Κυριακή, 06 Οκτ, 2024
Από την έκθεση «Πάολο Ουτσέλο – Η Παναγία με το θείο βρέφος» στο Βασιλικό Κάστρο της Βαρσοβίας. (Βασιλικό Κάστρο της Βαρσοβίας, Πολωνία)

«Η Παναγία με το θείο βρέφος»: Η προοπτική του Πάολο Ουτσέλο

Μετάφραση: Αλία Ζάε

ΒΑΡΣΟΒΙΑ, Πολωνία – Φανταστείτε πως μπαίνετε σε ένα δωμάτιο γεμάτο ανθρώπους που προσπαθούν να τραβήξουν, ο καθένας χωριστά, την προσοχή σας. Κάθε ένας τους έχει ξεχωριστή φωνή, στυλ και ένα ιδιαίτερο μήνυμα ειδικά για εσάς. Ίσως ακούσετε πρώτα αυτόν που μιλά πιο δυνατά ή αυτούς που στέκονται πιο κοντά σας, πριν πάτε να γνωρίσετε τους υπόλοιπους που βρίσκονται στο δωμάτιο. Μετά από λίγη ώρα, η προσοχή σας φθίνει. Ακόμα κι αν σας πουν κάτι τρομερά σημαντικό, απλά δεν ακούτε.

Κάπως έτσι νιώθω κάθε φορά που επισκέπτομαι ένα μουσείο, πινακοθήκη ή έπαυλη. Ποικίλα και σπουδαία έργα τέχνης, αντικείμενα και αρχιτεκτονικά στοιχεία τραβούν την προσοχή μου μια εδώ και μια εκεί. Η εμπειρία είναι συναρπαστική και εξουθενωτική ταυτόχρονα. Προκειμένου να αποφύγω την κούραση και τον κορεσμό, έμαθα να ιεραρχώ αυτά που βλέπω ή να επισκέπτομαι τον χώρο περισσότερες φορές. Τα ‘ραντεβού’ με συγκεκριμένα κομμάτια είναι ο τρόπος μου να τιμώ τους καλλιτέχνες, τεχνίτες ή αρχιτέκτονες που αφιέρωσαν άπειρες ώρες, μέρες, χρόνια, ακόμα και δεκαετίες, προκειμένου να τελειοποιήσουν τις ικανότητές τους.

Το Βασιλικό Κάστρο της Βαρσοβίας

Πρόσφατα, βρέθηκα σε μια πραγματική γιορτή για τις αισθήσεις, από την άποψη της τέχνης και της αρχιτεκτονικής: στο Βασιλικό Κάστρο της Βαρσοβίας. Εκτός από την επίσκεψη στο ίδιο το κάστρο, συμπεριέλαβα στον κατάλογο των πραγμάτων που ήθελα να δω οπωσδήποτε δυο πορτραίτα του Ρέμπραντ, την περιοδική έκθεση «Μια ιστορία από τον Μποτιτσέλι: έργα των δασκάλων της Αναγέννησης από τη συλλογή της Ακαδημίας της Καράρα», ένα δωμάτιο γεμάτο με αστικά τοπία της Βαρσοβίας του Βενετσιάνου ζωγράφου Μπερνάρντο Μπελότο και την έκθεση «Πάολο Ουτσέλο – η Παναγία με το θείο βρέφος», που προστέθηκε τελευταία στιγμή στον κατάλογό μου.

Είχα ήδη δει τον πίνακα του Ουτσέλο «Η Παναγία με το θείο βρέφος» στο διαδίκτυο. Τα κάπως άτονα χρώματα, τα υπερβολικά επιμήκη δάκτυλα της Μαρίας και η μάλλον κενή της έκφραση δεν με είχαν συγκινήσει. Βλέποντας όμως τον πίνακα άμεσα, η αντίδραση μου ήταν διαφορετική. Τα χρώματα σαν να ζωντάνεψαν, οι αναλογίες έγιναν ασήμαντες… οι αγνές προθέσεις του έργου με άγγιξαν με έναν τρόπο και σε ένα επίπεδο που δεν μπορώ να κατανοήσω επακριβώς.

Στον πίνακα, ο Ουτσέλο απεικονίζει τη στιγμή που η Παρθένος συνειδητοποιεί τη μοίρα του γιου της και τη μεγάλη θυσία της – ότι ο γιος της πρέπει να πεθάνει για τη σωτηρία των ανθρώπων. Αν και το πρόσωπο της Μαρίας είναι στραμμένο προς εμάς, το βλέμμα της υψώνεται προς τον Θεό. Ο Χριστός κάθεται στην αγκαλιά της απόλυτα προσηλωμένος στο πουλάκι που η μητέρα Του κρατά στο χέρι της. Το χέρι Του είναι τεντωμένο προς το πουλί, σαν να ετοιμάζεται να το ευλογήσει ή να το πιάσει, όπως κάθε παιδί θα προσπαθούσε να κάνει. Αν και η κίνηση αυτή μοιάζει φυσική για ένα παιδί, για τους Χριστιανούς έχει ένα ιδιαίτερο νόημα, καθώς γνωρίζουν ότι το πουλί, και ειδικά η καρδερίνα, συμβολίζει τα Πάθη του Χριστού.

Πάολο Ουτσέλο «Η Παναγία με το θείο βρέφος», περ. 1430. Βασιλικό Κάστρο της Βαρσοβίας. (Βασιλικό Κάστρο, Πολωνία)

 

Ο Ουτσέλο απεικόνισε τη Μαρία με μία λάμψη και ένα φωτοστέφανο για να τονίσει την ιερότητα της σκηνής. Κοιτώντας προσεκτικά το πρόσωπό της, μπόρεσα να διακρίνω τη μεγάλη της ευσέβεια. Το υψωμένο προς τον Θεό βλέμμα της μας δείχνει ότι τοποθετεί αδιαπραγμάτευτα την πίστη της πάνω απ’ όλα, πάνω από κάθε γήινο ζήτημα, υπερβαίνοντας ακόμα και τον δεσμό της μητέρας με το παιδί της. Μου δίδαξε την ταπεινότητα.

Το έτος δημιουργίας του πίνακα υπολογίζεται γύρω στα 1430. Με την πάροδο των χρόνων, αρκετές στρώσεις χρώματος έχουν φύγει, αποκαλύπτοντας μέρος της δημιουργικής διεργασίας στον θεατή που θα το δει από κοντά. Για παράδειγμα, έχει εμφανιστεί η αρχική ιδέα του ζωγράφου να απεικονίσει τον Χριστό γυμνό και τη Μαρία να τον υποβαστάζει από κάτω με το χέρι της.

Είναι επίσης διακριτά ορισμένα τρισδιάστατα στοιχεία που έχει εισάγει ο Ουτσέλο με τη νέα μαθηματική μέθοδο της προοπτικής. Ο Ουτσέλο μαζί με τον σύγχρονό του Μαζάτσο ήταν από τους πρώτους που χρησιμοποίησαν την προοπτική με ένα σημείο φυγής. Παρατηρήστε το φωτοστέφανο του Χριστού και τον θρόνο της Παναγίας.

Πάολο Ουτσέλο «Η Παναγία με το θείο βρέφος» (λεπτομέρεια), περ. 1430. Βασιλικό Κάστρο της Βαρσοβίας. (Βασιλικό Κάστρο, Πολωνία)

 

Η προοπτική του Ουτσέλο

Ο Πάολο Ουτσέλο [Paolo Uccello, 1397-1475] έκανε κυρίως διακοσμητικά έργα και θρησκευτικές εικόνες. Ήταν ζωγράφος του Τετρακόσια (Κουατροτσέντο1), εποχή μετάβασης από τον γοτθικό μεσαίωνα στην αυγή της Αναγέννησης.

Το έργο «Βιογραφίες των καλύτερων ζωγράφων, γλυπτών και αρχιτεκτόνων» του Τζόρτζο Βαζάρι, φημισμένου ιστορικού τέχνης του 16ου αιώνα, αποκαλύπτει μερικά πράγματα για τη ζωή του:

Το πραγματικό του όνομα ήταν Πάολο ντι Ντόνο, αλλά απέκτησε το ψευδώνυμο Ουτσέλο (uccello στα ιταλικά σημαίνει πουλί) χάρη στη μεγάλη του αγάπη για τα ζώα, ιδίως για τα πουλιά. Επειδή τα οικονομικά του δεν του επέτρεπαν να έχει ζώα στο σπίτι, είχε γεμίσει τον χώρο του με σχέδια και πίνακες που αναπαριστούσαν κάθε είδους πλάσματα.

Ο Βαζάρι περιγράφει με λεπτομέρειες τις αναζητήσεις και τους πειραματισμούς του Ουτσέλο με την προοπτική, που απ΄ό,τι φαίνεται του είχε γίνει εμμονή. Ο Ντονατέλο, φίλος του και συμμαθητής του υπό την καθοδήγηση του γλύπτη δασκάλου Λορέντζο Γκιμπέρτι, τον είχε προειδοποιήσει: «Αχ, Πάολο, αυτή η προοπτική σου σε κάνει να εγκαταλείπεις την ουσία για μια σκιά, μια χίμαιρα. Αυτά τα πράγματα είναι χρήσιμα μόνο σε όσους κάνουν ενθέσεις σε ξύλο, που γεμίζουν τα περιγράμματα με ξύσματα και ροκανίδια, με σπείρες και μαιάνδρους και άλλα διακοσμητικά στοιχεία.» Αλλά ο Ουτσέλο επέμενε να ερευνά και να τελειοποιεί διάφορες τεχνικές προοπτικής, μέχρι που απομονώθηκε εντελώς.

«Τι γλυκό πράγμα που είναι η προοπτική!» έλεγε. Οι εκτεταμένες του έρευνες στην προοπτική ενέπνευσαν πολλούς επιφανείς καλλιτέχνες της Αναγέννησης, όπως ο Λεονάρντο ντα Βίντσι, ο Πιέρο ντε λα Φραντσέσκα και ο Άλμπρεχτ Ντύρερ, να γράψουν πραγματείες και μελέτες επί του θέματος, σύμφωνα με τον ιστότοπο The Art Story.

* * *

Μόνο όταν στάθηκα μπροστά από το ίδιο το έργο, την «Παναγία με το θείο βρέφος», μπόρεσα να αντιληφθώ και να εκτιμήσω το εσωτερικό βάθος του. Και συνειδητοποίησα ότι εφ’ εξής πρέπει να δίνω μεγαλύτερη προσοχή σε παρόμοιους πίνακες, να εκτιμώ την τεχνική τους και να μη βιάζομαι να τους προσπεράσω ρίχνοντας μόνο μια γρήγορη ματιά. Κάτω από την επιφάνεια ίσως κρύβεται ένα βαθύτερο νόημα. Αυτή είναι μια ενδιαφέρουσα προοπτική!

Η Λορέιν Φεριέ αρθρογραφεί για την Epoch Times, εστιάζοντας σε τεχνίτες και καλλιτέχνες, κυρίως Βορειοευρωπαίους και Αμερικανούς, οι οποίοι μεταφέρουν με το έργο τους ομορφιά και παραδοσιακές αξίες. Επιλέγει να παρουσιάσει τις σπάνιες ή λιγότερο γνωστές τέχνες, με την ελπίδα να βοηθήσει στη διατήρηση της παραδοσιακής καλλιτεχνικής κληρονομιάς. Ζει και εργάζεται στην Αγγλία, σε ένα προάστιο του Λονδίνου.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1. Με τον όρο Κουατροτσέντο (από το ιταλικό quattrocento που σημαίνει τετρακόσια), αναφερόμαστε στα πρώτα χρόνια του 15ου αιώνα – από το 1400 μ.Χ. μέχρι το 1499 μ.Χ. – στην Ιταλία, ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά την τέχνη και τον πολιτισμό.

Πως μπορείτε να μας βοηθήσετε ώστε να συνεχίσουμε να σας κρατάμε ενημερωμένους

Ποιος είναι ο λόγος που χρειαζόμαστε την βοήθειά σας για την χρηματοδότηση του ερευνητικού ρεπορτάζ μας; Επειδή είμαστε ένας ανεξάρτητος οργανισμός ειδήσεων που δεν επηρεάζεται από καμία κυβέρνηση, εταιρεία ή πολιτικό κόμμα. Από την ημέρα που ξεκινήσαμε, έχουμε έρθει αντιμέτωποι με προσπάθειες αποσιώπησης της αλήθειας κυρίως από το Κινεζικό Κομμουνιστικό Κόμμα. Αλλά δεν θα λυγίσουμε. Η ελληνική έκδοση της Epoch Times βασίζεται ολοκληρωτικά στις γενναιόδωρες συνεισφορές σας για να διατηρήσει την παραδοσιακή δημοσιογραφία ζωντανή και υγιή στην Ελληνική γλώσσα. Μαζί, μπορούμε να συνεχίσουμε να διαδίδουμε την αλήθεια.

Σχολιάστε