Του Joseph Pearce
Μετάφραση: Αλία Ζάε
Πολλά έχουν ποδοπατηθεί από την επέλαση του μοντερνισμού στην ιστορία. Εγκαταλείποντας τα μαθήματα του παρελθόντος για να κυνηγήσουν ένα φανταστικό μέλλον, όσοι ακολουθούν άκριτα το πνεύμα των καιρών είναι υπεύθυνοι για εκατομμύρια θανάτους στο όνομα μιας μυθολογικής προόδου.
Οι προοδευτικοί της Γαλλικής Επανάστασης εισήγαγαν μια βασιλεία τρόμου μαζί με μια πολιτική γενοκτονίας εναντίον των κατοίκων της Βαντέ σκοτώνοντας κάθε αντιτιθέμενο στην «προοδευτική» ατζέντα. Εμπνευσμένοι από τον πρωτο-κομμουνισμό της Γαλλικής Επανάστασης, οι μπολσεβίκοι της Οκτωβριανής Επανάστασης στη Ρωσία θυσίασαν δεκάδες εκατομμύρια πολίτες στο βωμό της «προόδου».
Αλλά και στην Κίνα, οι κομμουνιστές σκότωσαν δεκάδες εκατομμύρια ανθρώπους στο όνομα του ίδιου θανάσιμου προοδευτισμού. Στη Γερμανία, ένας άλλος τύπος σοσιαλισμού εμφανίστηκε με τη μορφή των Εθνοσοσιαλιστών. Η αποτρόπαιη κληρονομιά αυτών των μοντερνιστικών δογμάτων φανερώνεται στη φρικαλεότητα της γκιλοτίνας, των γκούλαγκ και των θαλάμων αερίων.
Η συνεχής εξέλιξη της τεχνολογίας χάρισε στον μοντερνισμό πρωτοφανείς δυνατότητες για την κατασκευή όπλων μαζικής καταστροφής. Τον προηγούμενο αιώνα, το πνεύμα του μοντερνισμού ήταν παρόν στις σφαγές των δύο παγκοσμίων πολέμων προσθέτοντας δεκάδες εκατομμύρια νεκρούς στο σύνολο των θυμάτων της νεωτερικότητας, με αποκορύφωμα τις δύο ατομικές βόμβες στη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι.
Τις πρόσφατες δεκαετίες, ο μοντερνισμός εισήγαγε μια κουλτούρα θανάτου στην οποία η συστημική βρεφοκτονία είναι όχι μόνο επιτρεπτή αλλά σε κάποιες περιπτώσεις επιβαλλόμενη, μεταφέροντας τον πόλεμο στις τάξεις των αδυνάτων, στο όνομα πάντα της «προόδου».
Μέσα στο χάος και την τρέλα της νεωτερικότητας, η λογοτεχνία έχει εκφέρει συχνά τις αντιρρήσεις της με δυνατή φωνή.
Ο επιστημονισμός επί τω έργω
Στην αρχική περίοδο του μοντερνισμού, ο Τζόναθαν Σουΐφτ σατίριζε τους κινδύνους του επιστημονισμού στα «Ταξίδια του Γκιούλιβερ», ένα έργο που μπορεί να θεωρηθεί πρόδρομος της επιστημονικής φαντασίας. Ο Σουΐφτ μας συστήνει παράδοξα, άγνωστα πλάσματα, όπως τα πλατωνικά ιπποειδή χουΐχνχνμ και τα κτηνώδη ανθρωποειδή γιαχού, και μας παρουσιάζει τα «επιστημονικά» θαύματα των πλεούμενων νησιών και τις «επιστημονικές» γκάφες τρελών επιστημόνων.
Ο Σουΐφτ δεν έγραφε μόνο για να ασκήσει την φαντασία του στο πεδίο της επιστήμης, αλλά και για να εξορκίσει την ανοησία του μοντερνισμού και του επιστημονισμού. Τον τελευταίο θα μπορούσαμε να τον ορίσουμε ως τη θεοποίηση των φυσικών επιστημών και την αναγωγή τους σε υπέρτατο κριτή κάθε αλήθειας.
Ως βαθιά παραδοσιακός χριστιανός, ο Σουΐφτ χρησιμοποιεί την επιστήμη στη μυθοπλασία του για να αποκαλύψει τις τρέλες του αναδυόμενου εκείνη την εποχή επιστημονισμού. Με αυτόν τον τρόπο, άρχισε μια λογοτεχνική παράδοση που ακολούθησαν πολλοί συγγραφείς, στην οποία η επιστημονική φαντασία, παρά την αναφορά της στην επιστήμη με τη σύγχρονη έννοια, αντλεί από την επιστήμη με την παλιά, παραδοσιακή έννοια. Έτσι, η καλύτερη επιστημονική φαντασία εμπνέεται από τη φιλοσοφία, παρά τον αριθμό των διαστημόπλοιων, χρονομηχανών και πεντάποδων εξωγήινων που μπορεί να εμφανίζονται στην πλοκή.
Η Μαίρη Σέλλεϋ στον «Φράνκενσταϊν» παρουσίασε τον επιστημονισμό σαν ένα τέρας που καταβρόχθιζε τους αθώους πριν καταστρέψει τον εαυτό του και τους θιασώτες του. Αυτό το συναρπαστικό μυθιστόρημα, γραμμένο από μια νέα κοπέλα, συνεχίζει να κεντρίζει τη λαϊκή φαντασία, παρά τις ατέλειές του, γιατί αντιμετωπίζει αιώνια ερωτήματα που αφορούν τη σχέση της επιστημονικής γνώσης με την ηθική φιλοσοφία. Παραμένει ζωντανό ως λογοτεχνικό έργο, αν και έχουν περάσει περισσότερα από 200 χρόνια από τότε που γράφτηκε, γιατί παλεύει με θεμελιώδη ερωτήματα γύρω από τη ζωή και τον θάνατο. Μας εντυπωσιάζει γιατί παλεύει με την κουλτούρα του θανάτου.
Ενάντια στα εγγενή κοινωνικά προβλήματα
Ο Τσαρλς Ντίκενς άσκησε έντονη κριτική στον άκαρδο, βιομηχανικό υλισμό, τόσο στην καπιταλιστική όσο και στην σοσιαλιστική μορφή του, απηχώντας την περιφρόνηση του Ουΐλλιαμ Μπλέικ για τους «σκοτεινούς σατανικούς μύλους». Στην «Ιστορία των δύο πόλεων», το πιο ευπώλητο βιβλίο του, που έχει ξεπεράσει τα 200 εκατομμύρια αντίτυπα, αποκαλύπτει την κακία και την αχρειότητα μιας σοσιαλιστικής επανάστασης, παράλληλα με τον θρίαμβο της ανιδιοτελούς αγάπης που επισκιάζει τη μοχθηρία της εποχής.
Τον 20ο αιώνα, οι φωνές της αντίδρασης ακούστηκαν από τους Ρόμπερτ Χιου Μπένσον («Ο κύριος του κόσμου»), Άλντους Χάξλεϋ («Θαυμαστός καινούριος κόσμος») και Τζορτζ Όργουελ («1984», «Η φάρμα των ζώων»). Αυτά τα προειδοποιητικά δυστοπικά μυθιστορήματα μας παρουσιάζουν οράματα των άσχημων κόσμων που ενδέχεται να δημιουργηθούν αν δεν αντιμετωπίσουμε και δεν ελέγξουμε κάποιες εγγενείς τάσεις που ενυπάρχουν στον δικό μας κόσμο.
Στη δυστοπία του Μπένσον βλέπουμε τους κινδύνους της εκκοσμίκευσης της Εκκλησίας και την άνοδο της λαϊκής δημαγωγίας. Στο μυθιστόρημα του Χάξλεϋ, παρουσιάζονται οι κίνδυνοι του ηδονισμού και η μαλθακή απάθεια που προκαλεί ο εθισμός στην άνεση. Ο Όργουελ μιλά για τη διαφθορά που είναι εγγενής στη σοσιαλιστική επανάσταση και για τη δυσοίωνη δυνατότητα που υπάρχει στον σύγχρονο κόσμο για παγκόσμια τυραννία. Αυτά τα δυστοπικά σενάρια, που μας προειδοποιούν για την άσχημη εξέλιξη που μπορεί να έχει ο κόσμος μας, μπορούν επίσης να μας εμπνεύσουν να φανταστούμε και να κατανοήσουμε καλύτερα την εξέλιξη που θα έπρεπε να έχει – την ευτοπία.
Η αποχαλίνωση της τεχνολογίας
Οι ποιητές του πολέμου, ειδικά ο Ζίγκφιντ Σάσουν και ο Ουΐλφρεντ Όουεν, αποκάλυψαν την αποτρόπαιη ασχήμια και τις απάνθρωπες μαζικές σφαγές του βιομηχανοποιημένου πολέμου που η τεχνολογική «πρόοδος» υλοποίησε. Στη «Λιτανεία των χαμένων», ο Σάσουν χλευάζει τις απόψεις της «προόδου» που κάνουν την ανθρωπότητα στην πραγματικότητα να οπισθοδρομεί:
«Μέσα στη διάλυση της πίστης στην ανθρώπινη καλοσύνη-
Μέσα στην υποδούλωση της ανθρωπότητας στις μηχανές-
Μέσα στο χάος της φρικτής τυραννίας αντέξαμε,
Και τον τρόμο της ατομικής καταστροφής προβλέψαμε-
Απελευθέρωσέ μας από τον εαυτό μας.»
Μια άλλη ποιήτρια, η Έντιθ Σίτγουελ, εκφράζει παρόμοιο τρόμο στη «Σκιά του Κάιν», το πρώτο από τα «Τρία ποιήματα για την Ατομική Εποχή»:
«Δεν προσέξαμε το Σύννεφο στους Ουρανούς που έμοιαζε με το χέρι του Ανθρώπου…Αλλά ακούστηκε ένα βουητό σαν να ενώθηκαν ο Ήλιος και η Γη – ο Ήλιος κατεβαίνοντας κι η Γη ανεβαίνοντας να πάρει τη θέση του εκεί ψηλά…Η Πρωταρχική Ύλη έσπασε, η μήτρα απ΄ όπου προήλθε όλη η ζωή. Τότε στον δολοφονημένο ήλιο υψώθηκε μια στήλη τοτεμική στη μνήμη του Ανθρώπου».
Στο «Άσμα για τον Λέιμποβιτς», ο Ουώλτερ Μ. Μίλλερ απεικονίζει έναν κόσμο στον οποίο ένα πυρηνικό ολοκαύτωμα έχει προκαλέσει το βίαιο και απότομο τέλος της τρέλας του μοντερνισμού, και στον οποίο η αιώνια αλήθεια παρέμεινε αδιατάρακτη παρά την απόλυτη καταστροφή, αναδυόμενη σαν φοίνικας πίστης στον Θεό και τον άνθρωπο από τις στάχτες του αθεϊστικού μηδενισμού και του απάνθρωπου επιστημονισμού.
Αντίδοτα για τις σύγχρονες τυραννίες
Στο έργο του «Ο άνθρωπος που ήταν Πέμπτη», ο Γ. Κ. Τσέστερτον αποκάλυψε πώς οι ιδέες έχουν συνέπειες, και ακόμα πιο συγκεκριμένα, πώς οι κακές ιδέες έχουν κακές συνέπειες, δείχνοντας πώς ο μηδενισμός εκμηδενίζει την καλοσύνη, την αλήθεια και την ομορφιά. Αποκάλυψε όμως και το φως που εκμηδενίζει τον ίδιο τον μηδενισμό. Στην «Τριλογία του διαστήματος», ο Κ.Σ. Λιούις εκθέτει τον δαιμονικό πυρήνα του υλισμού και τις διαβολικές συνέπειες του επιστημονισμού, και δείχνει πώς η αληθινή αλτρουιστική αγάπη, και ιδιαίτερα η συζυγική αγάπη, είναι το αντίδοτο για το δηλητήριο του μοντερνισμού.
Στο σπουδαιότερο ίσως ποίημα του περασμένου αιώνα, την «Άγονη Γη» του Τ.Σ. Έλιοτ, παρατηρούμε πώς η νεωτερικότητα έχει φτιάξει «κούφιους ανθρώπους», άκαρδους και ακέφαλους, που αγνοούν τις βαθύτερες αλήθειες που συντηρούν την ανθρώπινη άνθιση.
Στη Ρωσία, τα έργα του Ντοστογιέφσκι προφήτευσαν τους κινδύνους της μηδενιστικής ιδεολογίας και τα έργα του Σολζενίτσιν φανέρωσαν την τρομοκρατία της σοβιετικής τυραννίας. Στο «Μία ημέρα του Ιβάν Ντενίσοβιτς», ο Σολζενίτσιν δείχνει πώς συντρίβονται οι άνθρωποι κάτω από την μπότα της «προόδου», αλλά και πώς μπορεί να θριαμβεύσει το ανθρώπινο πνεύμα ακόμα και μέσα στα πιο απάνθρωπα πολιτικά συστήματα.
Όλα αυτά τα σπουδαία έργα μας θυμίζουν ότι η λογοτεχνία βλέπει πέρα από τη νεωτερικότητα, υπερβαίνοντας τον χρόνο με τα άχρονα οράματά της και, σκορπίζοντας γύρω της το φως της αλήθειας, μας βοηθά να διακρίνουμε την καλοσύνη που βασιλεύει πέρα από το σκοτάδι και την αλήθεια που ξεπερνά κάθε ψέμα.
Ο Τζόζεφ Πιρς είναι συγγραφέας του βιβλίου «Σολζενίτσιν: Μια εξόριστη ψυχή» «Solzhenitsyn: A Soul in Exile» (Ignatius Press).
Ακολουθήστε μας στο Telegram @epochtimesgreece
Ακολουθήστε μας στο Parler @epochtimesgreece
Ακολουθήστε μας στο SafeChat @epochtimesgreece
