Ανάλυση ειδήσεων
Διπλωμάτες και αξιωματούχοι από αρκετές κορυφαίες αφρικανικές οικονομίες ανέφεραν ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Κίνα ασκούν έντονες πιέσεις, οδηγώντας τις χώρες τους σε ένα «αδιέξοδο δίλημμα», καθώς οι δύο υπερδυνάμεις βρίσκονται σε έναν εμπορικό πόλεμο που απειλεί να επιβαρύνει περαιτέρω τις ήδη εύθραυστες οικονομίες της περιοχής.
Ανώτερα κυβερνητικά στελέχη από τη Νότια Αφρική, την Αίγυπτο, την Κένυα και τη Νιγηρία δήλωσαν ότι το Πεκίνο έχει προειδοποιήσει πως θα προβεί σε αντίποινα κατά των χωρών που θα υπογράψουν εμπορικές συμφωνίες με τις Ηνωμένες Πολιτείες «εις βάρος της Κίνας».
Πολλοί εμπορικοί εταίροι των ΗΠΑ, συμπεριλαμβανομένων αρκετών αφρικανικών κρατών, βρίσκονται σε διαπραγματεύσεις με την κυβέρνηση του προέδρου Ντόναλντ Τραμπ μετά την ανακοίνωση για την επιβολή παγκόσμιων δασμών στις 2 Απριλίου.
Στόχος τους είναι να επιτύχουν συμφωνίες που θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε άρση ή μείωση των δασμών, ανάλογα με τις παραχωρήσεις που είναι διατεθειμένες να κάνουν προς τον Λευκό Οίκο.
Ο Τραμπ επέβαλε ιδιαίτερα υψηλούς δασμούς στις αφρικανικές εισαγωγές, που σε ορισμένες περιπτώσεις κυμαίνονται μεταξύ 30% και 50%, υποστηρίζοντας πως είναι απαραίτητοι για τη διόρθωση εμπορικών ανισορροπιών που επιβαρύνουν τις Ηνωμένες Πολιτείες.
Ο ίδιος ανέφερε πως οι ανταποδοτικοί δασμοί θα ενισχύσουν την ανταγωνιστικότητα των ΗΠΑ, θα διαφυλάξουν την κυριαρχία τους και θα ενδυναμώσουν την εθνική και οικονομική τους ασφάλεια.
Ωστόσο, αφρικανικά κράτη προειδοποίησαν πως οι υψηλοί φόροι στις εξαγωγές τους προς τις ΗΠΑ αναμένεται να στερήσουν δισεκατομμύρια δολάρια από ήδη επιβαρυμένους προϋπολογισμούς, λόγω του χρέους, του πληθωρισμού, του κόστους εκβιομηχάνισης και των συνεπειών της πανδημίας COVID-19.
Χώρες όπως το Λεσότο, που αντιμετωπίζει δασμούς 50% στις εξαγωγές του προς τις ΗΠΑ, εκτιμούν ότι αυτό μπορεί να οδηγήσει σε κατάρρευση της κλωστοϋφαντουργίας, ενώ η Νότια Αφρική, με δασμούς 31%, δήλωσε πρόθυμη να συνομιλήσει με την Ουάσιγκτον.
Κυβερνητικός αξιωματούχος στην Πρετόρια, μιλώντας ανώνυμα στην εφημερίδα The Epoch Times, ανέφερε ότι οποιαδήποτε κίνηση ερμηνευθεί ως «κατευνασμός» προς τον Τραμπ ενδέχεται να προκαλέσει έντονη δυσαρέσκεια στο Πεκίνο.
Όπως εξήγησε, πρόκειται για μια εύθραυστη ισορροπία, καθώς οι δασμοί Τραμπ επιφέρουν οικονομική πίεση και αναγκάζουν τις αφρικανικές χώρες να αναζητήσουν νέες εμπορικές συμφωνίες — κάτι που, αν αφορά στενότερη συνεργασία με τις ΗΠΑ, είναι πιθανό να δυσαρεστήσει την Κίνα. Παράλληλα, όπως πρόσθεσε, η ενίσχυση του εμπορίου με το Πεκίνο ενδέχεται να θεωρηθεί προδοσία από την Ουάσιγκτον. «Δεν μπορούμε να κερδίσουμε. Είναι ένα αδιέξοδο δίλημμα», σημείωσε χαρακτηριστικά.
Απειλές και ανησυχία
Διπλωμάτες από την Κένυα και τη Νιγηρία, επίσης υπό καθεστώς ανωνυμίας, δήλωσαν ότι Κινέζοι αξιωματούχοι είχαν προειδοποιήσει τις κυβερνήσεις τους να μην υποκύψουν σε αυτό που το Πεκίνο χαρακτηρίζει «εκφοβισμό» από την πλευρά της κυβέρνησης Τραμπ.
Σύμφωνα με Νιγηριανό αξιωματούχο, το Πεκίνο έκανε σαφές ότι προσδοκά την υποστήριξη της Αφρικής στον εμπορικό πόλεμο, προειδοποιώντας ότι θα υπάρξουν συνέπειες για όποιον υπογράψει συμφωνίες που πλήττουν τα κινεζικά συμφέροντα.
Παρόμοιο μήνυμα μετέφερε και το Υπουργείο Εμπορίου της Κίνας, δηλώνοντας πως αντιτίθεται κατηγορηματικά σε οποιαδήποτε συμφωνία επιτευχθεί εις βάρος των κινεζικών συμφερόντων, και διαμηνύοντας ότι σε μια τέτοια περίπτωση το Πεκίνο θα προβεί σε αμοιβαία αντίμετρα.
Η Ίνα Γκάους, πολιτική αναλύτρια στο Πανεπιστήμιο Free State της Νότιας Αφρικής, εκτίμησε πως η απειλή κινεζικών αντιποίνων οδηγεί τα αφρικανικά κράτη σε ένα κομβικό σημείο. Όπως σημείωσε, η σύγκρουση μεταξύ των δύο μεγαλύτερων οικονομικών δυνάμεων του πλανήτη εμπλέκει πλέον και την Αφρική, όπου η Κίνα διατηρεί σημαντική επιρροή επί δεκαετίες. Κατά την ίδια, οι αφρικανικές χώρες δεν μπορούν να χάσουν εμπορικές σχέσεις ούτε με τις ΗΠΑ ούτε με την Κίνα, ωστόσο οι εντεινόμενες πιέσεις από την Ουάσιγκτον και το Πεκίνο τις φέρνουν αντιμέτωπες με διλήμματα χωρίς ορατή διέξοδο.
Αναλυτές διεθνών σχέσεων και εμπειρογνώμονες εμπορίου επισημαίνουν ότι η Κίνα ανησυχεί πως η κυβέρνηση Τραμπ χρησιμοποιεί τους δασμούς ή ακόμη και την απειλή τους για να διαβρώσει την επιρροή του Πεκίνου στην Αφρική.
Η σκακιέρα των πρώτων υλών
Η Κίνα αποτελεί μακράν τον σημαντικότερο εμπορικό εταίρο των περισσότερων αφρικανικών χωρών. Σύμφωνα με το China Global South Project, που εδρεύει στην Ουάσιγκτον και το Γιοχάνεσμπουργκ, το εμπόριο Κίνας–Αφρικής έφθασε τα 295 δισεκατομμύρια δολάρια το 2024, σημειώνοντας αύξηση 6,1% σε σχέση με το προηγούμενο έτος.
Κατά την ίδια χρονιά, το συνολικό εμπόριο αγαθών των ΗΠΑ με την Αφρική ανήλθε σε περίπου 71,6 δισ. δολάρια, σύμφωνα με το Γραφείο Εκπροσώπου Εμπορίου των ΗΠΑ (U.S. Trade Representative-USTR). Σε αυτό περιλαμβάνονται εξαγωγές αμερικανικών αγαθών ύψους 32,1 δισ. δολαρίων, αυξημένες κατά 11,9% σε σύγκριση με το 2023, και εισαγωγές από την Αφρική ύψους 39,5 δισ. δολαρίων, αυξημένες κατά 1,9%.
Το εμπορικό έλλειμμα των ΗΠΑ με την Αφρική ανήλθε σε 7,4 δισ. δολάρια το 2024, σημειώνοντας μείωση 26,4% σε σχέση με το 2023.
Ο Ντιακά Νγκόμ, ειδικός στην εξωτερική πολιτική και επικεφαλής του Ινστιτούτου Διατλαντικής Νότου–Νότου στη Σενεγάλη, παρατήρησε ότι η αμερικανική παρουσία στην Αφρική ήταν έως σήμερα «έντονα στρατιωτική και βασισμένη στην παροχή βοήθειας», παρά οικονομικής φύσεως.
Όπως είπε, οι ΗΠΑ έχουν χρησιμοποιήσει αφρικανικά κράτη κυρίως ως βάσεις κατά της τρομοκρατίας. Αν και έχουν γίνει επενδύσεις σε μεγαλύτερες αφρικανικές οικονομίες, ιδίως υπό την προεδρία Μπάιντεν, η Κίνα θεωρείται σταθερός και αξιόπιστος εμπορικός εταίρος, σε αντίθεση με την Ουάσιγκτον. Ο Νγκόμ πρόσθεσε ότι οι δασμοί Τραμπ θα μπορούσαν να διευρύνουν το οικονομικό χάσμα υπέρ της Κίνας, εκτός εάν υπάρξει επωφελής συμβιβασμός μεταξύ των αφρικανικών κρατών και της Ουάσιγκτον.
Ο Λευκός Οίκος έχει δηλώσει πως δεσμεύεται υπέρ του εμπορίου που θα ωφελεί τόσο την Αφρική όσο και τις Ηνωμένες Πολιτείες.
Η οικονομική στρατηγική και η αναζήτηση ελιγμών
Ο Ντιακά Νγκομ, ειδικός σε θέματα εξωτερικής πολιτικής και επικεφαλής του Ινστιτούτου Νότου-Νότου στον Ατλαντικό στη Σενεγάλη, ανέφερε ότι η εικόνα της Κίνας στην Αφρική παραμένει «ισχυρή», κυρίως λόγω της Πρωτοβουλίας «Μία Ζώνη, Ένας Δρόμος» (BRI), μέσω της οποίας το Πεκίνο έχει επενδύσει δισεκατομμύρια δολάρια σε έργα υποδομών στην ήπειρο. Ωστόσο, σημείωσε πως αυτά τα δάνεια έχουν αφήσει πολλές χώρες με υψηλά επίπεδα χρέους προς την Κίνα.
Η BRI, σύμφωνα με την καθηγήτρια πολιτικής επιστήμης Λόρεν Παρεμοέρ από το Πανεπιστήμιο του Κέιπ Τάουν, έχει επιτρέψει στο Πεκίνο να εξασφαλίσει πρόσβαση στο «πολύτιμο πετράδι του στέμματος» των φυσικών πόρων της Αφρικής. Όπως ανέφερε, είναι ευρέως κατανοητό ότι τόσο η Κίνα όσο και οι ΗΠΑ επιδιώκουν πρόσβαση σε κρίσιμα ορυκτά και πολύτιμα μέταλλα της ηπείρου, ανεξαρτήτως εμπορικού πολέμου.
Η Παρεμοέρ υποστήριξε επίσης ότι ένας από τους κύριους στρατηγικούς στόχους του Πεκίνου στην Αφρική είναι να αποτρέψει τους γεωπολιτικούς του αντιπάλους —ιδίως τις Ηνωμένες Πολιτείες αλλά και ισχυρά ευρωπαϊκά κράτη όπως το Ηνωμένο Βασίλειο, η Γαλλία και η Γερμανία— από το να αποκτήσουν εκτεταμένη πρόσβαση στα κρίσιμα ορυκτά της ηπείρου.
Τα ορυκτά αυτά αποτελούν βασικά συστατικά για προϊόντα όπως υπολογιστές, κινητά τηλέφωνα και ηλεκτρικά οχήματα, ενώ χρησιμοποιούνται εκτενώς και από την αμυντική βιομηχανία. Η Κίνα διατηρεί σχεδόν μονοπωλιακή θέση στην παγκόσμια αγορά αυτών των πρώτων υλών, κυρίως χάρη στις επενδύσεις της σε εξορυκτικές δραστηριότητες στην Αφρική.
Αυτό το γεγονός έχει προκαλέσει ανησυχία στις Ηνωμένες Πολιτείες για ενδεχόμενες ελλείψεις, με τον πρόεδρο Ντόναλντ Τραμπ να δίνει προτεραιότητα στη διασφάλιση επαρκούς πρόσβασης σε αυτά τα ορυκτά για τις ανάγκες της χώρας του στο μέλλον. Χώρες όπως η Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό και η Νότια Αφρική διαθέτουν τεράστια αποθέματα σπάνιων γαιών και μετάλλων, κρίσιμα για την ενεργειακή ασφάλεια των επόμενων δεκαετιών.
Ο Φρεντ Στάνλεϋ, ερευνητής στο Africa-China Centre for Policy Advisory με έδρα την Γκάνα, ανέφερε ότι το Κομμουνιστικό Κόμμα της Κίνας φοβάται πως η ενίσχυση των εμπορικών σχέσεων της Αφρικής με άλλες χώρες —και ιδιαίτερα τις Ηνωμένες Πολιτείες— θα οδηγήσει τελικά στο να χάσει η Κίνα την πρόσβαση στους φυσικούς πόρους της ηπείρου. Κατά τον ίδιο, αυτή ήταν ανέκαθεν η βασική στρατηγική της Κίνας στην Αφρική, όμως οι πρόσφατες κινήσεις του Τραμπ ίσως αλλάξουν τους κανόνες του παιχνιδιού.
Όπως δήλωσε, οι δασμοί και οι πολιτικές του Τραμπ προκαλούν ανατροπές στις υφιστάμενες σχέσεις και ενδέχεται να οδηγήσουν την Αφρική σε στενότερους δεσμούς με γεωπολιτικούς ανταγωνιστές της Κίνας, γεγονός που θα μπορούσε να υπονομεύσει τις επενδύσεις του Πεκίνου. Υπενθύμισε ότι οι περισσότερες αφρικανικές χώρες επιδιώκουν καλύτερο εμπόριο με όλους, δεδομένου ότι δεν έχουν την πολυτέλεια να επιλέγουν αυστηρά τους οικονομικούς τους εταίρους. Παρόλα αυτά, παραδέχθηκε πως η νέα πραγματικότητα, που διαμορφώνεται μεταξύ άλλων και από τους αμερικανικούς δασμούς, ενδέχεται να διαταράξει τις μέχρι πρότινος στενές σχέσεις Αφρικής–Κίνας.
Παρότι τα κρίσιμα ορυκτά εξαιρέθηκαν από τον πρώτο γύρο των «ανταποδοτικών» δασμών του Τραμπ, ειδικοί εκτιμούν ότι αυτές οι εξαιρέσεις ίσως δεν αποδειχθούν αρκετές ώστε να αποφευχθούν ελλείψεις, εφόσον η Κίνα συνεχίσει να επιβάλλει περιορισμούς στις εξαγωγές τους.
Ο Μπάμπα Μούσα, Νιγηριανός ειδικός σε θέματα οικονομικής πολιτικής στο West African Institute for Financial and Economic Management, δήλωσε στην εφημερίδα ότι τα αφρικανικά κράτη επιθυμούν να διαφοροποιήσουν τις εμπορικές τους σχέσεις και να περιορίσουν την εξάρτησή τους από την Κίνα. Όπως είπε, η Αφρική οφείλει να αξιοποιήσει τους φυσικούς της πόρους στις διαπραγματεύσεις με τις ΗΠΑ, επιδιώκοντας συμφωνίες αμοιβαίου οφέλους. Τα κρίσιμα ορυκτά, καθώς και πολύτιμα μέταλλα όπως ο χρυσός και η πλατίνα, μπορούν να αποτελέσουν ισχυρά διαπραγματευτικά εργαλεία, προσέθεσε, σημειώνοντας ότι η Κίνα θα πρέπει να αποδεχθεί αυτή τη νέα πραγματικότητα.
Ο Μούσα εκτίμησε ότι η απόφαση του Παναμά να αποχωρήσει από την BRI υπό πίεση της κυβέρνησης Τραμπ πιθανόν συνέβαλε στην αυξανόμενη ανησυχία του Πεκίνου. Όπως ανέφερε, εφόσον ο Παναμάς μπόρεσε να αποχωρήσει, τότε το ίδιο θα μπορούσαν να πράξουν και χώρες της Αφρικής.
Κατά τον ίδιο, το Πεκίνο θέλει να διατηρήσει τον ρόλο του ως ο μεγαλύτερος διμερής εμπορικός εταίρος της Αφρικής «με κάθε κόστος». Εάν η Κίνα προχωρήσει σε αντίποινα εναντίον αφρικανικής χώρας που ενισχύσει τις εμπορικές της σχέσεις με τον Τραμπ, είτε περιορίζοντας επενδύσεις είτε αποσύροντας χρηματοδότηση σε έργα υποδομών, η χώρα αυτή θα υποστεί σημαντικό πλήγμα, προειδοποίησε.
Κατέληξε λέγοντας ότι τα αφρικανικά κράτη βρίσκονται πλέον μεταξύ δύο υπερδυνάμεων και πρέπει να ισορροπήσουν προσεκτικά τα ενδεχόμενα κέρδη από τις Ηνωμένες Πολιτείες έναντι των πιθανών απωλειών από την Κίνα. Όπως χαρακτηριστικά ανέφερε, ο εμπορικός πόλεμος πρόκειται να καθορίσει σε μεγάλο βαθμό το οικονομικό και γεωπολιτικό μέλλον της Αφρικής, και να κρίνει αν οι ισχυρές δυνάμεις της ηπείρου θα στραφούν προς τη Δύση ή προς την Ανατολή.
«Η μέση οδός δεν υπάρχει πια», σημείωσε. «Ο Τραμπ φρόντισε γι’ αυτό».
