Ανάλυση
Ένα λακωνικό μήνυμα έκτακτης ανάγκης στον ασύρματο, που έπιασε εμπορική πτήση, ήταν η πρώτη προειδοποίηση ότι η Κίνα επρόκειτο να ξεκινήσει ασκήσεις με αληθινά πυρά κάτω από τον αεροδιάδρομο που συνδέει Αυστραλία και Νέα Ζηλανδία. Μέσα σε λίγες μόνο ώρες, αφού ειδοποιήθηκαν οι αρχές της Αυστραλίας, οι ελεγκτές εναέριας κυκλοφορίας αναγκάστηκαν να εκτρέψουν συνολικά 49 πτήσεις, ώστε να μην τεθούν σε κίνδυνο.
Το περιστατικό της 21ης Φεβρουαρίου προκάλεσε ανησυχία σε Καμπέρα και Ουέλιγκτον, παρέχοντας, σύμφωνα με αναλυτές και έμπειρους παρατηρητές της κινεζικής στρατηγικής, ένα στιγμιότυπο των φιλόδοξων κινεζικών σχεδιασμών για τον Ειρηνικό.
Έκθεση της ερευνητικής ομάδας Sinopsis από την Πράγα προειδοποιεί πως το Κομμουνιστικό Κόμμα της Κίνας χρηματοδοτεί αθόρυβα ένα πυκνό δίκτυο λιμανιών, αεροδρομίων και τηλεπικοινωνιακών υποδομών διπλής χρήσης σε τουλάχιστον 10 νησιωτικά κράτη του Ειρηνικού, δημιουργώντας κομβικούς στρατηγικούς σταθμούς σε απόσταση περίπου 4.800 χιλιομέτρων μεταξύ Αυστραλίας και Αμερικανικής Σαμόα — μόλις 4.000 χιλιόμετρα νοτιοδυτικά της Χαβάης.
Τα έργα αυτά προβάλλονται ως αναπτυξιακή βοήθεια, ωστόσο μπορούν να τεθούν άμεσα στη διάθεση του στρατού, προσφέροντας στον ΛΑΣ έτοιμη εφοδιαστική αλυσίδα χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά από την Κίνα. Οι ειδικοί επισημαίνουν ότι σχετικοί χάρτες θα εντείνουν την ετοιμότητα σε Ουάσιγκτον, Καμπέρα και Τόκυο, ενώ ταυτόχρονα αναγκάζουν τις κυβερνήσεις των νησιών να ζυγίσουν το τίμημα επί της κυριαρχίας τους, πριν προχωρήσουν σε νέα έργα.
Η αμερικανική στρατιωτική ισχύς στον Ειρηνικό βασίζεται στον έλεγχο τριών αμυντικών τόξων: Το πρώτο ξεκινά από την Ιαπωνία και μέσω Ταϊβάν και Φιλιππίνων περικλείει την Κίνα. Το δεύτερο, με επίκεντρο το Γκουάμ, λειτουργεί ως αποθήκη εφοδίων. Το τρίτο, από τη Χαβάη έως την Αμερικανική Σαμόα και τα Φίτζι, προστατεύει τις θαλάσσιες μεταφορές ανάμεσα σε Ασία και Βόρεια Αμερική.
Η στρατηγική του Πεκίνου, λένε δυτικοί αναλυτές, είναι να περιορίσει την πρόσβαση των ΗΠΑ στο πρώτο τόξο, να αμφισβητήσει το δεύτερο και να κινηθεί ελεύθερα στο τρίτο. Οι «πολιτικά ουδέτερες» εγκαταστάσεις στον νότιο Ειρηνικό δίνουν στον κινεζικό στρατό το πλεονέκτημα να υπερπηδά τα δύο πρώτα αμυντικά πέπλα, χωρίς απαραίτητα να μετακινεί αεροπλανοφόρα.
Δίκτυο λιμανιών, αεροδρομίων και τηλεπικοινωνιών
Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το λιμάνι Λουγκανβίλ στο Βανουάτου, νησιωτική χώρα σημαντική κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και μόλις 1.600 χιλιόμετρα βορειοανατολικά της Αυστραλίας.
Ένα κινεζικό δάνειο ύψους 97 εκατομμυρίων δολαρίων το 2014 επέκτεινε τον μόλο στα 361 μέτρα — αρκετό για κρουαζιερόπλοια, αλλά κυρίως για πολεμικά και βοηθητικά πλοία.
Τον Δεκέμβριο του 2023, οι κάτοικοι εντόπισαν άνδρες με στολές κινεζικού ναυτικού να ισοπεδώνουν εκτάσεις δίπλα στο αεροδρόμιο Λουγκανβίλ. Σύμφωνα με τη Sinopsis, ένα κινεζικό φυλάκιο εκεί θα μπορούσε να υποσκάψει τον έλεγχο στο ναυτικό και αεροπορικό δίκτυο μεταξύ Αμερικής και Αυστραλίας και να παρακολουθεί κοινές στρατιωτικές ασκήσεις.
«Το Πεκίνο στρώνει το έδαφος για υπερπόντιες βάσεις και κόμβους εφοδιασμού με το πρόσχημα της αναπτυξιακής βοήθειας», δηλώνει ο Σεν Μινγκ-σι, συνεργάτης του Ινστιτούτου Αμυντικών και Ασφαλείας της Ταϊβάν. «Ένα λιμάνι που λειτουργεί ειρηνικά σήμερα, μπορεί να γίνει σταθμός ανεφοδιασμού σε περίοδο κρίσης.»
Όπως σημειώνει, τα περισσότερα τέτοια έργα γίνονται σε μέρη με ελάχιστη οικονομική δραστηριότητα, αλλά υψηλή γεωστρατηγική αξία — δείχνοντας ότι πίσω από τα δάνεια δεν βρίσκεται το εμπόριο, αλλά η γεωπολιτική.
Η ίδια τακτική ακολουθείται και με τους λεγόμενους «αλιευτικούς στόλους». Στο νησάκι Ντάρου, μόλις 200 χιλιόμετρα από το ακρωτήρι Γιορκ της Αυστραλίας, το Πεκίνο πρότεινε το 2020 να επενδύσει 200 εκατ. δολάρια για «βιομηχανικό πάρκο αλιείας», παρότι οι ίδιοι οι κάτοικοι παραδέχονται ότι τα ψάρια σπανίζουν.
«Η τοποθεσία δεν έχει εμπορική βάση», λέει ο Σεν. «Η αξία της είναι στρατιωτική — ιδανική για παρακολούθηση της Αυστραλίας ή και παρεμβολές στη στενωπό Τόρες».
Η έκθεση εντάσσει το Ντάρου, το Λουγκανβίλ και λιμάνια στα Φίτζι και την Τόνγκα ανάμεσα στα σημαντικότερα σημεία συλλογής πληροφοριών για τις κινεζικές στρατιωτικές αρχές. Στον ίδιο άξονα κινούνται και οι κινεζικές επενδύσεις σε αεροδρόμια.
Κινεζικές εταιρείες έχουν κατασκευάσει ή αναβαθμίσει 17 διαδρόμους ικανούς για βαρέα μεταγωγικά αεροσκάφη, συμπεριλαμβανομένου του νησιού Καντόν στο Κιριμπάτι, μόλις 2.575 χιλιόμετρα από τη Χαβάη, και της μακρόστενης πίστας στην απομονωμένη επαρχία Μπουά των Φίτζι.
Αυτές οι επενδύσεις ελάχιστα δικαιολογούνται από εμπορική δραστηριότητα, αναφέρει η έκθεση, και αποσκοπούν ξεκάθαρα στη διείσδυση της τρίτης αμυντικής ζώνης του Ειρηνικού.
«Λιμάνια, αεροδρόμια, υποθαλάσσια καλώδια—όλα έχουν πολιτική πρόσοψη, όμως μπορούν να στρατιωτικοποιηθούν εν μία νυκτί», τονίζει ο Σεν. «Αυτό αλλάζει την ισορροπία ανατολικά του Γκουάμ και περιπλέκει τον αμερικανικό σχεδιασμό».
Οι τηλεπικοινωνίες ολοκληρώνουν το κινεζικό παζλ. Κινεζικές εταιρείες όπως η Huawei έχουν εγκαταστήσει υποβρύχια καλώδια, κεραίες κινητής τηλεφωνίας, επίγειους δορυφορικούς σταθμούς και εθνικές βάσεις δεδομένων από την Παπούα Νέα Γουινέα ως την Τόνγκα. Συχνά οι συμβάσεις προβλέπουν πρόσβαση των κινεζικών κρατικών φορέων στα δεδομένα, ενισχύοντας ταυτόχρονα την επιρροή του Πεκίνου στα ΜΜΕ και την τεχνολογία και ανοίγοντας παράθυρο για ενδεχόμενη κατασκοπεία.
«Η ψηφιακή υποδομή είναι πλέον μέρος του μεγάλου παιχνιδιού στον Ειρηνικό», υπογραμμίζει ο Σουν Κούο-σιανγκ, καθηγητής διεθνών σχέσεων στο Πανεπιστήμιο Nanhua της Ταϊβάν. «Αν η Κίνα ελέγχει τα δίκτυα, μπορεί να συλλέγει δεδομένα, να επηρεάζει πολιτικές εξελίξεις και να διασφαλίζει τις δικές της στρατιωτικές επικοινωνίες, χωρίς να ρίξει ούτε μία σφαίρα».
Η Αυστραλία μπλόκαρε το 2018 ένα καλώδιο της Huawei προς τα Νησιά Σολομώντα και χρηματοδότησε εναλλακτικό σύνδεσμο, ωστόσο τα κινεζικά συστήματα παραμένουν κυρίαρχα στην περιοχή.
Χρέη και πολιτική στις νησιωτικές χώρες — Ο ανταγωνισμός των δυτικών
Οι ηγέτες των νησιών δέχονται ευχαρίστως κινεζικά κεφάλαια επειδή προσφέρουν άμεσα έργα που μπορούν να προβάλουν προεκλογικά. Σύμφωνα με την έκθεση, Τόνγκα, Σαμόα και Βανουάτου χρωστούν πια περισσότερα στην κινεζική τράπεζα EXIM από κάθε άλλο πιστωτή. Η ίδια τράπεζα αποτελεί βασικό χρηματοδότη της αμφιλεγόμενης Πρωτοβουλίας «Μία ζώνη, ένας δρόμος» του Πεκίνου.
Όταν η Τόνγκα ζήτησε ανακούφιση για τα φουσκωμένα χρέη της, αναλυτές προειδοποίησαν ότι κινδυνεύει να βρεθεί παγιδευμένη σε μια «παγίδα χρέους» που θα μπορούσε να υποχρεώσει τη χώρα σε ανταλλάγματα στρατηγικής σημασίας: από εκχωρήσεις γης ως πολυετείς παραχωρήσεις.
Ο Σουν επισημαίνει πως ο οικονομικός βραχίονας του Πεκίνου αγγίζει άμεσα τις κάλπες του Ειρηνικού.
«Οι μεγάλες επιταγές επιτρέπουν στους ηγέτες να παρουσιάζουν έργα και να επανεκλέγονται. Με αυτόν τον τρόπο, το Πεκίνο διασφαλίζει φίλα προσκείμενες ελίτ που υποστηρίζουν τα κινεζικά συμφέροντα», αναφέρει.
Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση των Νήσων Σολομώντα: το 2019 διέκοψαν τις σχέσεις με την Ταϊβάν, αφού προηγουμένως έλαβαν σημαντική κινεζική βοήθεια, ενώ το 2022 υπέγραψαν κρυφή συμφωνία ασφαλείας που επιτρέπει επισκέψεις του κινεζικού ναυτικού — εξέλιξη που ανησύχησε Αυστραλία και ΗΠΑ.
Οι δυτικές πρωτεύουσες, κατηγορούμενες επί χρόνια για αδιαφορία, επιχειρούν τώρα να καλύψουν το χαμένο έδαφος. Η Αυστραλία αναβαθμίζει τις δικές της υποδομές – από υποθαλάσσια καλώδια έως ενεργειακά δίκτυα και περιπολικά σκάφη. Οι ΗΠΑ επαναλειτούργησαν την πρεσβεία στις Νήσους Σολομώντα και προχώρησαν σε νέες συμφωνίες με την Παπούα Νέα Γουινέα, ενώ κινητοποιούν και διμερείς πρωτοβουλίες μέσω του σχήματος Partners in the Blue Pacific. Η Ιαπωνία ιδρύει πρεσβείες και χρηματοδοτεί λιμάνια, ενώ η Ινδία απευθύνεται στους ηγέτες των νησιών με υποτροφίες και έργα ηλιακής ενέργειας.
Ο Σεν θεωρεί τα ευρήματα της Sinopsis χρήσιμα, καθώς «παρακινεί τους συμμάχους να προσφέρουν γρηγορότερες και πιο διαφανείς συμφωνίες», ενισχύοντας τη συνεργασία με τις χώρες της περιοχής. Η μελέτη ζητά από τις χώρες των Five Eyes να μοιράζονται δορυφορικά δεδομένα και να κάνουν κοινές ασκήσεις προσομοίωσης κρίσεων — όπως το σενάριο μετατροπής αμιγώς πολιτικών κινεζικών εγκαταστάσεων σε στρατιωτικά σημεία σε περίπτωση ταϊβανέζικης κρίσης.
Οι κυβερνήσεις των νησιών, πάντως, δεν είναι αμέτοχες. Η Σαμόα ακύρωσε το 2021 σχέδιο-μαμούθ για κινέζικο λιμάνι 100 εκατ. δολαρίων λόγω φόβων για χρέη και απώλεια εθνικής κυριαρχίας. Τα Φίτζι πάγωσαν κινεζική εκμίσθωση νησιού μετά από λαϊκές αντιδράσεις, ενώ ούτε οι αξιωματούχοι του Βανουάτου δέχονται δημοσίως σχέδια για κινεζική βάση, γνωρίζοντας τον αντίκτυπο που είχε ο φιλοκινεζικός πρωθυπουργός των Νήσων Σολομώντα, ο οποίος παραιτήθηκε προσφάτως.
Ωστόσο, τα όρια της αντίστασής τους είναι δεδομένα. «Οι νησιωτικές χώρες χρειάζονται απεγνωσμένα υποδομές», εξηγεί ο Σουν. «Όταν οι προσφορές της Δύσης καθυστερούν στη γραφειοκρατία, τα κινεζικά κονδύλια επικρατούν από προεπιλογή».
Το περιστατικό του αποκλεισμού του εναέριου χώρου μεταξύ Αυστραλίας και Νέας Ζηλανδίας τον Φεβρουάριο έδειξε πόσο εύκολα οι κινεζικές στρατιωτικές κινήσεις μπορούν να αναστατώσουν τη ζωή σε περιοχές χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά από τα κινεζικά παράλια. Εάν το Πεκίνο καταφέρει να συνδέσει τα έργα του σε μια ενιαία εφοδιαστική αλυσίδα, ο αμερικανικός στόλος θα δυσκολευτεί είτε να ενισχύσει την παρουσία του είτε ακόμα και να διατηρήσει ανοιχτές τις εμπορικές διόδους.
«Όποιος ελέγχει τον νοτιοδυτικό Ειρηνικό, κρατά τη ζωτική γραμμή μεταξύ ΗΠΑ και συμμάχων», προειδοποιεί ο Σεν. «Η Κίνα το έμαθε στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο — μόνο που σήμερα χρησιμοποιεί λιμάνια και αεροδιαδρόμους αντί για αεροπλανοφόρα».
Το εάν η Ουάσιγκτον και οι εταίροι της καταφέρουν να κινηθούν εξίσου γρήγορα με το Πεκίνο, και αν τα νησιωτικά κράτη μπορούν να διαθέτουν αναπτυξιακά κονδύλια χωρίς να παραχωρήσουν την κυριαρχία τους, θα κρίνει το κατά πόσο οι σύμμαχες δυνάμεις θα κινούνται ελεύθερα στην επόμενη κρίση.
