αλλά έχει ενδιαφέρον να μάθουμε ότι αυτά τα συναισθήματα αλλάζουν επίσης την αντίληψη των αισθητηριακών οργάνων μας. Για παράδειγμα, άνθρωποι που ακούν μελαγχολική μουσική τείνουν να σκέφτοναι ότι ένας λόφος μοιάζει πιο απότομος, σε σύγκριση με άλλους που ακούν χαρούμενη μουσική.
«Τα συναισθήματα … έχουν κάνει την δουλειά να δίνουν ένα κόκκινο ή πράσινο φως ως προς την προσέγγιση ή αποφυγή αντικειμένων, ανθρώπων, και καταστάσεων, και σμιλεύουν την αντίληψή μας αντιστοίχως», έγραψαν οι Proffitt και Baer. Αυτό σημαίνει ότι αν καλλιεργούμε τα θετικά συναισθήματά μας, θα βοηθηθούμε να προσεγγίσουμε δύσκολες εργασίες, μερικές έρευνες τουλάχιστον φέρουν τέτοια συμπεράσματα.
7. Με άλλους ανθρώπους δίπλα τα πράγματα μοιάζουν ευκολότερα
Η παρουσία άλλων ανθρώπων επηρεάζει την αντίληψή μας των δύσκολων καταστάσεων, επίσης. Αν κρατάμε το χέρι κάποιου όταν βιώνουμε ένα επώδυνο γεγονός, μειώνει τον πόνο. Αν αναμένουμε να κουβαλήσουμε ένα βαρύ αντικείμενο με κάποιον (και όχι μόνοι μας) το αντικείμενο μοιάζει ελαφρύτερο, και απλώς σκεπτόμενοι για έναν φίλο, οι λόφοι μοιάζουν λιγότερο απότομοι.
Οι κοινωνικές συνδέσεις μας μοιάζει να έχουν ρόλο στην μείωση της πίεσης, και ίσως είναι ο λόγος που όταν είμαστε με άλλους η αντίληψή μας του πόνου ή δυσκολίας αλλάζει, κάνοντάς τα να φαίνονται ευκολότερα να τα υπομείνουμε. Αυτές οι έρευνες και άλλες μιλούν για την σημασία των κοινωνικών σχέσεών μας στην εσωτερική μας δύναμη όταν τα πράγματα είναι δύσκολα.
8. Η πολιτική μας άποψη επηρεάζει την μαθηματική μας ικανότητα
Ακόμα ένα εκπληκτικό εύρημα είναι το πως η κοινωνική μας στάση, όπως το πιο πολιτικό κόμμα υποστηρίζουμε, επηρεάζει την αντίληψή μας. Για παράδειγμα, σε μια έρευνα, οι άνθρωποι έπρεπε να λύσουν μαθηματικές εξισώσεις για να επαληθευθεί η ορθότητα ενός ερευνητικού ευρήματος, όπως το αν ένα εμβόλιο είναι αποτελεσματικό ή αν η οπλοαπαγόρευση μπορεί να σώσει ζωές. Όπως προβλεπόταν, άνθρωποι με καλύτερες μαθηματικές ικανότητες ήταν ικανοί να βρουν τις απαντήσεις των εξισώσεων ευκολότερα, αλλά μόνο όταν το αποτέλεσμα των υπολογισμών δεν ερχόταν σε αντίθεση με το πολιτικό τους πιστεύω. Αν ήταν αντίθετο, τα μαθηματικά τους ήταν χειρότερα: Έλυναν το πρόβλημα σωστά 25 με 45 τοις εκατό λιγότερο συχνά.
Αυτό έρχεται σε αντίθεση με την ιδέα ότι οι άνθρωποι χρειάζονται απλώς περισσότερες πληροφορίες για να καταλάβουν την αλήθεια μιας κατάστασης. «Η σκέψη, ακόμα και στα μαθηματικά, δεν είναι μια διαδικασία που συμβαίνει απομονωμένα, αλλά αντιθέτως είναι συνυφασμένη στις προσωπικές σκέψεις και ταυτότητές μας», έγραψαν οι συγγραφείς. «Πραγματικά μπερδευόμαστε, σταματάμε να σκεφτόμαστε, και είμαστε ανίκανοι να χρησιμοποιήσουμε τις πλήρεις δυνατότητές μας όταν αντιμετωπίζουμε γεγονότα που απειλούν την κοινωνική μας ταυτότητα.»
Συμπερασματικά, είναι καλό να γίνουμε πιο ταπεινοί διαβάζοντας αυτές τις έρευνες. Σαφώς, πολλές δυνάμεις μη ανιχνεύσιμες από την συνείδησή μας επηρεάζουν τις αντιλήψεις μας, τις σκέψεις και τις αποφάσεις, και τα λάθη είναι πολλά. Συνειδητοποιώντας αυτές τις επιρροές μπορεί να μας προφυλάξει από το να κάνουμε ζημιογόνες λανθασμένες κρίσεις ή να δημιουργήσουμε αχρείαστες έριδες με άλλους που βλέπουν τα πράγματα διαφορετικά. Το τελικό πλεονέκτημα αυτού; Θα ήταν καλό, αν λίγη ταπεινότητα βοηθούσε όλους να πράττουν με λιγότερη ύβρη και να είναι πιο ανοιχτοί σε άλλες οπτικές.
Η Τζιλ Σάττι, Psy.D., είναι κριτικός βιβλίων για το Greater Good και συχνή συνεργάτιδα του περιοδικού. Το άρθρο αυτό είχε αρχικά δημοσιευτεί στο διαδικτυακό περιοδικό Greater Good.
