Η αυξανόμενη πίεση από το Πεκίνο προς τα μικρά νησιωτικά κράτη του Ειρηνικού, τα οποία λαμβάνουν εκτενή χρηματοδότηση είτε ως βοήθεια είτε ως επενδύσεις σε έργα που ωφελούν το Κομμουνιστικό Κόμμα της Κίνας (ΚΚΚ), έχει προκαλέσει ορατά «ρήγματα» στο Φόρουμ Νησιών του Ειρηνικού (Pacific Islands Forum – PIF) για πρώτη φορά.
Τα μέλη έχουν αναγκαστεί να πάρουν θέση σχετικά με την απαγόρευση της Ταϊβάν από τη συμμετοχή στην επικείμενη σύνοδο ηγετών τον Σεπτέμβριο στα Νησιά Σολομώντα. Πρόκειται για σημαντική απόκλιση από τη μακροχρόνια και μέχρι πρόσφατα ομόφωνη πολιτική του Φόρουμ, η οποία προέβλεπε ότι το PIF είναι «φίλος όλων, εχθρός κανενός».
Από την ίδρυσή του το 1971, το Φόρουμ έχει συγκεντρώσει 18 μέλη για να συζητήσουν κοινά ζητήματα. Παράλληλα, προσκαλούσε συνεργάτες ως παρατηρητές ή περιορισμένους συμμετέχοντες. Σήμερα υπάρχουν 21 αναπτυξιακοί συνεργάτες, από γειτονικές χώρες όπως η Ινδονησία μέχρι μακρινούς εταίρους όπως η Γαλλία, και από το 1990 και η Κίνα.
Το 1992, η Ταϊβάν απέκτησε τον χαμηλότερο βαθμό συνεργασίας ως εταίρος διαλόγου και παρέμεινε έτσι χωρίς ιδιαίτερα συμβάντα μέχρι το 2024, παρά τη σαφή δυσφορία του Πεκίνου. Όταν η αναφορά της Ταϊβάν εμφανίστηκε στην τελική ανακοίνωση της Συνόδου Ηγετών, η αντίδραση του Πεκίνου ήταν άμεση και αυστηρή.
Ο ειδικός απεσταλμένος της ΚΚΚ για τον Ειρηνικό, Τσιάν Μπο, δήλωσε σε δημοσιογράφους στο Νουκουαλόφα ότι επρόκειτο για «έκπληξη και λάθος που πρέπει να διορθωθεί». Λίγες ώρες αργότερα, η ανακοίνωση επανεμφανίστηκε στον ιστότοπο του Φόρουμ χωρίς καμία αναφορά στην Ταϊβάν.
Τα τελευταία χρόνια, θέματα όπως η κλιματική αλλαγή και οι επιπτώσεις της σε μικρά και χαμηλά νησιά, η ρύπανση των ωκεανών και η πιθανότητα εξόρυξης σε μεγάλα βάθη έχουν απασχολήσει ιδιαίτερα, μαζί με παραδοσιακές ανησυχίες όπως η περιφερειακή οικονομική ανάπτυξη και η εκπαίδευση.
Το τρέχον σχέδιο δράσης του Φόρουμ, με τίτλο «Στρατηγική 2050 για την Γαλάζια Ήπειρο του Ειρηνικού», αναγνωρίζει τη σημασία της περιφερειακής συνεργασίας για τη μεγιστοποίηση των οφελών για τους λαούς των νησιών και δεσμεύει τα μέλη στην επίλυση διαφορών μέσω συναίνεσης «με τον δικό μας μοναδικό Ειρηνικό Τρόπο».
Ωστόσο, ορισμένα κράτη άρχισαν να ανταποκρίνονται στις προσφορές βοήθειας και επενδύσεων του Πεκίνου, ανακαλύπτοντας ότι συνοδεύονται από προσδοκίες υποστήριξης της εξωτερικής πολιτικής της Κίνας.
Υποκύπτοντας στην πίεση
Μερικές χώρες, όπως τα Φίτζι, παραμένουν σταθερές στην παραδοσιακή προσέγγιση που συνέδεε τα 18 κράτη για πάνω από 50 χρόνια. Άλλες, ωστόσο, δεν κρύβουν τη διάθεσή τους να ακολουθήσουν τις οδηγίες του Πεκίνου.
Η φετινή σύνοδος πραγματοποιείται στα Νησιά Σολομώντα, τα οποία το 2019 αναγνώρισαν διπλωματικά την Κίνα και τρία χρόνια αργότερα υπέγραψαν συμφωνία ασφάλειας με το Πεκίνο. Η διοργανώτρια χώρα έχει θεωρητικά την εξουσία να προσκαλεί ή να αποκλείει όποιον επιθυμεί. Ωστόσο, το Φόρουμ δεσμεύτηκε να ενεργεί «ενωμένα και αλληλέγγυα» με τους συνεργάτες για την «προστασία των συλλογικών συμφερόντων» του.
Υπό την πίεση του Πεκίνου, οι διοργανωτές εγκατέλειψαν την αρχή τους και ανακοίνωσαν μια συμβιβαστική απόφαση: φέτος, το PIF θα γίνει λέσχη μόνο για μέλη. Κανείς—ούτε η Κίνα, ούτε η Ταϊβάν, ούτε οι Ηνωμένες Πολιτείες—δεν θα συμμετάσχει.
Ο πρωθυπουργός των Νήσων Σολομώντα, Τζερεμάια Μανέλε, δήλωσε ότι η απόφαση θα δώσει στους ηγέτες την ευκαιρία να εστιάσουν σε μια ανασκόπηση του τρόπου που το Φόρουμ συνεργάζεται με διπλωματικούς εταίρους, μέσω μεταρρυθμίσεων στον Μηχανισμό Συνεργασίας και Συμμετοχής. Η διαδικασία αυτή, που θα δημιουργούσε νέο σύστημα «Επιπέδου 1» και «Επιπέδου 2» συνεργατών, αναμενόταν να ισχύσει φέτος, αλλά καθυστέρησε.
Μέχρι την ολοκλήρωση της ανασκόπησης, είπε ο Μανέλε, έχει νόημα όλοι οι μη μέλη να απέχουν. Ωστόσο, χώρες με διπλωματικές αντιπροσωπείες στα Νησιά Σολομώντα, όπως η Κίνα και οι ΗΠΑ, θα μπορούν να συμμετέχουν περιθωριακά, κάτι που δεν ισχύει για την Ταϊβάν.
Θλιβερή απόφαση
Το υπουργείο Εξωτερικών της Ταϊβάν εξέφρασε απογοήτευση, χαρακτηρίζοντας την απόφαση «κατανοητή αλλά θλιβερή». Ο πρόεδρος του Παλάου, Σουράνγκελ Ουίπς Τζούνιορ, που δημόσια είχε ζητήσει τη συμμετοχή της Ταϊβάν, έκανε λόγο για «χαμένη ευκαιρία».
Το Παλάου, το Τουβαλού και τα Νησιά Μάρσαλ είναι τα τελευταία κράτη του Ειρηνικού που διατηρούν δεσμούς με την Ταϊβάν, από έξι πριν έξι χρόνια, ενώ υπάρχουν αναφορές ότι το Τουβαλού σκέφτεται να μην παραστεί. Ο Ουίπς τόνισε ότι το Παλάου θα συμμετάσχει, αν και δεν συμφωνεί με την απόφαση.
Ο πρωθυπουργός της Νέας Ζηλανδίας, Κρίστοφερ Λάξον, δήλωσε ότι ανησυχεί και ότι η χώρα του είχε «υπερασπιστεί έντονα το καθεστώς της προηγούμενης κατάστασης». Η υπουργός Εξωτερικών της Αυστραλίας, Πένι Γουόνγκ, τόνισε ότι «η Αυστραλία υποστηρίζει τη συμμετοχή όλων των αναπτυξιακών και διαλόγου εταίρων στη Σύνοδο Ηγετών του PIF».
Η Αυστραλία, πλήρες μέλος του Φόρουμ, παρέχει σημαντική χρηματοδότηση, περίπου 36% του λειτουργικού προϋπολογισμού της Γραμματείας. Τον Ιούνιο, ανακοίνωσε πακέτο στήριξης 20 εκατ. δολαρίων για τη σύνοδο στα Νησιά Σολομώντα, καλύπτοντας οχήματα, κυβερνοασφάλεια και logistics.
Η Νέα Ζηλανδία, επίσης μέλος, δεν συνεισφέρει απευθείας στον προϋπολογισμό του Φόρουμ, αλλά διοχετεύει σημαντικό μέρος του προγράμματος αναπτυξιακής βοήθειάς της σε άλλα κράτη-μέλη, συνολικά περίπου 1,8 δισ. δολάρια για την τριετία έως τον Ιούνιο 2024.
Ο Ουίπς τόνισε ότι στο επόμενο PIF, που θα φιλοξενηθεί στο Παλάου το 2026, όλοι—συμπεριλαμβανομένων Κίνας και Ταϊβάν—θα είναι ευπρόσδεκτοι.
Του Rex Widerstrom
