«Δέος είναι το συναίσθημα που νιώθουμε όταν βρισκόμαστε μπροστά σε κάτι τεράστιο, κάτι που υπερβαίνει την τρέχουσα κατανόηση του κόσμου», γράφει ο Ντάχερ Κέλτνερ στο βιβλίο του «Δέος: Η νέα επιστήμη του καθημερινού θαύματος και πώς μπορεί να μεταμορφώσει τη ζωή σας».
Αυτό το συναίσθημα συνδέεται συνήθως με την παρατήρηση του μεγαλείου της φύσης: μεγάλα βουνά, δέντρα, απέραντοι αμμόλοφοι και ο ευρύς ορίζοντας του ωκεανού.
Ωστόσο, η φύση δεν είναι η μόνη πηγή δέους ούτε η πιο συνηθισμένη. Επιπλέον, το δέος εκτείνεται πολύ πέρα από ένα στιγμιαίο αίσθημα θαυμασμού, επηρεάζοντας την υγεία μας με τουλάχιστον πέντε τρόπους.
Πηγές δέους
Οι άνθρωποι μπορεί να νιώσουν δέος μπροστά σε μία φιλοσοφική ιδέα, μία επιστημονική ανακάλυψη, μία μουσική, ένα εικαστικό έργο, την πνευματικότητα ή τη θρησκεία. Ακόμη και οι πληροφορίες για άλλους ενδιαφέροντες ανθρώπους διεγείρουν το δέος. Έρευνα δείχνει ότι όταν οι συμμετέχοντες παρακολουθούν σε βίντεο ξεχωριστούς ανθρώπους όπως η Μητέρα Τερέζα μπορεί να νιώσουν ένα αίσθημα δέους.
Για να προσδιορίσει την πιο κοινή πηγή δέους, ο Κέλτνερ διεξήγαγε ένα πείραμα ζητώντας από τους συμμετέχοντες από όλο τον κόσμο να γράψουν ιστορίες που τους προκαλούσαν δέος.
Από τις 2.600 ιστορίες που συγκεντρώθηκαν, προέκυψε ότι η πιο κοινή πηγή δέους παγκοσμίως είναι η ηθική ομορφιά: η εξαιρετική αρετή και ένας χαρακτήρας που χαρακτηρίζεται από καθαρότητα και καλοσύνη στην πρόθεση και τη δράση. Αυτό περιλαμβάνει και το να είμαστε μάρτυρες περιπτώσεων επίδειξης θάρρους, καλοσύνης, δύναμης ή υπέρβασης των δυσκολιών – για παράδειγμα, να ακούμε ιστορίες ανθρώπων που διακινδυνεύουν τη ζωή τους για να σώσουν αγνώστους ή πράξεις ανιδιοτέλειας κατά τη διάρκεια καταστροφών.
Η ηθική ομορφιά περιλαμβάνει επίσης το πώς οι άνθρωποι αισθάνονται δέος μπροστά στην αρχή – ή το τέλος – της ζωής. Πολλές μητέρες σημειώνουν ότι η γέννηση είναι η σημαντικότερη πηγή δέους. Ο Kέλτνερ καταγράφει στο βιβλίο του την περίπτωση μίας μητέρα από την Ιαπωνία: «Συγκινήθηκα βαθιά από τη συνειδητοποίηση και την ευθύνη του να γίνεις γονιός, καθώς και από την αξία της ζωής. Από εδώ και στο εξής ένιωθα ότι θα ζούσα απεγνωσμένα μόνο και μόνο για να προστατεύω αυτή τη ζωή.»
Μία μητέρα από τη Ρωσία ήθελε να «αγκαλιάσει όλο τον κόσμο» μετά τον τοκετό. Οι πατέρες αισθάνονται επίσης δέος. Ένας άνδρας από την Ινδονησία έγραψε: «Δεν μπορούσα να πιστέψω τι όμορφο και υπέροχο δώρο χάρισε ο Θεός στη γυναίκα μου και δεν μπορούσα να σταματήσω να χαμογελάω και να νιώθω δέος και ευγνωμοσύνη προς τον Θεό που μας έδωσε έναν γιο.»
Σύμφωνα με τον Κέλτνερ, τα χρήματα και τα υλικά αγαθά δεν προέκυψαν ως παράγοντες που εμπνέουν στο δέος. Στη έρευνα, η οποία επί του παρόντος βρίσκεται υπό αξιολόγηση από ομοτίμους, κανείς δεν ανέφερε έναν φορητό υπολογιστή, το Facebook ή το smartphone του. Επίσης, κανείς δεν ανέφερε τα νέα της Nike, της Tesla ούτε καν μία τσάντα Gucci. Ο Κέλτνερ επισημαίνει: «Το δέος εμφανίζεται σε μια σφαίρα ξεχωριστή από τον κοσμικό κόσμο του υλισμού, του χρήματος, της απόκτησης και της σηματοδότησης της κατάστασης – μια σφαίρα πέρα από το βέβηλο που πολλοί αποκαλούν ιερό».
Μία γλώσσα που μιλούν όλοι
Μελέτη που δημοσιεύτηκε στο Nature διαπίστωσε ότι σε δώδεκα διαφορετικές περιοχές του κόσμου, το δέος διεγείρει μία μοναδική αντίδραση του προσώπου, παρόμοια με άλλες παγκόσμιες εκφράσεις όπως η διασκέδαση, η ικανοποίηση και ο πόνος.
Διαπολιτισμικά, όταν μας κατακλύζει το δέος, το πρόσωπό μας μεταμορφώνεται, παίρνοντας μία συγκεκριμένη έκφραση: τα φρύδια υψώνονται ψηλά και τα μάτια διευρύνονται σαν να προσπαθούν να απορροφήσουν κάθε λεπτομέρεια του υπέροχου θεάματος. Το σαγόνι χαλαρώνει, το στόμα είναι ελαφρώς ανοιχτό, παγωμένο σε μια στιγμή άφωνου θαυμασμού. Ένα μειδίαμα παίζει στις γωνίες των χειλιών και το κεφάλι γέρνει ελαφρώς προς τα πίσω, σαν να τραβιέται από μια αόρατη κλωστή.Μελέτη εξέτασε τις φωνητικές εκφράσεις δεκαέξι συναισθημάτων, όπως δέος, θυμό, φόβο, θλίψη κ.ά., σε δέκα διαφορετικούς πολιτισμούς, φθάνοντας μέχρι και σε ένα απομακρυσμένο χωριό στο Μπουτάν. Επιφωνήματα δέους όπως το «Ωωω» και το «Αααα» αναγνωρίστηκαν με ακρίβεια περίπου 90%, καθιστώντας το δέος ένα από τα πιο αναγνωρίσιμα συναισθήματα παγκοσμίως.
Πώς επηρεάζει το δέος την υγεία
Το δέος προάγει την ευεξία με πέντε τρόπους. Ο πρώτος είναι μέσω μίας μεταβολής του ανοσοποιητικού συστήματος.
Οι κυτταροκίνες είναι χημικοί αγγελιοφόροι που δίνουν σήμα στο ανοσοποιητικό σύστημα να εργαστεί σκληρότερα. Είναι σημαντικές για μια προ-φλεγμονώδη απόκριση που σκοτώνει παθογόνους μικροοργανισμούς και επουλώνει πληγές. Ωστόσο, μια υπερδραστήρια απόκριση κυτταροκινών σχετίζεται με κακή υγεία και διαταραχές όπως η αρθρίτιδα, η νόσος Αλτσχάιμερ και η κλινική κατάθλιψη. Πιο συγκεκριμένα, τα τελευταία χρόνια, η «καταιγίδα κυτταροκινών» που παρατηρείται σε ασθενείς με COVID-19 έχει γίνει συνώνυμο της σοβαρότητας της κατάστασης και της κακής έκβασης.
Οι αναδυόμενες έρευνες αρχίζουν να αναγνωρίζουν τον ρόλο των θετικών συναισθημάτων στη σωματική μας υγεία. Μελέτη του 2015 που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Emotion έδειξε ότι τα θετικά συναισθήματα, όπως η χαρά και η αγάπη, μειώνουν τα επίπεδα της κυτταροκίνης ιντερλευκίνη-6 (IL-6), ενός δείκτη των επιπέδων φλεγμονής.
Ωστόσο, ο μεγαλύτερος προγνωστικός παράγοντας για τη μείωση των επιπέδων των κυτταροκινών, έως και τρεις φορές περισσότερο από τη χαρά, ήταν το αίσθημα του δέους.
Μια διαχρονική μελέτη 22 ημερών, που δημοσιεύθηκε στο Scientific Reports, παρακολούθησε ενήλικες και επαγγελματίες υγείας κατά τη διάρκεια της πανδημίας COVID-19 και διαπίστωσε ότι όσο περισσότερο καθημερινό δέος βίωναν οι άνθρωποι τόσο λιγότερο άγχος βίωναν και τόσο λιγότερα προβλήματα υγείας είχαν (π.χ. πονοκέφαλοι και προβλήματα ύπνου).
Οι μελέτες αυτές υποδηλώνουν ότι το δέος μπορεί να ωφελήσει τα άτομα με φλεγμονή σε περιπτώσεις οξέος αλλά και χρόνιου στρες, όπως κατά τη διάρκεια της πανδημίας COVID-19.
Το δέος ενισχύει την υγεία και μέσω της αυξημένης κοινωνικής ενσωμάτωσης, της φιλοκοινωνικότητας, της αυξημένης αίσθησης του νοήματος και της μειωμένης αίσθησης του εαυτού.
Μικρότερο ‘Εγώ’
Η καθηγήτρια Γιανγκ Μπάι του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνια-Μπέρκλεϊ και η ομάδα της διεξήγαγαν μια μελέτη στο Εθνικό Πάρκο Yosemite. Μέσα σε λίγες ημέρες προσέγγισαν περισσότερους από 1.100 ταξιδιώτες από 42 χώρες, ζητώντας τους να ζωγραφίσουν τον εαυτό τους και να γράψουν ‘εγώ’ δίπλα στη ζωγραφιά τους, έχοντας τον ανοικτό ορίζοντα της κοιλάδας Γιόσεμαϊτ μπροστά τους.
Στη συνθήκη ελέγχου, οι συμμετέχοντες κλήθηκαν να κάνουν το ίδιο σε μία προβλήτα στο Σαν Φρανσίσκο, έναν δημοφιλή τουριστικό προορισμό.
Εκείνοι που βρίσκονταν στο Γιόσεμαϊτ ζωγράφισαν τον εαυτό τους κατά 33% μικρότερο, ενώ και η λέξη ‘εγώ’ ήταν επίσης μικρότερη. Σύμφωνα με τους ερευνητές, το μέγεθος του ζωγραφισμένου εαυτού και το πόσο μεγάλη γράφει κανείς τη λέξη ‘εγώ’ είναι αρκετά καλοί δείκτες για το πόσο επικεντρωμένο στον εαυτό του είναι το άτομο.
Αυτή η αλλαγή της αντίληψη του εαυτού οδηγεί σε σημαντικά κοινωνικά αποτελέσματα. Σε ένα πείραμα, οι συμμετέχοντες που πέρασαν ένα λεπτό κοιτάζοντας ψηλά δέντρα ήταν πιο πιθανό να βοηθήσουν κάποιον που του έπεσαν τα πράγματά του από ό,τι η ομάδα ελέγχου που πέρασε ένα λεπτό κοιτάζοντας ένα σύγχρονο επιστημονικό κτίριο.
Εκείνοι που ένιωσαν δέος έλαβαν επίσης λιγότερα χρήματα για τη συμμετοχή τους στη μελέτη και ανέφεραν ότι αισθάνονταν λιγότερο ναρκισσιστικά και λιγότερο εστιασμένοι στα δικαιώματά τους, γεγονός που υποδηλώνει ότι το δέος μπορεί να αυξήσει τη κοινωνικότητα, να μειώσει τον εγωκεντρισμό και να ελαττώσει το ενδιαφέρον για το προσωπικό κέρδος.
Η Ανουσέχ Ανσάρι, μία τουρίστρια του διαστήματος, μίλησε για το δέος που βιώσε στο διάστημα: «Η πραγματική εμπειρία ξεπερνά όλες τις προσδοκίες και είναι δύσκολο να την περιγράψεις με λόγια […] Μειώνει κατά κάποιο τρόπο τα πράγματα σε ένα μέγεθος που νομίζεις ότι όλα είναι διαχειρίσιμα […] Όλα αυτά τα πράγματα που μπορεί να φαίνονται μεγάλα και αδύνατα […] Μπορούμε να το κάνουμε αυτό. Ειρήνη στη Γη – κανένα πρόβλημα. Δίνει στους ανθρώπους αυτού του είδους την ενέργεια […] αυτού του είδους τη δύναμη, και το έχω βιώσει αυτό.»
Ίσως, λοιπόν, δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι το δέος μας βοηθά να γίνουμε πιο πνευματικοί. Σε μελέτη του 2013, οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι οι συμμετέχοντες που είχαν βιώσει δέος σημείωσαν υψηλότερη πνευματική βαθμολογία από εκείνους που δεν είχαν βιώσει κάτι παρόμοιο.
Οι ερευνητές κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι οι εμπειρίες που προκαλούν δέος αυξάνουν το κίνητρό μας να κατανοήσουμε τον κόσμο, γεγονός που μπορεί να ενισχύσει την πίστη στο υπερφυσικό.
Αυτή η πνευματική διέγερση αυξάνει περαιτέρω την ψυχική και σωματική υγεία.
«Το σώμα μας ανταποκρίνεται σε υγιείς δόσεις δέους, όπως ανταποκρινόμαστε σε ένα νόστιμο και θρεπτικό γεύμα, σε έναν καλό ύπνο, σε ένα δροσιστικό ποτό νερού ή σε μια ευχάριστη συνάντηση με φίλους ή την οικογένεια: νιώθουμε ενισχυμένοι, ενδυναμωμένοι και ζωντανοί», γράφει ο Κέλτνερ. Μειώνεται επίσης η πιθανότητα εμφάνισης καρδιαγγειακών παθήσεων, αυτοάνοσων νοσημάτων, διαβήτη, κατάθλιψης, διαταραχής μετατραυματικού στρες (PTSD) και το άγχος, καθώς και τους καθημερινούς πόνους.
«Το αίσθημα του δέους είναι μια βασική ανθρώπινη ανάγκη», σημειώνει ο Κέλτνερ. Μπορούμε να ανοιχτούμε σε αυτό προσεγγίζοντας τη ζωή με περιέργεια – παρατηρώντας τα θαύματα της φύσης που βρίσκονται δίπλα μας και τις συγκινητικές εκδηλώσεις ανθρώπινης καλοσύνης που μας περιβάλλουν.
Του Makai Allbert
Σημείωση του συγγραφέα: Σήμερα, αντιμετωπίζουμε πρωτοφανείς προκλήσεις στην κοινωνία, την ιατρική και το εργασιακό πεδίο. Το παραπάνω άρθρο αποτελεί σύνθεση εμπειριών συναδέλφων μας και άλλων επαγγελματιών του ιατρικού κλάδου. Οι προκλήσεις και οι ανταμοιβές που παρουσιάζονται σε αυτήν είναι πραγματικές. Προστιθέμενα στις αυξανόμενες υποχρεώσεις, τις εξελίξεις της κοινωνίας και τις απαιτήσεις από τον εαυτό τους, τα ηθικά διλήμματα και τα ζητήματα αυθεντικότητας επιβαρύνουν και δοκιμάζουν περαιτέρω τον σύγχρονο άνθρωπο. Πιστεύουμε ότι η αλήθεια θα σας απελευθερώσει πραγματικά!
Επόμενο:
Μέρος 6ο: Γενναιοδωρία: Δίνοντας λίγα κερδίζουμε πολλά
Προηγούμενα:
Μέρος 1ο: Ευγνωμοσύνη: Ένα εναλλακτικό φάρμακο για τον θυμό και την κατάθλιψη
Μέρος 2ο: Το τίμημα των ψεμάτων
Μέρος 3ο: Το ‘μαγικό ραβδί’ της συγχώρεσης
Μέρος 4ο: Μνησικακία: Ένας βλαβερός για την καρδιά μας φιλοξενούμενος
Οι απόψεις που εκφράζονται σε αυτό το άρθρο αποτελούν απόψεις των συγγραφέων και δεν αντανακλούν απαραίτητα τις απόψεις της Epoch Times.
