Καθ’ όλη τη διάρκεια του 2025, ο αγροτικός κόσμος σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες βρέθηκε σε αναβρασμό, με μαζικές κινητοποιήσεις σε Αγγλία, Γαλλία, Ολλανδία και Γερμανία. Οι Ευρωπαίοι αγρότες διαμαρτυρήθηκαν για μια σειρά από σοβαρά προβλήματα που θέτουν σε κίνδυνο την επιβίωση των εκμεταλλεύσεών τους: από το ολοένα αυξανόμενο κόστος παραγωγής και τις πιέσεις της αγοράς μέχρι νέες κυβερνητικές πολιτικές και περιβαλλοντικούς περιορισμούς, καθώς και διεθνείς εμπορικές συμφωνίες που θεωρούνται απειλή για τον ευρωπαϊκό αγροτικό τομέα. Με τις κινητοποιήσεις τους — που περιελάμβαναν μπλόκα με τρακτέρ, πορείες διαμαρτυρίας και συμβολικές δράσεις — οι αγρότες προέβαλαν κοινά αιτήματα: καλύτερες τιμές και εισόδημα, δικαιότερους όρους ανταγωνισμού και στήριξη απέναντι στις προκλήσεις της κλιματικής πολιτικής. Οι κυβερνήσεις κλήθηκαν να δώσουν λύσεις, ενώ οι εξελίξεις πυροδότησαν συζητήσεις ακόμα και σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης για την πορεία της αγροτικής πολιτικής.
Αίτια των κινητοποιήσεων
Αυξημένο κόστος παραγωγής και χαμηλές τιμές: Ένα βασικό αίτιο δυσαρέσκειας ήταν η οικονομική πίεση που υφίστανται οι παραγωγοί. Τα έξοδα για ενέργεια, καύσιμα και λιπάσματα εκτοξεύθηκαν τα τελευταία χρόνια — ειδικά μετά την έναρξη του πολέμου στην Ουκρανία — την ίδια στιγμή που οι τιμές παραγωγού για πολλά προϊόντα έπεσαν. Για παράδειγμα, στη Γερμανία οι τιμές γάλακτος υποχώρησαν το 2025 κάτω από το κόστος: το πρώτο εξάμηνο οι κτηνοτρόφοι λάμβαναν ~0,53 €/κιλό, οριακά όσο το κόστος, αλλά ως το τέλος της χρονιάς η τιμή έπεσε στα 0,46 €, φέρνοντας πολλές φάρμες στα πρόθυρα της χρεοκοπίας. Οι αγρότες κατήγγειλαν ότι οι μεγάλοι λιανέμποροι και οι γαλακτοβιομηχανίες συμπιέζουν τις τιμές με «πολέμους προσφορών», μεταφέροντας όλο το βάρος στους παραγωγούς — με το γερμανικό Αγροτικό Σύλλογο να προειδοποιεί πως, αν συνεχιστεί αυτό, οι αγρότες είναι έτοιμοι να αναβιώσουν τις δυναμικές διαδηλώσεις του παρελθόντος.
Ευρωπαϊκές και εθνικές πολιτικές: Πολλές κινητοποιήσεις προκλήθηκαν από αποφάσεις κυβερνήσεων για φόρους ή περικοπές ενισχύσεων που επιδεινώνουν την οικονομική θέση των αγροτών. Στο Ηνωμένο Βασίλειο, η απόφαση της νέας κυβέρνησης να καταργήσει ένα παλιό φορολογικό προνόμιο και να επιβάλει φόρο κληρονομιάς 20% στη γεωργική γη αξίας άνω του £1 εκατ. προκάλεσε την οργή των αγροτών, οι οποίοι προειδοποίησαν ότι τέτοια μέτρα θα καταστρέψουν τις οικογενειακές φάρμες. Την ίδια στιγμή, στη Γερμανία η ομοσπονδιακή κυβέρνηση, υπό δημοσιονομική πίεση, ανακοίνωσε στα τέλη του 2024 ένα πρόγραμμα λιτότητας που περιελάμβανε τη σταδιακή κατάργηση φοροαπαλλαγών και επιδοτήσεων στο αγροτικό πετρέλαιο κίνησης (Agrardiesel) και στα αγροτικά οχήματα. Οι Γερμανοί αγρότες θεώρησαν άδικη την περικοπή αυτών των ζωτικών ενισχύσεων — που θα εξοικονομούσαν μόλις € 300 εκατ. στον προϋπολογισμό, όταν οι συνολικές επιδοτήσεις προς τον αγροτικό τομέα είναι ~€ 9 δισ. — και κατήγγειλαν ότι καλούνται να πληρώσουν δυσανάλογα το κόστος της δημοσιονομικής προσαρμογής.
Περιβαλλοντικοί και κλιματικοί περιορισμοί: Η μετάβαση σε μια ‘πράσινη’ γεωργία υπήρξε άλλη μία πηγή έντασης. Στην Ολλανδία, οι αγρότες εδώ και καιρό αντιδρούν στα αυστηρά μέτρα μείωσης των εκπομπών αζώτου (αμμωνία από την κτηνοτροφία) για την προστασία ευαίσθητων οικοσυστημάτων. Η προηγούμενη κυβέρνηση είχε θεσπίσει στόχο μείωσης 50% ως το 2030, κάτι που πολλοί αγρότες έκριναν αδύνατο χωρίς το κλείσιμο χιλιάδων αγροκτημάτων. Πράγματι, το 2025 η νέα κυβέρνηση της Χάγης — υπό την πίεση της ισχυρής αγροτικής παράταξης BBB — αποφάσισε να αναβάλει αυτόν τον στόχο για πέντε χρόνια, μεταθέτοντας την προθεσμία στο 2035, ώστε να δοθεί περισσότερος χρόνος προσαρμογής στους κτηνοτρόφους. Η κίνηση αυτή ήρθε σε σύγκρουση με δικαστικές αποφάσεις και τις υποχρεώσεις της χώρας βάσει της ευρωπαϊκής νομοθεσίας, αντανακλά όμως το πολιτικό βάρος των αγροτικών αντιδράσεων. Παρομοίως, σε όλη την Ευρώπη οι αγρότες δηλώνουν ότι νιώθουν πιεσμένοι από ένα συνεχώς αυξανόμενο πλέγμα περιβαλλοντικών κανόνων — από τη μείωση της χρήσης φυτοφαρμάκων και λιπασμάτων μέχρι τις νέες απαιτήσεις για την ευζωία των ζώων και τις κλιματικές επενδύσεις — που ανεβάζουν το κόστος και μειώνουν την παραγωγικότητα. Πολλοί θεωρούν ότι αντιμετωπίζονται περισσότερο ως «κηπουροί της υπαίθρου» παρά ως παραγωγοί τροφίμων, και εκφράζουν αγανάκτηση για τη γραφειοκρατία και τη συχνή αλλαγή κανονισμών, που δημιουργεί αβεβαιότητα, ειδικά στους μικρούς γεωργούς.
Φθηνές εισαγωγές και εμπορικές συμφωνίες: Ένα ακόμη αγκάθι είναι ο ανταγωνισμός από εισαγόμενα αγροτικά προϊόντα, που συχνά παράγονται φθηνότερα σε χώρες με χαμηλότερα πρότυπα. Οι Ευρωπαίοι αγρότες καταγγέλλουν ότι καλούνται να τηρούν αυστηρούς κανόνες, ενώ παράλληλα η αγορά πλημμυρίζει με φθηνά τρόφιμα από το εξωτερικό, δημιουργώντας άνισους όρους ανταγωνισμού. Στις χώρες της κεντρικής Ευρώπης (π.χ. Πολωνία), υπήρξαν έντονες διαμαρτυρίες για τις μεγάλες ποσότητες δημητριακών που εισήχθησαν από την Ουκρανία μετά το 2022 — σε σημείο που αρκετές κυβερνήσεις επέβαλαν μονομερώς περιορισμούς στις ουκρανικές εισαγωγές για να προστατεύσουν τις τοπικές τιμές. Στη δυτική Ευρώπη, ιδιαίτερα στη Γαλλία, στο επίκεντρο βρέθηκε η προτεινόμενη συμφωνία ελεύθερου εμπορίου ΕΕ–Mercosur. Από τα τέλη του 2024, όταν ανακοινώθηκε ότι η συμφωνία με τις χώρες της Ν. Αμερικής μπαίνει στην τελική ευθεία, οι Γάλλοι αγρότες ηγήθηκαν πανευρωπαϊκού κύματος αντιδράσεων, υποστηρίζοντας ότι η συμφωνία θα οδηγήσει σε μαζικές εισαγωγές φθηνού βοδινού, ζάχαρης, σιτηρών κ.ά. από τη Βραζιλία και άλλες χώρες, προϊόντων που δεν πληρούν τα ίδια πρότυπα ασφαλείας και περιβαλλοντικής προστασίας. Οι παραγωγοί φοβούνται ότι κάτι τέτοιο θα υπονομεύσει την ευρωπαϊκή κτηνοτροφία και γεωργία· όπως χαρακτηριστικά δήλωσε η πρόεδρος του γαλλικού συνδικάτου Coordination Rurale, «αν υπογραφεί η συμφωνία Mercosur, θα σημάνει το τέλος της γεωργίας μας».
Βασικά αιτήματα των αγροτών
Παρά τις διαφορετικές αφορμές κάθε χώρας, τα αιτήματα που προέβαλαν οι αγρότες το 2025 είχαν έναν κοινό παρονομαστή: την ανάγκη προστασίας του εισοδήματος και του τρόπου ζωής τους απέναντι σε αλλαγές που θεωρούνται απειλητικές.
-
Οικονομική ανάσα και δίκαιες τιμές: Οι αγρότες ζήτησαν άμεσα μέτρα για την εξισορρόπηση του αυξημένου κόστους παραγωγής και της πτώσης των τιμών παραγωγού. Σε πολλές περιπτώσεις απαίτησαν τη διατήρηση ή επαναφορά φορολογικών ελαφρύνσεων και επιδοτήσεων. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα της Γερμανίας, όπου οι διαδηλωτές αξίωσαν να μην κοπεί το ειδικό καθεστώς φθηνού αγροτικού πετρελαίου και η απαλλαγή τελών στα αγροτικά μηχανήματα. Ο πρόεδρος της Γερμανικής Ένωσης Αγροτών, Γιοάχιμ Ρούκβιντ, προειδοποίησε μάλιστα ότι οι κινητοποιήσεις που ήδη έγιναν ήταν «μόνο οι προσεισμοί» και αν η κυβέρνηση δεν αλλάξει πορεία, θα επακολουθήσει «έκρηξη» δυσαρέσκειας στην ύπαιθρο. Στο Ηνωμένο Βασίλειο, οι αγρότες απαίτησαν από την κυβέρνηση να αποσύρει τον λεγόμενο ‘οικογενειακό φόρο’ στα αγροκτήματα, υποστηρίζοντας ότι η κατάργηση της παλιάς απαλλαγής κληρονομιάς θα αποτελέσει χαριστική βολή για πολλές μικρομεσαίες φάρμες. Γενικότερα, σε όλη την Ευρώπη οι παραγωγοί ζητούν μηχανισμούς που να εξασφαλίζουν βιώσιμο εισόδημα: είτε μέσω ρύθμισης της αγοράς (ώστε οι τιμές να μην πέφτουν κάτω του κόστους) είτε μέσω ενισχύσεων και αποζημιώσεων όταν πλήττονται από κρίσεις. Όπως τόνισε η Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία Αγροτικών Συλλόγων Copa-Cogeca σε επιστολή της προς την ηγεσία της ΕΕ, χρειάζεται μια συνεκτική πολιτική, που να προστατεύει τους αγρότες από τις διακυμάνσεις της αγοράς και τις επιπτώσεις των εμπορικών συμφωνιών.
-
Προστασία από τον αθέμιτο ανταγωνισμό: Κεντρικό αίτημα, ιδίως σε Γαλλία και άλλες χώρες της δυτικής Ευρώπης, ήταν η θωράκιση της ευρωπαϊκής αγοράς από φθηνές εισαγωγές που δεν τηρούν τα ίδια πρότυπα. Οι Γάλλοι αγρότες πίεσαν την κυβέρνησή τους να μπλοκάρει τη συμφωνία Mercosur και να διασφαλίσει ότι δεν θα ανοίξει η πόρτα σε αμφιβόλου ποιότητας προϊόντα από το εξωτερικό. Ζήτησαν ρητές εγγυήσεις από τον πρωθυπουργό (Φρανσουά Μπαϊρού) ότι η πολιτική του θα εστιάζει στην προστασία των μικρών παραγωγών που «συνθλίβονται από το ελεύθερο εμπόριο». «Θέλουμε ελέγχους στα εισαγόμενα προϊόντα, και όχι διαρκώς σε εμάς — έχουμε κουραστεί», δήλωσε χαρακτηριστικά ένας Γάλλος αγρότης στις διαδηλώσεις του Ιανουαρίου. Παρόμοια μηνύματα έστειλαν και άλλες χώρες: στην Πολωνία, το σύνθημα των κινητοποιήσεων ήταν «5 x STOP», περιλαμβάνοντας την αντίθεση στις εισαγωγές από Ουκρανία και στη συμφωνία Mercosur, ενώ η ολλανδική οργάνωση Farmers Defence Force τόνισε ότι οι Ευρωπαίοι αγρότες δεν μπορούν να ανταγωνιστούν τρίτες χώρες με πολύ φθηνότερο εργατικό κόστος και χαλαρότερες ρυθμίσεις.
-
Ρεαλιστικοί περιβαλλοντικοί στόχοι και στήριξη για την προσαρμογή: Οι αγρότες αναγνωρίζουν την ανάγκη για πιο βιώσιμη γεωργία, αλλά ζητούν χρόνο, πόρους και ευελιξία στην προσαρμογή. Στην Ολλανδία, το αγροτικό κίνημα πέτυχε η νέα κυβέρνηση να υιοθετήσει μια πιο σταδιακή προσέγγιση στο πρόβλημα του αζώτου, δίνοντας παράταση πέντε ετών και ένα πακέτο εκκίνησης € 2,2 δισ. για τους κτηνοτρόφους που δραστηριοποιούνται κοντά σε προστατευόμενες περιοχές. «Το σχέδιο δίνει προοπτική στους αγρότες και χώρο για καινοτομία, ενώ παράλληλα συνεχίζουμε να εργαζόμαστε για την αποκατάσταση της φύσης», δήλωσε η υπουργός Γεωργίας Φέμκε Βίερσμα, εκπροσωπώντας μια προσπάθεια εξισορρόπησης ανάμεσα στις οικολογικές απαιτήσεις και τη βιωσιμότητα των αγροκτημάτων. Και σε άλλες χώρες, οι αγρότες απαίτησαν να ακουστεί η φωνή τους όταν καταρτίζονται αγροτικά μέτρα για το κλίμα. Για παράδειγμα, στην Γερμανία αντέδρασαν έντονα στην κυβερνητική εξαγγελία για άμεση κατάργηση της επιστροφής φόρου στο αγροτικό πετρέλαιο, με αποτέλεσμα η κυβέρνηση τελικά να αποσύρει το μέτρο της εφ’ άπαξ κατάργησης και να συμφωνήσει σε βαθμιαία μείωση της ενίσχυσης σε ορίζοντα τριετίας. Οι γεωργικές ενώσεις επιμένουν ότι απαιτούνται μεταβατικές διευκολύνσεις και επενδυτική στήριξη (π.χ. για «πράσινες» τεχνολογίες) ώστε οι αγρότες να μπορούν να συμμορφωθούν με νέους κανόνες χωρίς να καταστραφούν οικονομικά.
Μορφές διαμαρτυρίας
Οι κινητοποιήσεις των αγροτών, το 2025, υπήρξαν θεαματικές και ποικιλόμορφες, προσελκύοντας εκτεταμένη κάλυψη από τα μέσα ενημέρωσης. Το κύριο όπλο των διαδηλωτών ήταν τα ίδια τους τα τρακτέρ. Σε όλες τις προαναφερθείσες χώρες, οργανώθηκαν εντυπωσιακές πορείες τρακτέρ προς πρωτεύουσες και μεγάλα αστικά κέντρα, μεγάλα κομβόι αγροτικών μηχανημάτων. Στη Γαλλία, εκατοντάδες τρακτέρ ξεκίνησαν τα ξημερώματα της 5ης Ιανουαρίου από διάφορες επαρχίες με προορισμό το Παρίσι, σε μια προσπάθεια να αποκλείσουν τις οδικές αρτηρίες γύρω από την πόλη. Η αστυνομία έσπευσε να στήσει οδοφράγματα και να απαγορεύσει την είσοδο των βαρέων οχημάτων στο κέντρο, ωστόσο αυτό δεν απέτρεψε σοβαρά μποτιλιαρίσματα πολλών χιλιομέτρων.
Παρόμοια κατάσταση διαμορφώθηκε και στο Λονδίνο, πρόσφατα: στις 26 Νοεμβρίου, ημέρα παρουσίασης του προϋπολογισμού, Βρετανοί αγρότες αψήφησαν την εντολή της Μητροπολιτικής Αστυνομίας που απαγόρευε τα τρακτέρ στο Ουεστμίνστερ, και οδήγησαν δεκάδες μηχανήματα στο κέντρο, παρκάροντάς τα έξω από το κοινοβούλιο με πανό διαμαρτυρίας. Μάλιστα, κάποιοι εμφανίστηκαν με χριστουγεννιάτικη διάθεση: ένας αγρότης έντυσε τον εαυτό του Άη Βασίλη και στόλισε το τρακτέρ του με έλατο, συνοδεύοντας το με ένα πλακάτ που έγραφε: «Farmer Christmas – στη λίστα των κακών παιδιών: Στάρμερ, Ρηβς…», στοχοποιώντας την ηγεσία του κυβερνώντος κόμματος.
Ανάλογες κινητοποιήσεις με τρακτέρ έγιναν και στη Γερμανία: τον Ιανουάριο, πάνω από 5.000 τρακτέρ κατέκλυσαν το Βερολίνο, παρατάχθηκαν μπροστά στην Πύλη του Βρανδεμβούργου και έστειλαν ηχηρό μήνυμα στην κυβέρνηση Σολτς. Εξίσου δυναμικές ήταν οι διαδηλώσεις στην ολλανδική ύπαιθρο το φθινόπωρο, όπου δεκάδες αγρότες απέκλεισαν με τα μηχανήματά τους την έδρα της επαρχιακής κυβέρνησης στο Ντεν Μπος, διαμαρτυρόμενοι για το νέο σχέδιο στάβλων της επαρχίας Βορείου Μπραμπάντ.
