Η Κίνα δεν εξάγει πια μόνο προϊόντα. Εξάγει εξάρτηση. Με κάθε νέο εργοστάσιο, επένδυση ή συμφωνία τεχνολογίας, το Πεκίνο ενισχύει σταθερά την παγκόσμια εξάρτηση από την κινεζική παραγωγή, μια στρατηγική που αποβλέπει στη γεωπολιτική ισχύ σε μια εποχή διεθνών αναταράξεων.
Το παράδειγμα της Ισπανίας: 2.000 Κινέζοι εργάτες στη καρδιά της Ευρώπης
Σύμφωνα με αποκαλυπτικό ρεπορτάζ των Financial Times, η κινεζική εταιρία CATL, ένας από τους μεγαλύτερους και πιο προηγμένους κατασκευαστές μπαταριών ηλεκτρικών οχημάτων στον κόσμο, πρόκειται να μετακινήσει 2.000 Κινέζους εργάτες στην Ισπανία. Στόχος τους: η κατασκευή και ο εξοπλισμός ενός εργοστασίου μπαταριών αξίας 4 δισ. ευρώ κοντά στη Σαραγόσα, στο πλαίσιο κοινοπραξίας με τη Stellantis.
Η κίνηση αυτή, που θυμίζει τις «αποστολές» Κινέζων εργατών στην Αφρική για έργα υποδομών, αναδεικνύει δύο πράγματα:
- Τα κενά δεξιοτήτων της Ευρώπης σε κρίσιμους τομείς, όπως οι μπαταρίες
- Τη διάθεση της Κίνας να κρατήσει την τεχνογνωσία για τον εαυτό της, περιορίζοντας τη μεταφορά τεχνολογίας προς τους εταίρους της
«Δεν νομίζω ότι οι Κινέζοι θέλουν να μοιραστούν την τεχνογνωσία μαζί μας», δήλωσε ο Χοσέ Χουάν Αρσίζ, εργαζόμενος της Stellantis και εκπρόσωπος συνδικάτου. «Αυτός είναι ένας από τους λόγους που θα φέρουν 2.000 εργαζομένους για την κατασκευή και την εγκατάσταση.
Η στρατηγική του Πεκίνου: Η εξάρτηση ως εργαλείο ισχύος
Η κατασκευή του εργοστασίου στην Ισπανία εντάσσεται σε ένα μεγαλύτερο σχέδιο του Πεκίνου, που αποκαλείται «Made in China 2025» και «Dual Circulation Strategy». Πρόκειται για πολιτικές που αποσκοπούν στην αυτάρκεια της Κίνας αλλά και στη διεύρυνση της εξάρτησης του υπόλοιπου κόσμου από τα κινεζικά δίκτυα παραγωγής, τεχνολογίας και πρώτων υλών.
Το πρόγραμμα «Made in China 2025» στοχεύει στην ανάπτυξη εσωτερικών ικανοτήτων σε κρίσιμους βιομηχανικούς τομείς όπως ηλεκτρικά οχήματα, ημιαγωγοί, υψηλής τεχνολογίας μηχανήματα, ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Το «Dual Circulation Strategy» είναι μια πολιτική της κινεζικής κυβέρνησης, σύμφωνα με την οποία δίνεται προτεραιότητα στην εγχώρια κατανάλωση καθιστώντας την οικονομία της πιο αυτοδύναμη και μειώνοντας την εξάρτηση από τις ξένες αγορές, ενώ παραμένει ανοιχτή στο διεθνές εμπόριο και τις επενδύσεις.
Η Κίνα κατέχει επίσης τον έλεγχο κρίσιμων πρώτων υλών και μεταλλευμάτων όπως σπάνιες γαίες, κοβάλτιο και γραφίτης, απαραίτητων για ηλεκτρονικά, μπαταρίες, τηλεπικοινωνίες, κ.ά., τα οποία βρίσκονται υπό τον έντονο έλεγχο της Κίνας. Χρησιμοποιεί επίσης, άμεσα ή έμμεσα, πολιτικές όπως επιδοτήσεις παραγωγής, περιορισμούς εξαγωγών, δασμούς, και τεχνολογική προστασία, ώστε να ενισχύσει το πλεονέκτημά της και να περιορίσει την τεχνολογική διαρροή.
Ο αναλυτής Γιόρις Τιρ του Ινστιτούτου Μελετών Αφάλειας της ΕΕ συνοψίζει το σκεπτικό: «Ο Σι Τζινπίνγκ θέλει να μετατρέψει την Κίνα σε ένα αυτάρκες φρούριο, κάνοντας παράλληλα τον υπόλοιπο κόσμο να εξαρτάται ακόμη περισσότερο από την κινεζική παραγωγή».
Κάτι περισσότερο από μπαταρίες: Οι τομείς της κινεζικής παγίδας
Η Κίνα έχει πλέον κυριαρχήσει σε μια σειρά κρίσιμων βιομηχανικών τομέων, δημιουργώντας βαθιά και πολυεπίπεδη εξάρτηση για τη Δύση:
1. Ηλιακή ενέργεια και πράσινη μετάβαση
Πάνω από το 80% των φωτοβολταϊκών πάνελ που χρησιμοποιούνται παγκοσμίως παράγονται στην Κίνα. Οι ευρωπαϊκές εταιρείες εξαρτώνται από κινεζικά εξαρτήματα, ενώ η Κίνα ελέγχει και τις πρώτες ύλες (πυρίτιο, γυαλί, πλαίσια). Η ενεργειακή μετάβαση της ΕΕ, αντί να μειώσει την εξάρτηση, την έχει απλώς μεταφέρει από τη Ρωσία προς το Πεκίνο. Η ΕΕ εισάγει σχεδόν το σύνολο των πάνελ για την ηλιακή ενέργεια από την Κίνα.
2. Αιολική ενέργεια και υποδομές
Κινεζικοί κολοσσοί όπως οι Goldwind και Envision έχουν κατακτήσει την αγορά των ανεμογεννητριών, υποσκελίζοντας ευρωπαϊκές εταιρείες. Πολλά από τα κρίσιμα εξαρτήματα των ευρωπαϊκών αιολικών πάρκων είναι κινεζικής προέλευσης. Η ΕΕ κινδυνεύει να χάσει τεχνολογική κυριαρχία στον συγκεκριμένο τομέα εάν δεν στηρίξει την δική της παραγωγή, καθώς η εξάρτηση από κινεζικά εξαρτήματα και τεχνολογία αυξάνει.
3. Φαρμακευτικές ουσίες (Active Pharmaceutical Ingredients – APIs)
H Ευρώπη και οι ΗΠΑ εξαρτώνται σχεδόν πλήρως από την Ασία, και κυρίως από την Κίνα για βασικές δραστικές ουσίες φαρμάκων. Σε μια κρίση δημόσιας υγείας, αυτό μεταφράζεται σε στρατηγική αδυναμία.
4. Ημιαγωγοί και τεχνολογία
Η Κίνα έχει επενδύσει δισεκατομμύρια για να αποκτήσει δικό της κύκλο παραγωγής ημιαγωγών και ταυτόχρονα ελέγχει κρίσιμες πρώτες ύλες όπως τον γραφίτη και τις σπάνιες γαίες, υλικά απαραίτητα για ηλεκτρονικά, αμυντικά και ενεργειακά συστήματα. Με κάθε περιορισμό εξαγωγών ή καθυστέρηση αποστολής, το Πεκίνο μπορεί να ασκήσει πίεση σε ολόκληρες αλυσίδες εφοδιασμού.
Η μόχλευση της εξάρτησης
Η εξάρτηση από την κινεζική παραγωγή δεν είναι μόνο οικονομική, είναι και γεωπολιτική. Όταν μια χώρα ή ήπειρος χρειάζεται κινεζικά εξαρτήματα για να λειτουργήσει η βιομηχανία της, το Πεκίνο αποκτά διαπραγματευτικό όπλο. Μπορεί να επιβάλει περιορισμούς, να καθυστερήσει παραδόσεις ή να αλλάξει τους όρους συνεργασίας, μετατρέποντας την οικονομική εξάρτηση σε πολιτική μόχλευση. Η κατοχή των πιο κρίσιμων τεχνολογιών και τεχνογνωσίας σημαίνει ότι άλλες χώρες δυσκολεύονται να αναπτύξουν εντελώς αυτόνομες λύσεις.
Οι Ηνωμένες Πολιτείες το γνωρίζουν καλά. Ο Αμερικανός υπουργός οικονομικών, Σκοτ Μπέσσεντ, προειδοποίησε πρόσφατα τη Μαδρίτη ότι η υπερβολική ευθυγράμμιση με την Κίνα «θα σήμαινε ότι κόβετε τον λαιμό σας».
Η εξάρτηση στην ενέργεια και την καθαρή τεχνολογία ενέχει επίσης πολλούς κινδύνους. Σε μια εποχή που η μετάβαση σε καθαρές μορφές ενέργειας είναι πολιτική και περιβαλλοντική προτεραιότητα, κάποια κράτη που δεν έχουν τις δικές τους αλυσίδες παραγωγής βρίσκονται σε μειονεκτική θέση: είτε καταφεύγουν σε εισαγωγές με το σχετικό κόστος και κινδύνους είτε αναγκάζονται να εξαρτώνται από επενδύσεις και εταιρείες που ελέγχονται από τρίτους με διαφορετικά συμφέροντα.
Ασκείται επίσης πολιτική επιρροή μέσω οικονομικών δεσμών. Οι επενδύσεις (π.χ εργοστάσια, υποδομές) δημιουργούν δεσμούς που συχνά συνοδεύονται από συμβάσεις, συμφωνίες, τεχνική συνεργασία, αλλά και εξαρτήσεις από τεχνικούς, τεχνογνωσία και εργατικό δυναμικό από την Κίνα.
Η Ευρώπη ανάμεσα σε δύο κόσμους
Η ΕΕ προσπαθεί να ισορροπήσει ανάμεσα στην ανάγκη για επενδύσεις και στην αγωνία για τεχνολογική κυριαρχία. Από τη μία, εταιρείες όπως η CATL, Huawei ή BYD φέρνουν κεφάλαια, τεχνολογία και θέσεις εργασίας. Από την άλλη, δημιουργούν έναν νέο ομφάλιο λώρο προς την κινεζική βιομηχανία, που δύσκολα μπορεί να κοπεί χωρίς οικονομικό κόστος.
Η Ισπανία, η Ουγγαρία και η Γερμανία – χώρες που έχουν δεχθεί μεγάλες κινεζικές επενδύσεις – θεωρούνται πλέον στρατηγικοί εταίροι του Πεκίνου εντός της ΕΕ, γεγονός που προκαλεί ανησυχία στις Βρυξέλλες και την Ουάσιγκτον.
Σε αυτό το παγκόσμιο σύστημα, η Κίνα δεν κυριαρχεί απλώς με φθηνή εργασία, αλλά με μονοπώλια γνώσης, υλικών και τεχνολογίας. Σε έναν κόσμο που αλλάζει γρήγορα, η εξάρτηση αυτή είναι κάτι περισσότερο από οικονομικό φαινόμενο, είναι εργαλείο εξουσίας.
Αν η Ευρώπη δεν αναπτύξει δική της παραγωγική βάση, κινδυνεύει να μείνει τεχνολογικά υποτελής, διαπιστώνοντας ότι, στο όνομα της πράσινης ανάπτυξης και καινοτομίας, έχει παραδώσει το μέλλον της στα κινεζικά εργοστάσια.
Η επένδυση της CATL στην Ισπανία είναι μόνο ένα πρόσφατο παράδειγμα, αλλά καθρεφτίζει ευρύτερες τάσεις όπως την προσπάθεια της Κίνα να ‘δέσει’ τον κόσμο στα δικά της δίκτυα παραγωγής, ψηφιοποίησης, ενέργειας και χημικών, ώστε να έχει μεγαλύτερη στρατηγική ευελιξία και πολιτική ισχύ.
Όσο ο υπόλοιπος κόσμος συνεχίζει να εξαρτάται από τα κινεζικά προϊόντα, υλικά και τεχνολογίες τόσο η Κίνα θα κρατά στα χέρια της ένα αόρατο, αλλά πανίσχυρο, μοχλό επιρροής.
