H σλοβακική κυβέρνηση, με πρωθυπουργό τον Ρόμπερτ Φίτσο, προχώρησε σε αυστηρότερη ρύθμιση των Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων (ΜΚΟ), ρίχνοντας λάδι στη φωτιά μιας ήδη τεταμένης σχέσης με τον χώρο της κοινωνίας των πολιτών. Ο Φίτσο κατηγόρησε δημόσια τις ΜΚΟ ότι σχεδιάζουν να εντείνουν τις διαδηλώσεις κατά της κυβερνητικής πολιτικής, προσδίδοντάς τους ενεργό πολιτικό ρόλο.
Στις 16 Απριλίου, το κοινοβούλιο της Σλοβακίας ψήφισε νέους, αυστηρούς κανόνες που επιβάλλουν στις ΜΚΟ λεπτομερή δημοσίευση της λίστας των δωρητών τους, καθώς και αναλυτικές καταστάσεις με τα ονόματα των στελεχών τους. Για διοικητικά λάθη προβλέπονται πλέον αυστηρά πρόστιμα, γεγονός που έχει ξεσηκώσει ανησυχίες στον κλάδο.
Οι ίδιες οι οργανώσεις χαρακτηρίζουν το νέο θεσμικό πλαίσιο ως «ρωσικό νόμο», επισημαίνοντας πως η κυβέρνηση επιχειρεί να φιμώσει τους επικριτές της από τον χώρο της κοινωνίας των πολιτών. Συχνές είναι οι παρομοιώσεις του πρωθυπουργού Φίτσο με τον Βλαντίμιρ Πούτιν, ενώ ο ίδιος δεν έχει κρύψει ποτέ την απέχθειά του προς όσες ΜΚΟ χρηματοδοτούνται από το εξωτερικό και ειδικά από το Ίδρυμα του ουγγρο-αμερικανού δισεκατομμυριούχου Τζορτζ Σόρος.
Επαναλαμβάνοντας τις κατηγορίες του, ο Φίτσο ισχυρίστηκε ότι οι ΜΚΟ ετοιμάζουν μαζικές αντιδράσεις για να πιέσουν την κυβέρνηση. Οι οργανώσεις, ωστόσο, διαψεύδουν κατηγορηματικά τα παραπάνω. Όπως δήλωσε χαρακτηριστικά ο Ρίτσαρντ Γκλουκ, βουλευτής του κυβερνητικού κόμματος SMER-SSD, «οι ΜΚΟ αποτελούν μια γκρί ζώνη· κάνουν πολιτική, χρηματοδοτούνται από το εξωτερικό, και κανείς δεν γνωρίζει πού πάνε τα χρήματα αυτά».
Η κυβέρνηση είχε εξετάσει ακόμη πιο δραστικές αλλαγές, όπως το να χαρακτηρίσει τις ΜΚΟ «οργανώσεις με ξένη χρηματοδότηση» κατά τα πρότυπα της Ρωσίας και της Γεωργίας – κάτι που προκάλεσε άμεση αντίδραση από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Πρόσθετες ρυθμίσεις, όπως ο χαρακτηρισμός στελεχών ΜΚΟ που συναντούνται με πολιτικούς ως «λομπίστες» και η δυνατότητα του υπουργείου Εσωτερικών να διαλύει οργανώσεις για διοικητικά σφάλματα, απορρίφθηκαν τελικά, κατόπιν διαφωνιών μεταξύ των ίδιων των συμμάχων του Φίτσο στο κοινοβούλιο.
Οι ΜΚΟ θεωρούν ότι το νέο καθεστώς επιδιώκει τον εκφοβισμό τους και ανοίγει νομικές «τρύπες» που μπορεί να παραβιάζουν συνταγματικά δικαιώματα και αποφάσεις του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Όπως τόνισε η Καταρίνα Μπατκόβα, διευθύντρια της Via Iuris και γνωστή υπέρμαχος των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, «τον λέμε ρωσικό νόμο, όχι επειδή είναι πιστό αντίγραφο, αλλά επειδή αντλεί έμπνευση από τη Ρωσία και κινείται σε πλήρη αντίθεση με το σύνταγμα και το ευρωπαϊκό δίκαιο. Ο βασικός του στόχος είναι σαφής: στοχοποίηση και περιορισμός της δράσης των πολιτών».
Ο Συνήγορος των Δικαιωμάτων του Πολίτη, Ρόμπερτ Ντομπροβότσκι, όσο και ο Επίτροπος του Συμβουλίου της Ευρώπης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, Μάικλ Ο’ Φλάχερτι, κάλεσαν τους βουλευτές στη Μπρατισλάβα να επανεξετάσουν τον νέο νόμο.
Η πρωτοβουλία της σλοβακικής κυβέρνησης εντάσσεται σε ένα ευρύτερο κύμα αυστηρότερων ελέγχων στις ΜΚΟ σε όλη την Ευρώπη, με την προσοχή να εστιάζεται στη διαφάνεια στη χρηματοδότηση αλλά και στον ρόλο που διαδραματίζουν σε κοινωνικοπολιτικές εξελίξεις. Στη Γεωργία, τη ίδια ημέρα, το κοινοβούλιο ενέκρινε νόμο που απαγορεύει στις ξένες δωρητές να παρέχουν επιχορηγήσεις χωρίς κρατική έγκριση, ένα μέτρο που πολλοί χαρακτηρίζουν ως χτύπημα στη φιλοδυτική αντιπολίτευση.
Αντίστοιχα, στην Ουγγαρία, ο πρωθυπουργός Βίκτορ Όρμπαν έχει εκφράσει ανοιχτά δυσπιστία προς τις ΜΚΟ, προειδοποιώντας ότι θα λάβει σκληρά νομικά μέτρα εναντίον όσων χρηματοδοτούνται από το εξωτερικό – συνοψίζοντας με τη φράση πως κάθε ξένο κεφάλαιο που επηρεάζει τα ουγγρικά πολιτικά πράγματα οφείλει να γίνεται γνωστό δημοσίως.
