Σχολιασμός
Ορισμένες προσωπικότητες στην ιστορία των ιδεών άσκησαν τεράστια επιρροή κατά την πορεία των ανθρώπινων υποθέσεων. Γνωρίζουμε κάποια από τα ονόματά τους (Ακινάτης, Λοκ, Τζέφερσον, Μαρξ, Δαρβίνος, Αϊνστάιν, Κέυνς), ωστόσο, άλλες εξίσου σημαντικές μορφές, παραμένουν λιγότερο κατανοητές στις μέρες μας, όπως ο Γκ. Φ. Χέγκελ, ο Σίγκμουντ Φρόυντ και πολλοί άλλοι.
Ξεχωριστή θέση κατέχει ένας άνθρωπος που λειτούργησε ως κρυφός αρχιτέκτονας του ήθους και της φιλοδοξίας που επιβιώνουν εώς σήμερα στη Δύση. Αυτό οφείλεται στην παράξενα ανθεκτική κληρονομιά του, η οποία μόλις πρόσφατα αντιμετώπισε μια πραγματική κρίση.
Πρόκειται για τον Ανρί ντε Σαιν-Σιμόν (1760–1825). Το μόνο που γνωρίζουν οι άνθρωποι γι’ αυτόν στις μέρες μας είναι ότι ήταν πρωτοσοσιαλιστής πριν από τον Μαρξ. Το πρόβλημα είναι ότι αυτό δεν είναι αλήθεια: ποτέ δεν χρησιμοποίησε αυτές τις λέξεις και ποτέ δεν υποστήριξε τη συλλογική ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής. Αντίθετα, ήταν ο αρχιερέας της τεχνοκρατίας, μια υπόθεση που προωθούσε με ιεραποστολικό ζήλο, στο όνομα της ανύψωσης των φτωχών και της εργατικής τάξης.
Η βιογραφία του Σεν-Σιμόν είναι αρκετά ιδιόμορφη. Γεννημένος από αριστοκρατική γαλλική καταγωγή, συχνά ισχυριζόταν χωρίς αποδείξεις ότι ήταν απόγονος του Καρλομάγνου (φυσικά!). Ήταν μάρτυρας του μεγάλου γεγονότος που καθόρισε τα πρώτα και διαμορφωτικά του χρόνια, της Γαλλικής Επανάστασης και της πτώσης του καθεστώτος της μοναρχίας.
Δεν μπορούμε να φανταστούμε στην εποχή μας τις επιπτώσεις αυτού του γεγονότος για τους Ευρωπαίους διανοούμενους. Όλη η κυβέρνηση και ο ακαδημαϊκός κόσμος από τα τέλη του Μεσαίωνα είχαν σχηματιστεί με βάση την υπόθεση ότι οι κληρονομικοί μονάρχες ήταν οι καλύτεροι θεματοφύλακες της πολιτικής ζωής. Από αυτό προήλθε η ισχυρή πεποίθηση ότι ο πολιτισμός, η θρησκεία και οι καλύτερες ιδέες έρρεαν μέσα από και προς την αριστοκρατία. Βλέποντας την πτώση αυτής της μεγάλης ιδέας, διαλύθηκαν όλα όσα πίστευαν πολλές γενιές για τον κόσμο γύρω τους.
Για τον Σεν-Σιμόν, υπήρχε ένα προηγούμενο κεφάλαιο της ζωής του που έθεσε το σκηνικό για τις ιδέες του. Στην ηλικία των 17 ετών, κατατάχθηκε στον γαλλικό στρατό (1777). Η Γαλλία συμμάχησε με τις αμερικανικές αποικίες εναντίον του βρετανικού στέμματος. Οι Γάλλοι οργάνωσαν μια εκστρατευτική δύναμη υπό τη διοίκηση του Κόμη ντε Ροσαμπώ. Ο Σεν-Σιμόν ήταν κατώτερος αξιωματικός. Απίστευτα, συμμετείχε στη Μάχη του Γιόρκταουν της Βιρτζίνια, όπου η Ουάσινγκτον και ο Ροσαμπώ συνδύασαν τις δυνάμεις τους εναντίον του Βρετανού Στρατηγού Κορνουάλις. Οι βρετανικές δυνάμεις παραδόθηκαν.
Από αυτή την άγρια εμπειρία στον Νέο Κόσμο πήρε την ιδέα ότι οι μοναρχίες ήταν πιθανώς καταδικασμένες από την άνοδο της ανώτερης τεχνικής ικανότητας που υποστηριζόταν από δημοκρατικές μορφές διακυβέρνησης, υπό την προϋπόθεση ότι καθοδηγούνταν από ελίτ — όπως ο ίδιος. Όταν αυτή η εμπειρία μεταλλάχθηκε στη Γαλλική Επανάσταση, ήταν έτοιμος να γράψει και να προωθήσει τη νέα του θεωρία για την κοινωνία, τη διακυβέρνηση και την ιστορία. Συγκέντρωσε οπαδούς που έζησαν πολύ περισσότερο από αυτόν.
Η πρώτη μου επαφή με τις ιδέες του ήταν από το παραβλεπόμενο αριστούργημα του Φ.Α> Χάγιεκ, «Η Αντεπανάσταση της Επιστήμης». Η βασική ιδέα είναι ότι στα τέλη του 18ου και στις αρχές του 19ου αιώνα, γεννήθηκε μια νέα αντίληψη για την επιστήμη που ανέτρεψε μια προηγούμενη κατανόηση, η οποία χαρακτηριζόταν σε μεγάλο βαθμό από προσκολλήσεις στον σχολαστικισμό. Αυτή η άποψη έβλεπε την επιστήμη ως την ανακάλυψη αληθειών που ανήκαν σε όλους: μια αντικειμενική αναζήτηση φυσικών νόμων και προτύπων που δεν συνεπάγονταν καμία συγκεκριμένη κανονιστική δράση.
Ο Σεν-Σιμόν, εμπνευσμένος από την απαξίωση της αριστοκρατίας και εντυπωσιασμένος από την πρόοδο της τεχνολογίας, είχε διαφορετική άποψη. Η επιστήμη δεν είναι μια διαδικασία ανακάλυψης μέσω της έρευνας, αλλά μια κωδικοποιημένη τελική κατάσταση γνωστή και κατανοητή μόνο από μια ελίτ. Αυτή η ελίτ θα επέβαλε την άποψή της σε όλους τους άλλους. Ο Χάγιεκ το ονόμασε αυτό «κατάχρηση της λογικής» επειδή η γνήσια λογική υποτάσσεται στην αβεβαιότητα και την ανακάλυψη, ενώ ο επιστημονισμός ως ιδεολογία είναι αλαζονικός και φαντάζεται ότι γνωρίζει αυτό που είναι άγνωστο.
Με απλά λόγια, ο Σεν-Σιμόν ήταν ελιτιστής, αλλά όχι με τον συντηρητικό τρόπο που συνδέουμε την καταγωγή και την κληρονομιά. Ονειρευόταν έναν κόσμο χωρίς προνόμια γέννησης ή κληρονομικού πλούτου. Η αριστοκρατία μπορεί να καταδικαστεί. Φανταζόταν έναν κόσμο αυτού που ονόμαζε αξία, αλλά δεν ήταν αξία μέσω σκληρής δουλειάς και επιχειρηματικότητας καθαυτής. Ήταν ένας κόσμος που διοικούνταν από ιδιοφυΐες ή σοφούς που είχαν ασυνήθιστα πνευματικά χαρίσματα. Θα αποτελούσαν την διοικητική και άρχουσα ελίτ της κοινωνίας.
Το προτιμώμενο σύστημα διακυβέρνησής του θα αποτελούνταν από 21 άνδρες: «τρεις μαθηματικούς, τρεις γιατρούς, τρεις χημικούς, τρεις φυσιολόγους, τρεις ανθρώπους των γραμμάτων, τρεις ζωγράφους, τρεις μουσικούς». Ήταν το συμβούλιο των 21! Φανταζόταν ότι θα τα πήγαιναν καλά, δεν θα ήταν διεφθαρμένοι στο ελάχιστο και θα κυβερνούσαν με συντριπτική καλοσύνη.
Θα ανακαλύπταμε ποιοι είναι αυτοί οι άνθρωποι κάνοντας ψηφοφορία στον τάφο του Ισαάκ Νεύτωνα (του θεού της επιλογής του Σεν-Σιμόν) και τελικά θα επιλέγονταν η συναίνεση σχετικά με το συμβούλιο των ελίτ. Δεν θα ήταν μια κυβέρνηση καθαυτή, τουλάχιστον όχι όπως παραδοσιακά γίνεται αντιληπτή, αλλά ελίτ σχεδιαστές που θα χρησιμοποιούσαν την νοημοσύνη για να διαμορφώσουν ολόκληρη την κοινωνία με τον ίδιο τρόπο που οι επιστήμονες κατανοούν και διαμορφώνουν τον φυσικό κόσμο.
Βλέπετε, σύμφωνα με τον τρόπο σκέψης του, αυτό είναι πολύ πιο λογικό από το να έχει κανείς μια κληρονομική αριστοκρατία στην εξουσία. Και αυτοί οι άνδρες με τη σειρά τους θα ανέπτυσσαν τη λογική τους στην υπηρεσία της κοινωνίας, η οποία θα εμπνεόταν σε μεγάλο βαθμό από αυτήν. Ο Σεν-Σιμόν έγραψε:
«Οι άνθρωποι με ιδιοφυΐα θα απολαύσουν τότε μια ανταμοιβή αντάξια αυτών και υμών. Αυτή η ανταμοιβή θα τους τοποθετήσει στη μόνη θέση που μπορεί να τους παρέχει τα μέσα να σας παρέχουν όλες τις υπηρεσίες που είναι ικανοί να κάνουν. Αυτό θα γίνει η φιλοδοξία των πιο ενεργητικών ψυχών. Θα τους ανακατευθύνει από πράγματα που βλάπτουν την ηρεμία σας. Με αυτό το μέτρο, τέλος, θα δώσετε ηγέτες σε όσους εργάζονται για την πρόοδο της φώτισής σας, θα επενδύσετε σε αυτούς τους ηγέτες με τεράστια εκτίμηση και θα θέσετε στη διάθεσή τους μεγάλη χρηματική δύναμη».
Ορίστε λοιπόν: η ελίτ αποκτά απεριόριστη δύναμη και απεριόριστα χρήματα και όλοι θα φιλοδοξούν να ενεργούν όπως αυτοί οι άνθρωποι και αυτή η φιλοδοξία θα βελτιώσει ολόκληρη την κοινωνία. Μου θυμίζει το προ-μοντέρνο σύστημα στην Κίνα, στο οποίο μόνο οι καλύτεροι μαθητές μπορούσαν να εισέλθουν στην τάξη των Μανδαρίνων, που ήταν τα 9 επίπεδα υψηλόβαθμων αξιωματούχων στην αυτοκρατορική κυβέρνηση της Κίνας.
Πράγματι, ο Σεν-Σιμόν κάλεσε τους οπαδούς του να «θεωρήσουν τους εαυτούς τους ως κυβερνήτες της λειτουργίας του ανθρώπινου νου». Φανταζόταν «πνευματική δύναμη στα χέρια των σοφών· κοσμική δύναμη στα χέρια των κατόχων· τη δύναμη να ορίζει όσους καλούνται να εκπληρώσουν τα καθήκοντα των μεγάλων αρχηγών της ανθρωπότητας, στα χέρια όλων».
Ο Σεν-Σιμόν έζησε μια ζωή που ταλαντευόταν μεταξύ πλούτου και φτώχειας και μετάνιωνε που η κατάσταση θα έπληττε οποιονδήποτε άνθρωπο της ιδιοφυΐας του. Έτσι, συνέθεσε μια πολιτική θεωρία που θα προστάτευε αυτόν και τους ομοίους του από τις αντιξοότητες της αγοράς. Ήθελε μια μόνιμη τάξη γραφειοκρατών που θα ήταν πλήρως απομονωμένη από τον φιλελεύθερο κόσμο που είχε γιορταστεί μόλις ένα τέταρτο του αιώνα νωρίτερα από ανθρώπους σαν τον Άνταμ Σμιθ.
Τα γραπτά του ενέπνευσαν τον Ωγκούστ Κόμτε και τον Σαρλς Φουριέ, οι οποίοι συμφώνησαν ότι η επιστήμη θα έπρεπε να αναλάβει τον μανδύα της ηγεσίας στην κοινωνική τάξη. Εδώ βρισκόταν ο πυρήνας αυτού που ο Χάγιεκ ονόμασε «αντεπανάσταση της επιστήμης». Δεν ήταν επιστήμη αλλά επιστημονισμός στον οποίο η ελευθερία για όλους είναι μια κόλαση, η κατάληψη του ελέγχου από ιδιοφυΐες ήταν η μετάβαση και η μόνιμη διακυβέρνηση από σοφούς για να διαμορφώσουν το ανθρώπινο μυαλό ήταν ο παράδεισος στη γη.
Το καλύτερο βιβλίο που έχω δει και αποτυπώνει την ουσία αυτού του ονείρου είναι το «Η Προδοσία των Ειδικών» του Τόμας Χάρρινγκτον. Αποδεικνύεται ότι δεν είναι αλτρουιστές ή ικανοί επιβλέποντες της κοινωνίας, αλλά δειλοί σαδιστές που κυβερνούν με σκληρότητα που καθοδηγείται από την καριέρα τους και αρνούνται να παραδεχτούν πότε η «επιστήμη» τους παράγει το αντίθετο από τον δηλωμένο στόχο τους.
Ο «επιστημονισμός» ως ιδεολογία είναι το αντίθετο της επιστήμης όπως παραδοσιακά κατανοείται. Η τελευταία δεν υποτίθεται ότι είναι η κωδικοποίηση και η οχύρωση μιας ελίτ τάξης κοινωνικών διαχειριστών, αλλά μάλλον μια ταπεινή εξερεύνηση όλων των συναρπαστικών πραγματικοτήτων που κάνουν τον κόσμο γύρω μας να λειτουργεί. Δεν πρόκειται για επιβολή αλλά για περιέργεια, και όχι για κανόνες και δύναμη αλλά για γεγονότα και μια πρόσκληση να κοιτάξουμε πιο βαθιά.
Ο Σεν-Σιμόν γιόρτασε την επιστήμη, αλλά έγινε ο αντι-Βολταίρος. Αντί να απελευθερώσουν το ανθρώπινο μυαλό, αυτός και οι οπαδοί του φαντάστηκαν τους εαυτούς τους ως κυβερνήτες του.
Γιατί λέω ότι η ηγεμονική του επιρροή έχει φτάσει στο τέλος της; Επειδή είναι σαφές σε πολλούς, ακόμη και στους περισσότερους, ότι η επιστήμη καταχράστηκε μαζικά την εξουσία και τα προνόμιά της, επιβάλλοντας στον κόσμο μια σειρά από προϊόντα και σχέδια που κατέληξαν να επιτύχουν το αντίθετο από τον δηλωμένο σκοπό τους, ενώ παράλληλα πλουτίζουν οι ίδιοι στη διαδικασία. Οι Σεν-Σιμονιανοί πράγματι κατέλαβαν τον κόσμο, με πλήρη θρίαμβο τον 21ο αιώνα, με την αποθέωση της κοσμικής τους δύναμης να ενσαρκώνεται στην πανδημική αντίδραση που τώρα είναι πλήρως απαξιωμένη.
Θα μπορούσε να περάσει μια ολόκληρη γενιά πριν δούμε τον τρόπο πράξης να απομακρύνεται πλήρως από αυτήν την τεχνοκρατική προοπτική, αλλά αν η δική μου ανάγνωση των κυμάτων της ιστορίας είναι σωστή, έχουν ήδη αποβληθεί από τους μανδύες του κύρους και της εξουσίας. Ίσως μπορέσουμε, μετά από έναν μακρύ αγώνα να βγούμε από αυτό το δάσος, να ανακαλύψουμε ξανά πιο αξιόπιστες χρήσεις της επιστήμης και πιο ανθρώπινους τρόπους διακυβέρνησης του κόσμου.
Οι απόψεις που εκφράζονται σε αυτό το άρθρο είναι γνώμες του συγγραφέα και δεν αντικατοπτρίζουν απαραίτητα τις απόψεις της Epoch Times.
