Η θεσμοθέτηση ειδικής, ισόβιας και αφορολόγητης σύνταξης ύψους 1.700 ευρώ μηνιαίως για τους πληγέντες των τραγωδιών στο Μάτι και στη Μάνδρα αποτελεί ένα από τα πιο ισχυρά, θεσμικά μέτρα που έχει λάβει η Πολιτεία τα τελευταία χρόνια για την ηθική και οικονομική αποκατάσταση θυμάτων φυσικών καταστροφών στην Ελλάδα. Η ρύθμιση, που εναρμονίζει επιτέλους το καθεστώς στήριξης των πληγέντων με αυτό των θυμάτων της τραγωδίας στα Τέμπη, συνδυάζει το σταθερό μηνιαίο εισόδημα με πλήρη θωράκιση αποζημιώσεων, διαγραφή οφειλών και διευρυμένη υγειονομική και ψυχοκοινωνική στήριξη, προβάλλοντας την ειδική σύνταξη ως κεντρικό πυλώνα ενός ευρύτερου πλέγματος προστασίας. Παράλληλα, συμπληρώνεται από ρυθμίσεις που απλοποιούν τη δικαστική διεκδίκηση αποζημιώσεων, με το Δημόσιο να παραιτείται από ένδικα μέσα και να επιταχύνει τις καταβολές.
Ιστορικό των τραγωδιών και η πορεία μέχρι τη θεσμοθέτηση της σύνταξης
Η πλημμύρα της 15ης Νοεμβρίου 2017 στη Μάνδρα Δυτικής Αττικής και η πυρκαγιά της 23ης Ιουλίου 2018 στην Ανατολική Αττική (Μάτι και γύρω περιοχές) θεωρούνται από τις πλέον τραυματικές φυσικές καταστροφές στη σύγχρονη Ελλάδα, με δεκάδες νεκρούς και τραυματίες, τεράστιες υλικές ζημιές και βαθύ κοινωνικό τραύμα. Οι καταστροφές αυτές ανέδειξαν όχι μόνο τις παθογένειες στον χωροταξικό και αντιπλημμυρικό σχεδιασμό, αλλά και τα σοβαρά ελλείμματα στον μηχανισμό άμεσης κρατικής ανταπόκρισης, τόσο σε επίπεδο πρόληψης όσο και αποκατάστασης.
Σε πρώτη φάση, η κρατική παρέμβαση επικεντρώθηκε σε έκτακτες ενισχύσεις, αποζημιώσεις για υλικές ζημιές, μέτρα στήριξης επιχειρήσεων και ορισμένα κοινωνικά βοηθήματα στις οικογένειες των νεκρών. Ωστόσο, η απουσία ενός σταθερού, ειδικού συνταξιοδοτικού καθεστώτος για τους συγγενείς των θυμάτων και τους βαριά τραυματίες, σε συνδυασμό με τη χρονοβόρο δικαστική διεκδίκηση αποζημιώσεων, διατήρησε την αίσθηση αδικίας και εγκατάλειψης για χρόνια.
Το κενό αυτό επιχειρήθηκε να καλυφθεί σταδιακά μέσα από δικαστικές αποφάσεις αποζημίωσης λόγω ψυχικής οδύνης και ηθικής βλάβης, με το Δημόσιο συχνά να προσφεύγει σε ένδικα μέσα, επιμηκύνοντας τον χρόνο μέχρι την τελική καταβολή. Το 2025, ωστόσο, ψηφίστηκε ειδική ρύθμιση που προβλέπει ότι το Ελληνικό Δημόσιο παραιτείται από εφέσεις και άλλα ένδικα μέσα κατά αποφάσεων που αφορούν αποζημιώσεις για θανάτους και τραυματισμούς στις τραγωδίες Μάτι και Μάνδρα, με στόχο την ταχεία καταβολή των ποσών.
Στο πλαίσιο αυτό, σε διάστημα περίπου έξι μηνών από την ψήφιση της ρύθμισης, το Δημόσιο είχε ήδη αποσυρθεί από δεκάδες ένδικα μέσα και είχε καταβάλει αποζημιώσεις σχεδόν 2,9 εκατ. ευρώ σε 37 υποθέσεις, με μέσο χρόνο καταβολής περίπου έναν μήνα από την ολοκλήρωση των δικαιολογητικών. Η εξέλιξη αυτή αποτέλεσε το προοίμιο για την πιο ολοκληρωμένη θεσμική παρέμβαση: την καθιέρωση ειδικής σύνταξης 1.700 ευρώ για τους πληγέντες.
Χαρακτηριστικά της ειδικής σύνταξης των 1.700 ευρώ
Η νέα ειδική σύνταξη ορίζεται ρητά ως ποσό ίσο με το τετραπλάσιο της πλήρους εθνικής σύνταξης, όπως αυτή ισχύει κάθε φορά. Με βάση τα σημερινά δεδομένα, το ποσό προσδιορίζεται στα 1.700 ευρώ μηνιαίως, γεγονός που την τοποθετεί σε επίπεδο σαφώς ανώτερο από τις συνήθεις συντάξεις γήρατος ή αναπηρίας και υποδηλώνει έναν έντονο αναδιανεμητικό και συμβολικό χαρακτήρα.
Το κρίσιμο στοιχείο είναι ότι η σύνταξη συνδέεται διαρκώς με την εθνική σύνταξη: κάθε μελλοντική αύξηση της εθνικής σύνταξης μεταφέρεται αυτόματα και στην ειδική σύνταξη, διασφαλίζοντας ότι το επίπεδο προστασίας δεν θα διαβρώνεται από τον πληθωρισμό ή τη μισθολογική εξέλιξη. Έτσι, η παροχή δεν λειτουργεί ως ένα στατικό βοήθημα, αλλά ως ένας ζωντανός μηχανισμός διαρκούς προσαρμογής.
Ένα από τα πιο ουσιαστικά χαρακτηριστικά της σύνταξης είναι η πλήρης θωράκιση της από φορολογικές και λοιπές επιβαρύνσεις. Συγκεκριμένα:
-
Είναι αφορολόγητη, δηλαδή δεν προσμετράται στο φορολογητέο εισόδημα των δικαιούχων.
-
Είναι ακατάσχετη και ανεκχώρητη, κάτι που σημαίνει ότι δεν μπορεί να κατασχεθεί για χρέη προς το Δημόσιο, ασφαλιστικά ταμεία, τράπεζες ή τρίτους ούτε να εκχωρηθεί.
-
Δεν συμψηφίζεται με οφειλές ούτε συνδέεται με ρυθμίσεις χρεών ή εξωδικαστικούς μηχανισμούς.
Παράλληλα, η σύνταξη δεν στερεί άλλες κοινωνικές παροχές και καταβάλλεται ανεξαρτήτως τυχόν άλλης σύνταξης ή μισθού, είτε από τον ιδιωτικό είτε από τον δημόσιο τομέα. Επομένως, δεν πρόκειται για μια παροχή που αντικαθιστά άλλα δικαιώματα, αλλά για πρόσθετο δίχτυ ασφαλείας.
Η σύνταξη έχει ισόβιο χαρακτήρα για τους βασικούς δικαιούχους (π.χ. γονείς, σύζυγοι, βαριά εγκαυματίες), υπό τις προϋποθέσεις που ορίζονται ειδικά για κάθε κατηγορία. Ειδικές διατάξεις ρυθμίζουν τη σχέση της σύνταξης με άλλα επιδόματα ή ενισχύσεις που έχουν θεσπιστεί στο παρελθόν για τις ίδιες τραγωδίες.
Για παράδειγμα, προβλέπεται ότι τέκνα αποβιωσάντων, τα οποία δικαιούνται τόσο την ειδική σύνταξη όσο και μηνιαία οικονομική ενίσχυση από προηγούμενες πράξεις νομοθετικού περιεχομένου ή νόμους στήριξης πληγέντων, λαμβάνουν το μεγαλύτερο από τα δύο ποσά, ώστε να αποφεύγονται αλληλοεπικαλύψεις και να διατηρείται η συνοχή της κοινωνικής πολιτικής.
Ποιοι δικαιούνται τη σύνταξη: Μάτι
Στην περίπτωση της πυρκαγιάς στο Μάτι, η ειδική σύνταξη χορηγείται κατ’ αρχήν σε συγγενείς πρώτου βαθμού των θυμάτων. Στην κατηγορία αυτή περιλαμβάνονται ενδεικτικά:
-
Γονείς των αποβιωσάντων
-
Σύζυγοι ή σύμφωνοι συμβίωσης
-
Τέκνα, με ειδικούς όρους ως προς τη διάρκεια λήψης
Η στόχευση στους συγγενείς πρώτου βαθμού αντανακλά τη λογική της παροχής ως αποκατάσταση του εισοδήματος που χάθηκε με τον θάνατο του «τροφοδότη» της οικογένειας, αλλά και ως έμπρακτη αναγνώριση της ψυχικής και κοινωνικής βλάβης που υπέστη ο στενός οικογενειακός κύκλος.
Ιδιαίτερη κατηγορία αποτελούν οι εγκαυματίες της πυρκαγιάς στο Μάτι, οι οποίοι υπέστησαν εγκαύματα δεύτερου ή τρίτου βαθμού και έχουν πιστοποιημένη αναπηρία τουλάχιστον 50%. Βασική προϋπόθεση είναι να περιλαμβάνονται στο Μητρώο Εγκαυματιών, ένα ειδικό μητρώο που λειτουργεί ως επίσημη καταγραφή των βαριά τραυματισμένων.
Για τους εγκαυματίες, η σύνταξη λειτουργεί ως αντιστάθμισμα της μόνιμης ή μακροχρόνιας απώλειας επαγγελματικής ικανότητας, καθώς και στις αυξημένες ανάγκες υγειονομικής και ψυχολογικής υποστήριξης που συνοδεύουν τα βαριά εγκαύματα. Το ισόβιο και μη ανταποδοτικό της παροχής υπογραμμίζει ότι δεν αποτελεί προϊόν ασφαλιστικών εισφορών, αλλά ειδική κρατική αναγνώριση μιας ιδιότυπης «δημόσιας θυσίας» σε συνθήκες κρατικής ανεπάρκειας.
Ποιοι δικαιούνται τη σύνταξη: Μάνδρα
Για την τραγωδία στη Μάνδρα, η ειδική σύνταξη θεσπίζεται υπέρ της οικογένειας όσων απεβίωσαν κατά τη διάρκεια και εξαιτίας της πλημμύρας της 15ης Νοεμβρίου 2017 στη Δυτική Αττική.
Τυπικά δικαιούχοι μπορεί να είναι:
-
Ο/η επιζών σύζυγος ή σύμφωνος συμβίωσης
-
Τα τέκνα των αποβιωσάντων
-
Άλλοι στενοί συγγενείς, όπως γονείς, με ειδικούς όρους και ιεράρχηση, σύμφωνα με τη λογική των «έμμεσων» συντάξεων λόγω θανάτου
Η ρύθμιση αναγνωρίζει ρητά ότι ο θάνατος προήλθε «κατά τη διάρκεια και εξαιτίας» της πλημμύρας, διασφαλίζοντας τον αιτιώδη σύνδεσμο μεταξύ φυσικής καταστροφής και συνταξιοδοτικού δικαιώματος. Αυτή η διατύπωση έχει σημασία, καθώς αποκλείει αυθαίρετες ερμηνείες και εστιάζει στην κάλυψη των άμεσα πληγέντων.
Ιδιαίτερη πρόβλεψη υπάρχει για τα τέκνα των αποβιωσάντων στη Μάνδρα, όπου η διάρκεια καταβολής της σύνταξης εξαρτάται από την ηλικία και την εκπαιδευτική ή υγειονομική τους κατάσταση. Η σύνταξη καταβάλλεται:
-
Μέχρι την ενηλικίωση
-
Ή μέχρι την ολοκλήρωση των σπουδών και έως τη συμπλήρωση του 24ου έτους της ηλικίας
-
Ή εφ’ όρου ζωής, εφόσον τα τέκνα είναι άγαμα και ανίκανα για κάθε βιοποριστική εργασία, με αναπηρία τουλάχιστον 50%.
Επιπλέον, ορίζεται ότι τα ηλικιακά όρια δεν ισχύουν για τα πρώτα δέκα έτη από την ημερομηνία της πλημμύρας, προκειμένου να υπάρχει μεγαλύτερη ευελιξία και προστασία στην κρίσιμη περίοδο μετά την τραγωδία. Πρόκειται για έναν μηχανισμό που συνδυάζει την κλασική λογική των συντάξεων λόγω θανάτου με ειδικές, ευνοϊκές ρυθμίσεις εξαιτίας της φύσης του συμβάντος.
Συμπληρωματικά μέτρα που «αγκαλιάζουν» τη σύνταξη
Παράλληλα με την ειδική σύνταξη, οι νέες ρυθμίσεις προβλέπουν πλήρη θωράκιση των δικαστικά επιδικασμένων αποζημιώσεων, οι οποίες καθίστανται αφορολόγητες, ανεκχώρητες και ακατάσχετες, όπως ακριβώς και η σύνταξη. Επιπρόσθετα, το Δημόσιο δεσμεύεται να μην ασκεί ένδικα μέσα κατά αποφάσεων που επιδικάζουν αποζημιώσεις για ψυχική οδύνη, ηθική βλάβη, έξοδα νοσηλείας και κηδείας στις τραγωδίες Μάτι και Μάνδρα, ενώ παραιτείται και από εκκρεμείς εφέσεις.
Η επιλογή αυτή έχει ήδη πρακτικό αποτέλεσμα, καθώς επιτάχυνε την πληρωμή δεκάδων υποθέσεων με συνολικό ποσό σχεδόν 2,9 εκατ. ευρώ, μειώνοντας τη χρονική και ψυχολογική φθορά των θυμάτων από πολυετείς δικαστικές διαμάχες. Με αυτόν τον τρόπο, η ειδική σύνταξη δεν λειτουργεί αποκομμένα, αλλά ως μέρος ενός συνολικού πακέτου, όπου η οικονομική αποκατάσταση αποκτά σταθερότητα και προβλεψιμότητα.
Μία ακόμη κομβική πτυχή είναι η καθολική και αυτοδίκαιη διαγραφή οφειλών προς:
-
Τη φορολογική διοίκηση
-
Τα ασφαλιστικά ταμεία
-
Τους φορείς τοπικής αυτοδιοίκησης
Η διαγραφή αφορά τόσο τους άμεσα πληγέντες όσο και τους στενούς συγγενείς των αποβιωσάντων, ενώ περιλαμβάνει ακόμη και οφειλές που βρίσκονται σε ρύθμιση ή στον εξωδικαστικό μηχανισμό ή που προέκυψαν από συμμετοχή σε διοίκηση νομικών προσώπων. Ιδιαίτερα σημαντικό είναι ότι ο ασφαλιστικός χρόνος που αντιστοιχεί στις διαγραφόμενες εισφορές διατηρείται πλήρως, ώστε να μην θίγονται μελλοντικά συνταξιοδοτικά δικαιώματα.
Η ρύθμιση αυτή ανακουφίζει τους πληγέντες από έναν οικονομικό βραχνά που σε πολλές περιπτώσεις είχε διογκωθεί εξαιτίας της απώλειας εργασίας ή περιουσίας μετά τις καταστροφές, μετατρέποντας την ειδική σύνταξη σε πραγματικό και όχι θεωρητικό δίχτυ ασφαλείας.
Ειδικά για τους εγκαυματίες του Ματιού και τις οικογένειες των θυμάτων, θεσπίζεται πλήρης υγειονομική κάλυψη στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, χωρίς πλαφόν συμμετοχής ή ανώτατα όρια δαπανών από τον ΕΟΠΥΥ. Η κάλυψη περιλαμβάνει:
-
Νοσηλείες και χειρουργικές επεμβάσεις
-
Μακροχρόνια φυσικοθεραπεία και αποκατάσταση
-
Πλαστικές και επανορθωτικές επεμβάσεις
-
Ψυχολογική υποστήριξη για τους εγκαυματίες και τις οικογένειες των θυμάτων
Παράλληλα, προβλέπεται δωρεάν εξατομικευμένη ψυχολογική στήριξη για τους συγγενείς, αναγνωρίζοντας ότι το τραύμα δεν είναι μόνο σωματικό, αλλά βαθύτατα ψυχικό και κοινωνικό. Έτσι, η ειδική σύνταξη πλαισιώνεται από υπηρεσίες που στοχεύουν στη συνολική αποκατάσταση της ζωής των πληγέντων και όχι μόνο στο εισοδηματικό σκέλος.
Ειδικά για τη Μάνδρα, το νομοθετικό πλαίσιο ενσωματώνει και δικαίωμα διορισμού στο Δημόσιο ή τον ευρύτερο δημόσιο τομέα για μέλη οικογενειών θυμάτων που έχασαν τη ζωή τους κατά την εκτέλεση υπηρεσιακού καθήκοντος στη διάρκεια της πλημμύρας. Η ρύθμιση αυτή, κατ’ αναλογία με παλαιότερες διατάξεις για πεσόντες εν ώρα καθήκοντος, προσθέτει μία ακόμη διάσταση επαγγελματικής ασφάλειας σε όσους βρέθηκαν στην πρώτη γραμμή.
Πολιτική, κοινωνική και ηθική σημασία της ρύθμισης
Ένα κρίσιμο σημείο είναι ότι οι νέες διατάξεις εξισώνουν θεσμικά τους πληγέντες του Ματιού και της Μάνδρας με τους συγγενείς των θυμάτων της τραγωδίας των Τεμπών, όσον αφορά την ειδική σύνταξη, τη θωράκιση αποζημιώσεων, τη διαγραφή οφειλών και την υγειονομική κάλυψη.
Η εξίσωση αυτή κλείνει ένα πολυετές «θεσμικό κενό», όπου διαφορετικές εθνικές τραγωδίες αντιμετωπίζονταν με ανομοιόμορφα πλαίσια στήριξης, δημιουργώντας αίσθημα άνισης μεταχείρισης μεταξύ των θυμάτων και των οικογενειών τους. Με την εναρμόνιση των καθεστώτων, η Πολιτεία στέλνει το μήνυμα ότι η αξία της ανθρώπινης ζωής και η ηθική της υποχρέωση απέναντι στα θύματα δεν είναι υπό διαπραγμάτευση.
Σε μια περίοδο εντεινόμενων οικονομικών πιέσεων και αβεβαιότητας, η εγγύηση ενός ισόβιου ποσού 1.700 ευρώ μηνιαίως, ανεξάρτητου από αγορά εργασίας, συντάξεις γήρατος ή άλλα επιδόματα, λειτουργεί ως κρίσιμη «άγκυρα» οικονομικής ασφάλειας για τους πληγέντες.
Το γεγονός ότι η σύνταξη:
-
δεν φορολογείται
-
δεν κατάσχεται
-
δεν συμψηφίζεται με χρέη
-
δεν στερεί άλλες παροχές
καθιστά το ποσό αυτό πραγματικά διαθέσιμο για τη διαβίωση, την ιατρική περίθαλψη και την εν γένει αναδιοργάνωση της ζωής των δικαιούχων, χωρίς τον φόβο ότι θα «χαθεί» μέσα σε υποχρεώσεις προς το κράτος ή τις τράπεζες.
